Les 9: werkwoordspelling

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Samenvattende les

persoonsvorm 

onderwerp 

meervoudsvormen 

verkleinwoorden 

samengestelde zinnen 

Hoofd- bijzinnen 

Nevenschikkende en onderschikkende voegwoorden 

infinitief 

voltooid/onvoltooide deelwoorden 

voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord 

tegenwoordige/verleden tijd zwakke/sterke werkwoorden 

Engelse werkwoorden

Gebiedende wijs 

Koppelteken

Hoofdletters

Let op!

Deze samenvattende les geeft kort de verschillende soorten 

Werkwoordspelling

Persoonsvorm

In elke zin staan werkwoorden. 

Één daarvan is de persoonsvorm.

De persoonsvorm geeft aan het getal, de hoeveelheid en de tijd van de zin. 

Tijdproef

Zet de zin in een andere tijd (maak van een zin in de tegenwoordige tijd de verleden tijd en andersom). Het werkwoord dat verandert is de persoonsvorm.

Joost wil graag een ijsje.                       Tegenwoordige tijd.

Joost wilde graag een ijsje.                 Verleden tijd.

Wil - Wilde = Wil is dus de persoonsvorm.

Getalproef

De getalproef: verander het getal (enkelvoud/meervoud) van het onderwerp. Het werkwoord dat verandert is de persoonsvorm.

- Ik kijk vanavond naar de beste film die ooit gemaakt is.

- Wij kijken vanavond naar de beste film die ooit gemaakt is.

--> Kijk is dus de persoonsvorm

Persoonsvorm

Onderwerp

Het onderwerp van de zin kun je omschrijven als: 'degene die of datgene wat iets doet óf degene die of datgene wat iets is'. Wat moeilijker gezegd: het onderwerp is degene die of datgene wat de werking van het gezegde verricht of van wie of wat die werking uitgaat.

wie of wat + gezegde = onderwerp.

Meervoudsvormen

1 Sommige woorden op -e hebben twee meervoudsvormen. (groenten - groentes)

2 De -f verandert in een -v en de -s verandert in een -z. (duiven - sluizen)

3 Woorden op -ee krijgen er +ën bij. (ideeën)

4 Woord op -ie krijgen er +ën bij of de laatste -e komt er een trema op. (melodieën - bacteriën)

5 Woorden die eindigen op een open klinker krijgen een 's erbij. (oma's, accu's)

Meervoudsvormen

6 Woorden eindigend op -ik, -et of -es (zonder klemtoon) krijgen GEEN medeklinkerverdubbeling. (slimmeriken - lemmeten- dreumesen)

7 Woorden eindigend op -man, worden -mannen, -lui en -lieden. ( zeelui - zeelieden)

8 Latijnse woorden krijgen een Latijnse uitgang. (musea - data - neerlandici, musici)

9 Sommige woorden hebben geen meervoud of zijn er alleen in meervoud. (hersenen- rijst)

0

Verkleinwoorden

Verkleinwoorden worden gevormd met -tje, -etje, -pje, -kje en -je. Welk van deze achtervoegsels wordt toegevoegd, hangt af van de slotklank van het eraan voorafgaande woord, en soms (ook) van de klemtoon

Verkleinwoorden

1 Woorden die eindigen op a, é, o en u, krijgen een verdubbeling van de  medeklinker 
Auto wordt autootje  - pizza wordt pizzaatje - café wordt cafeetje.
2 Woorden op –i -> ie tje
Ski wordt skietje 
3 Woorden op –y -> ‘y tje
Baby wordt baby'tje - lolly wordt lolly'tje
4 Cijfer- of letterwoorden -> ‘tje 
Dvd wordt dvd’tje - A4 wordt A4'tje

Samengestelde zinnen

Een enkelvoudige zin heeft maar 1 pv, een samengestelde zin heeft meerdere pv's.

Samengestelde zinnen

Hoofdzin + Bijzin (+Bijzin)

Hoofdzin + Hoofdzin

Hoofdzin en bijzin (HZ/BZ)

Een hoofdzin is een zelfstandige zin. Een bijzin is een afhankelijke zin die niet kan  bestaan zonder een hoofdzin. 

In een hoofdzin staat de persoonsvorm meestal op de tweede plaats. In een bijzin staat de persoonsvorm meestal verder naar achteren.

Ik vertrouw die politicus niet (hoofdzin), omdat hij al vaak gelogen heeft (bijzin).

Je moet niet meteen boos worden (hoofdzin), als hij een fout maakt (bijzin).

Nevenschikkende voegwoorden

HZ + HZ

Nevenschikkend voegwoord

Hoofdzinnen kunnen met elkaar verbonden worden door de voegwoorden en, maar, want of of.

Voorbeeld:

Het is al laat en daarom kom ik vanavond.
Het is al laat, maar ik kom toch vanmiddag.
Ik kom vanavond want het is al laat.
Kom je vanmiddag of kom je vanavond?

Onderschikkende voegwoorden

HZ + BZ

Onderschikkend voegwoord

terwijl,  voordat, toen, nadat, doordat, zodat, waardoor, omdat,  hoewel, dat (en nog vele andere)

Voorbeeld:

Piet eet geen mosselen, omdat hij niet van vis houdt

Infinitief

Het infinitief is het hele werkwoord. 

bv: ‘maken’, ‘rennen’, ‘werken’, ‘koken’ en ‘denken’

De hobbyboer maakt appelmoes.

De hobbyboer wil appelmoes maken.

Onvoltooid deelwoord (od)

Een onvoltooid deelwoord geeft aan HOE iemand bezig is.

- Huilend stapte de vrouw in de auto.

