RS - 22/23 - 2.2 Grondwet en grondrechten

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 2 - Rechtsstaat

2.2 Grondwet en grondrechten

Leerdoelen

• Je kan uitleggen hoe de grondwet is ontstaan
• Je weet wat er in de grondwet staat 
• Je kunt voorbeelden van klassieke en sociale grondrechten noemen
• Je weet welke grenzen er aan onze vrijheid zijn.
• Je weet hoe grondrechten kunnen botsen.

Wat vind jij?

Lees "Je kunt een marteling uitbesteden" - voorbeeld op blz. 34.

Moet de Nederlandse overheid alle grondrechten altijd en voor iedereen respecteren? Of zijn er uitzonderingen?

Grondwet is:

• Legt de fundamentele rechten van burgers vast 
• Begrenst de macht van de staat en garandeert vrijheden burgers
• Geeft aan hoe de belangrijkste organen van de staat zijn georganiseerd.
• Drukt de eenheid van de natie uit.

Ontstaan grondwet

• Franse invloed >> Staatsregeling van de Bataafse Republiek (voorloper grondwet)
• Constitutionele monarchie vanaf 1813.  
• 1848: Herziening grondwet (Thorbecke) >> onschendbaarheid koning, censuskiesrecht en nachtwakersstaat
• t/m 1919: Uitbreiding kiesrecht (o.i.v. klassenstrijd)
• WO2: einde grondrechten van de burgers o.l.v. nazi's
• 1983: nieuwe grondwet met bescherming van burgers tegen discriminatie en recht op sociale zekerheid.

In de grondwet:

Klassieke grondrechten:

• Gebaseerd op vrijheid en gelijkheid
• Gelijke behandeling (geen discriminatie, vrijheid van godsdienst),
• Persoonlijke vrijheid (recht op privacy), 
• Politieke vrijheid (vrijheid van meningsuiting, vrije pers, vrijheid om te vergaderen/betogen)

In de grondwet:

Sociale grondrechten:

• Gebaseerd op idee dat de staat actief moet ingrijpen om aan alle inwoners vrijheid en gelijkheid te garanderen + daarmee gelukkig en zinvol bestaan.
• VB. werkgelegenheid, bescherming positie werknemers, sociale zekerheid, volksgezondheid, sociale woningbouw, onderwijs >> verantwoordelijkheden van de staat. 
• 1983: Recht op deze voorzieningen. 

Verschil klassiek <> sociaal

Je kunt je als burger direct op je klassieke grondrechten beroepen >> naar de rechter stappen.

Bij sociale grondrechten kan dat niet >> niet afdwingbaar bij rechten >> meer verplichting voor overheid om zich actief hiermee bezig te houden.

Grenzen aan de vrijheid

Wederkerigheid is in de rechtsstaat belangrijk >> als je zelf iets van rechten opeist, moet je dat ook accepteren van anderen.

"Behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet" = 

Jouw uitoefening van rechten moet de ander niet in haar/zijn rechten beperken. 

bijv. Wetboek van Strafrecht verbied haatzaaien, beledigen etc. >> vrijheid van meningsuiting daarmee o.a. beperkt.

Botsen van grondrechten

Grondrechten hebben verticale werking >> ze worden door burgers uitgeoefend tegenover de staat. 

Horizontale werking = als burgers zich tegenover elkaar op hun grondrechten benoemen. 

Per geval wordt er gekeken naar wat zwaarder weegt: 

bijv. krant verspreid bericht bekende persoon: weegt de privacy dan groter of de deling van informatie aan het publiek. (kan verschillen!)