Tekstsoorten in de middeleeuwen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

De middeleeuwen: tekstsoorten

Bron: Het Parool, 12 maart 2021

De middeleeuwse maatschappij was een standenmaatschappij. Welke drie standen waren er?

Waarom vormen de geestelijkheid de eerste maatschappij en niet de adel?

Lesdoel

Je kent de kenmerken van een ridderroman en kent de verschillen tussen Karelromans en Arthurromans.

Voordracht

Verhalen waren er niet om zelf te lezen, maar om  naar te luisteren!

• Rondreizende troubadours of 

minstrelen vertelden of zongen 

de verhalen. 

• Verhalen werden dus van

generatie op generatie mondeling

overgedragen.

• Vaak uit het hoofd -> RIJM

De ridderroman

Ridderromans

• Ter vermaak (erg populair)
• Ter lering (normen & waarden; morele lessen; hoe word je een goede ridder?)
• Twee groepen: Karelromans en Arthurromans

Twee soorten ridderromans

• Karelroman = voorhoofs
• Voorhoofs: nadruk op feodaliteit
• Arthurroman = hoofs
• Hoofs: nadruk op queestes en hoffelijkheid, rol van de vrouw is wezenlijk anders.

Feodaliteit

• Feodale stelsel = trouw aan je leenheer, leenheer is trouw aan God
• Een goede ridder was trouw, dapper en moest veldslagen winnen voor heer en God.
• Zowel ridders als dame moesten hun eer bewaren.

hoofsheid

Karelromans

• De ridder is (on)trouw aan zijn heer en God
• de heer = meestal Karel de Grote
• Eer bewaken (zowel ridder als dame)
• dapper/winnen-> veldslagen met bruut geweld
• Vrouwen spelen een bijrol.
• Soms sprookjeselementen.

Twee soorten ridderromans

• Karelroman = voorhoofs
  
• Voorhoofs: nadruk op feodaliteit
  
• Arthurroman = hoofs
  
• Hoofs: nadruk op queestes en hoffelijkheid, rol van de vrouw is wezenlijk anders.

hoofsheid & queestes

• Hoofsheid: regels die voorschreven hoe men zich beschaafd diende te gedragen (hoffelijk), afgekeken van de Arabische cultuur.
• Een hoofse ridder kende tafelmanieren, kleedde zich netjes en vocht op een eervolle wijze. Belangrijkste regel: je moet je beheersen!
• Hoofse liefde: een ridder is hartstochtelijk verliefd op een - onbereikbare - vrouw.
  
• Queeste: een reis om een doel te bereiken (prinses bevrijden, schat vinden, vloek opheffen, etc.) en waar je ondertussen een beter mens van wordt. 

hoofsheid

Arthurroman

• De ridder dient vaak aan het hof van koning Arthur (van de ronde tafel) en gaat op queeste.
• Ridder van de ronde tafel = hoofs; slechte ridder = bruut, gewelddadig, geen beheersing! 
• Geen veldslag, maar één-op-één gevecht.
• Vaak ook hoofse liefde, maar die blijft dus onbeantwoord.
• Soms sprookjeselementen. 

In de middeleeuwen zijn er grofweg gesproken drie standen:

• de geestelijkheid
• de adel
• de boeren
• pas veel later komen daar de burgers bij (wanneer er steden ontstaan)

Symboliek - namen 

Floris ende Blancefloer

• Floris (van 'floire', de rode roos, de meest geliefde bloem, staat voor hartstocht)
• Blancefloer (van 'blancheflor', de witte bloem, de lelie, staat voor zuiverheid)
  

Oosterse romans

• Floris ende Blancefloer
• Stoere ridderidealen?

Oosterse roman

Het genre van Floris ende Blancefloer is een Oosterse roman. Dit kunnen we zien aan tal van kenmerken die verschillen van de klassieke roman en de Arthurroman.

 Er zitten geen elementen in die verweven die verwijzen naar het Christendom, maar wel naar de Islamitische gedachtegang. Het verhaal speelt zich ook af in Spanje. Hier heerste de Islam als godsdienst. Floris ende Blancefloer speelt zich ook deels af in Babylon, een heel belangrijke stad in het (Midden-)Oosten. De persoon die aan de macht is in Babylon wordt ook niet aangesproken met koning, maar wel met emir. Nog een kenmerk die wijst op een Oosterse roman.

Dus...

• Ridderromans waren populair, want vermakelijk en leerzaam.
• Twee soorten: Karelromans en Arthurromans.
• Karelromans draaien om feodaliteit.
• Arthurromans draaien om queestes en hoofs gedrag.
• De Oosterse roman was ook een soort ridderroman, want hierin gaat het ook om hoofd gedrag.  

Ballade

Hoofse en voorhoofse elementen kunnen ook in andere tekstsoorten voorkomen.

Bijvoorbeeld in de ballade: een verhalend lied, vaak over dappere daden van adellijke mensen

Opdracht:

• Lees 'het lied van heer Halewijn' op blz. 88-89. 
• Streep alles aan wat je voorhoofs vindt.
• Beantwoord daarna de vraag: wat is er juist wel heel hoofs aan het lied?

De middeleeuwen: tekstsoorten

Bron: Het Parool, 12 maart 2021

00:44

'Die derwaert gaan, en keren niet'

In het Middelnederlands heb je een dubbele ontkenning (net zoals in het Frans: ne... pas = niet)

Hier staat dus: Wie daarheen gaat, komt niet terug.

02:01

Past het antwoord van de broer meer in een Karelroman(voorhoofs) of in een Arthurroman (hoofs)?

1. Karelroman/voorhoofs
2. Arthurroman/hoofs

Lesdoel:

Je kent de kenmerken van religieuze literatuur, je kunt heiligenlevens van marialegenden herkennen en de getallen- en kleurensymboliek daarin.

anonieme schrijvers

Veel religieuze literatuur

Karel de Grote -> groei geloof

Doel: geloof versterken!