Een onvoltooid deelwoord maakt GEEN deel uit van het werkwoordelijk gezegde.

- Ik wil juichend over de finishlijn gaan. 

Je spelt het onvoltooid deelwoord als 'infinitief + d' (soms + 'de')

Voltooid deelwoord (vd)

Heeft altijd een hulpwerkwoordvan 'hebben', 'zijn' of 'worden' bij zich.

- Ik heb iets gevonden.

- Jij wordt geridderd.

- Mevrouw De Vries is door meneer Van Vliet gepest.

vd van sterke ww: vergeet de 'n' op het eind niet. :-)

vd van zwakke ww: pak 't ex-kofschip er eventueel bij.

Bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord

Je schrijft het zo kort mogelijk op.

*De verbrede straat ligt vol zand

*De gevluchte crimineel is opgepakt

*De afgebrande schuur wordt opgeruimd

Maar let op: de verrotte appel

Voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord

Het voltooid deelwoord kan als bijvoeglijk naamwoord worden gebruikt. Het voltooid deelwoord staat dan voor een zelfstandig naamwoord. Het zegt dus iets meer van een zelfstandig naamwoord (mensen, dieren, dingen of planten).

De standaardregel is dat het voltooid deelwoord verlengd wordt met een extra e

De aardappelen zijn aangebrand (voltooid deelwoord). 

De aangebrande aardappelen (bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord)

Spelling Engelse werkwoorden

Bij de meeste werkwoorden  werkt het hetzelfde als bij de Nederlandse werkwoorden.

Spelling Engelse werkwoorden

Maar let wel op de uitspraak.

0

Spelling Engelse werkwoorden

Bij werkwoorden die uit het Engels komen, gebruik je de Nederlandse regels voor spelling.

joggen - ik jog - hij jogt - hij jogde - hij heeft gejogd

downloaden - ik download - hij downloadt - hij downloadde - hij heeft gedownload

gamen - ik game - hij gamet - hij gamede - hij heeft gegamed

Spelling Engelse werkwoorden

Bij de verleden tijd luister je naar de laatste klank.

Hoor je een s-klank, dan schrijf je in de verleden tijd een -t.

racen - ik race - hij racet - hij racete - hij heeft geracet

smashen - ik smash - hij smasht - hij smashte - hij heeft gesmasht

Spelling Engelse werkwoorden

De uitspraak bepaalt of je aan het eind van de ik-vorm één of twee medeklinkers schrijft.

paintballen- ik paintball- hij paintballt- hij paintballde- hij heeft gepaintballd

grillen- ik gril- hij grilt- hij grilde- hij heeft gegrild

stressen - ik stres - hij strest - hij streste - hij is gestrest

Gebiedende wijs

De gebiedende wijs enkelvoud wordt gebruikt zonder onderwerp en heeft dezelfde vorm als de stam van het werkwoord:

Loop door.

Eet je bord leeg.

Schrijf dat op.

Soms wordt de infinitief gebruikt:

Niet roken.

Deur sluiten.

koppelteken -

Basisregel in het Nederlands:

Je schrijft samenstellingen aan elkaar

Voet+bal = voetbal

Voet+bal+schoenen = voetbalschoenen

(Engels: soccer shoes)

Wanneer een koppelteken?

Bij cijfers, letters en andere tekens

50-plusser, T-shirt, $-teken, 112-melding

Bij dubbele achternamen

Mevrouw Van der Wal-De Vries

Bij een functie, rang of titel

minister-president Rutte, assistent-trainer

Bij een combinatie met niet-, ex-, non-, oud (voorbepaling)

Non-alcohol, ex-vriendin, niet-roken

Bij afkortingen en klinkerbotsingen

cd-speler, EU-landen, gala-avond, diploma-uitreiking

Hoofdletters

Hierbij volgen de belangrijkste regels betreffende het gebruik van hoofdletters.

1. Het eerste woord van de zin begint met een hoofdletter.

Hij was gisteren jarig.

's Avonds werkt de schrijver aan een roman.

2. Wanneer je de directe rede gebruikt, begint dat deel van de zin met een hoofdletter.

Bastiaan riep luid: 'Dat is niet normaal!'

3. Familienamen, voornamen, talen, kerkelijke feestdagen, aardrijkskundige namen, kranten, tijdschriften, merknamen.

de familie Kruijs, Joost, Duits, Kerstmis, de Volkskrant, Pasen, Peugeot, Pepsi, Moederdag, Frankrijk, Voetbal International

4. Bevolkingsgroepen en woorden die afgeleid zijn van woorden die je met een hoofdletter schrijft

Brabander, Palestijn, Oost-Groningers, Engelstalig

Let op: in deze situaties gebruik je géén hoofdletter (maar doen mensen dat wel)

1. Meestal niet na een dubbele punt

Het volgende staat op het menu: pasta, rijst en brood

(wél als er een citaat volgt: Jan zei blij verrast: 'Natuurlijk wil ik mee!')

2. Historische perioden, maanden, seizoenen

middeleeuwen, steentijd, januari, lente

3. Opleidingen en vakken

havo, vwo, hbo, geschiedenis, biologie

Opdrachten vwo Nieuw Nederlands

Opdrachten om mee te oefenen:

1. Werkwoordspelling bladzijde 30 - 31

2. Verkleinwoorden en meervoudsvormen/werkwoordspelling bladzijde 76 - 77

3. Samenstellingen/werkwoordspelling bladzijde 121 - 123

4. Samenstellingen/herhaling/werkwoordspelling bladzijde 168 - 170

5. Leestekens/werkwoordspelling bladzijde 214 - 217

6. Herhaling bovenstaande bladzijde 259 - 260