Middeleeuwers hielden van 

wonderen.

Twee belangrijke genres:

1. heiligenlevens
2. Marialegenden

anonieme schrijvers

Heiligenlevens

Beschrijving van het leven en de (martel)dood van een heilige. Het doel was om je een voorbeeld te geven van hoe je trouw blijft aan je geloof. 

- Kritiekloos
- Niet het werkelijke leven
- Vast stramien: beschrijft eerst het leven van de heilige, dan de verrichte wonderen en de betoonde verering.

anonieme schrijvers

Marialegenden

Volksverhalen waarin Maria

voorkomt. Vaak verricht ze

een wonder voor de hoofdpersoon 

die haar trouw blijft.

- Veel wonderen

- Verering van Maria

- Symboliek

Symboliek

• getallen
• kleuren
• Doel: wie is er goed/gelooft in God/van hoge komaf en wie er slecht/ongelovig/van lage komaf?

In de middeleeuwen zijn er grofweg gesproken drie standen:

• de geestelijkheid
• de adel
• de boeren
• pas veel later komen daar de burgers bij (wanneer er steden ontstaan)

Symboliek - getallen

• twee (waarschuwing voor gevaar / goed en kwaad)
• drie (heilig getal / Vader, Zoon en Heilige Geest / drie keer dezelfde boodschap/opdracht kwam van God)
• vijf (verwijzing naar Maria, haar naam bestaat uit vijf letters)
• zeven (heilig getal / God schiep de wereld in zeven dagen)

In de middeleeuwen zijn er grofweg gesproken drie standen:

• de geestelijkheid
• de adel
• de boeren
• pas veel later komen daar de burgers bij (wanneer er steden ontstaan)

Symboliek - kleur

• blauw (kleur van de adel - blauw bloed - en kleur van reinheid, vroomheid)
• wit ( maagdelijkheid, reinheid, waarheid) 
• rood (menselijke lichamelijke liefde van de man)

In de middeleeuwen zijn er grofweg gesproken drie standen:

• de geestelijkheid
• de adel
• de boeren
• pas veel later komen daar de burgers bij (wanneer er steden ontstaan)

Maria

• Mariaverering
• Vaak afgebeeld in blauw en wit
• Maagdelijkheid, reinheid, vroomheid en waarheid
• Blauw was kostbare kleur door dure grondstoffen

anonieme schrijvers

Marialegenden

Beroemdste voorbeeld:

• Beatrijs (eind 13e eeuw)
• Beatrijs is non, maar gaat er met haar jeugdliefde vandoor. Ze krijgen twee kinderen maar na zeven jaar verlaat de man haar. Beatrijs houdt zich zeven jaar in leven met prostitutie, maar keert dan naar het klooster terug. Daar vindt een mirakel plaats...

00:42

Welk symbolisch getal hoorde je hier?

01:15

Welk symbolisch getal hoorde je hier?

Dus...

• Religieuze literatuur moest het geloof versterken.
• Veel soorten, o.a.: heiligenlevens en Marialegenden
• o.a. Marialegenden bevatten vaak symbolische getallen en kleuren om duidelijk te maken wie goed is en wie slecht is.
  
• 'Beatrijs' is een bekend voorbeeld van een Marialegende.

Opdracht:

1. Pak blz. 85 erbij. -> luister naar de samenvatting.

2. Lees zelf blz. 86-87 en streep alle symboliek aan die je tegenkomt.

3. Maak daarna vraag 1 t/m 8. 

Huiswerk volgende week dinsdag: 4.3 (Beatrijs) + opdracht bij Lied van heer Halewijn

Allegorie

Elckerlijc is een allegorie. In een allegorie verbeelden personages een abstract begrip. Zo zijn in Elckerlijc Dood, Vriendschap, Familie en Bezit, enzovoorts, personages van vlees en bloed. Het is belangrijk om je daar tijdens het lezen bewust van te zijn.

Vanuit de hemel ziet God dat de mensen zondig leven. Hij roept de Dood bij zich: Elckerlijc (Iedereen) moet verantwoording afleggen over zijn leven. De Dood gaat naar Elckerlijc en zegt hem dat hij een pelgrimstocht moet maken (dat wil hier zeggen: zal sterven). Hij probeert nu zonder succes de Dood om te kopen. Zonder uitstel moet hij op reis. Wel mag hij reisgenoten meenemen. Elckerlijc vraagt Gheselscap, Maghe, Neve en Tgoet mee op reis, maar zo gauw ze door hebben wat de ware bestemming is, haken ze af.

Testament

Dan ontmoet Elckerlijc De Doecht maar hij is te zwak. Kennise, de zuster van Doecht, brengt Elckerlijc nu bij Biechte, en nadat hij boete heeft gedaan is Doecht weer aangesterkt. Nu vergezellen ook Scoenheit, Vroescap, Cracht en Vijf Sinnen Elckerlijc op zijn tocht. Deze stelt zijn testament op en gaat naar een priester om de laatste sacramenten te ontvangen. Als hij ten slotte bij het graf aankomt laten alle reisgenoten Elckerlijc in de steek, met uitzondering van Doecht, die tot in de dood meegaat en hem zal aankondigen bij God. Een engel brengt de ziel van Elckerlijc naar de hemel. In de epiloog volgt de moraal: laten we bidden dat iedereen zonder zonden voor God verschijnt.

Elckerlijc

Naamgeving

Elckerlijc - Iedereen

• boodschap
• rang 

Die Doot -  De Dood

• boodschapper 
• leven na aarde

Kennisse - Inkeer

• Kennis van God
• Biechten voor genezing