5.3 De Reformatie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

excommunicatie Hendrik IV

Canossa (1077)

Westers schisma

• Na conflict koning Filips I en paus Bonifatius werd Avignon de pauselijke stad.
• 1378: tegenpaus benoemd in Rome (met steun Duitse vorsten) >
• Scheuring in de katholieke kerk  (tot 1417, concilie van Konstanz)
• Gevolgen westers schisma: gezag pauselijk gezag zeer aangetast.

voorlopig einde investituurstrijd:

• Concordaat van Worms (1122):
• bisschoppen ontvangen van
• 1.  de paus: geestelijke macht
• 2. de keizer: wereldlijke macht
• gevolg voor de Duitse keizers:
• minder macht: hoge geestelijken waren hoge edelen > disloyaal >
• verbrokkeling Duitse Rijk

5.3 De Reformatie: kritiek van Luther, 95 stellingen (1517):

1. aflaathandel ("bedrog")
2. heiligenverering ("afgoderij")
3. sacramenten ("alleen doop, avondmaal en biecht")
4. onaantastbaarheid van de paus ("slechts God kan vergiffenis schenken")
5. Celibaat

1. het doopsel

2. het vormsel

3. de Heilige Communie of eucharistie (avondmaal)

4. de biecht of het sacrament van de verzoening

5. de ziekenzalving

6. de priesterwijding

7. het huwelijk

Video

Histoclip: Luther en de Hervorming

Johannes Calvijn

• 1509 - 1564
• Franse kerkhervormer


• vestigde zich in Genève
• predestinatieleer
• nadruk op eenvoud en soberheid
• consitorie (kerkelijke rechtbank)
• 4 kerkelijke ambten: doctoren, predikanten, ouderlingen en diakenen
• veel volgelingen in Nederland

Calvijn (1509-1564)

• Frans-Zwitserse geleerde
• veel aanhangers in de Ned.
• enkele verschillen met Luther
• 1. jagere overheden mogen zich verzetten tegen de vorst 
• 2. onderdanen mogen zonder toestemming van de vorst een kerk oprichten

Lutheranisme:

                                                      Verschillen:

1.  in de hemel door oprecht geloof en berouw

2. vorst is hoofd van de kerk en verzet is niet toegestaan

3. doop, biecht, avondmaal

                            Overeenstemming over:

                            4. afwijzen celibaat

                            5. bijbel is basis geloof

                           6. geen heiligenverering

Calvinisme:

1. predestinatieleer (God heeft bepaald wie in de hemel komt)

2. geen kerkhoofd, verzet tegen een vorst is mogelijk (vanuit de elite!!)

3. geen biecht, wel doop/avondmaal

reactie katholieke kerk op Hervorming

• Concilie van Trente (1545-1563):
  
• 1.  aflaatbrief verboden, aflaat bleef geloofswaarheid
• 2. celibaat herbevestigd
• 3. heiligenverering bleef
• 4. priesteropleiding verbeterd
• 5. bisschop moet theoloog zijn
• 6. inquisitie pakt ketters aan

inquisitie

kerkelijke rechtbank

spotpenning nav concilie van Trente

• dubbelportret
• links: de paus met tiara
• rechts: de paus als nar
• boven de paus: 666
• = Getal van het Beest >
• boodschap:
• Paus is de antichrist

Waarom heeft Luther succes?

• Door de uitvinding van de boekdrukkunst kunnen de teksten van Luther snel worden gekopieerd en verspreid.
  
• Luther wordt gesteund én beschermd door machtige Duitse vorsten.
• De ideeën (van eenvoud en soberheid) spreken veel arme gelovigen aan.
• Veel gelovigen zijn het niet eens met de aflaten: Luther durft er iets van te zeggen.

Gevolgen Hervorming/Reformatie:

• RK kerk viel uiteen, protestantse kerken scheidden zich af, 
• Veel (godsdienst-)strijd/-oorlogen en executies, ook van protestantse zijde zie: martelaren van Gorcum (1572)

• Opmerking: Willem van Oranje (leider opstandelingen) was voor godsdienstvrijheid, hoogst haalbare bleek gewetensvrijheid.

geuzenleider Lumey

rk geestelijken uit Gorcum worden opgehangen in Brielle (1572)

bedevaartskerk 

in Den Briel

relieken martelaren o.a. in Sint-Nicolaaskerk in Brussel

Gevolgen Hervorming/Reformatie:

1. RK kerk viel uiteen, protestantse kerken scheidden zich af, 
2. Veel (godsdienst-)strijd/-oorlogen
3. sommige landen bleven (overwegend) katholiek, andere protestant.
4. Het Duitse Rijk versnipperde: de plaatselijke vorst bepaalde het geloof van zijn onderdanen (1555: Vrede van Augsburg)
5. Frankrijk/Oostenrijk/Italië bleven katholiek
6. Scandinavische landen werden lutheraans
7. Noordelijke Nederlanden werden calvinistisch (> 80-jarige Oorlog)
8. Engeland werd Anglicaans (Hendrik VIII)

Maak aan de hand van drie beeldelementen duidelijk wat het standpunt van de kunstenaar is inzake de Reformatie

'de zielenvisserij' - Van der Venne, 1614

Leg met twee beeldelementen uit wat de cartoonist heeft willen zeggen met deze prent

Toelichting:

1. Op de linkerprent is Jezus te zien die, volgens één van de verhalen in de bijbel, in woede ontsteekt als hij ziet dat in de tempel producten worden verhandeld.

2. op de rechterprent is de paus bezig aflaatbrieven te ondertekenen. 

andere spotprent:

Leg met twee beeldelelementen uit wat de cartoonist met deze prent heeft wilen zeggen

Hoewel er grote en kleine verschillen zijn...

...horen beide kerken bij de christelijke godsdienst

interieur Dom van Freising

Interieur protestantse kerk

'religieuze landkaart' na Reformatie:

• In Engeland: Hendrik VIII sticht Anglicaanse Kerk (1534)
• In het Duitse Rijk bepalen de vorsten het geloof van onderdanen (1555)
• Frankrijk, Spanje en Oostenrijk bleven katholiek
• Scandinavische landen werden (overwegend) Lutheraans
• De Noordelijke Nederlanden werden calvinistisch na oorlog (1586-1648)

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Verering van heiligen

1. Protestantse kerk
2. Katholieke kerk

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Sobere handelingen

1. Protestantse kerk
2. Katholieke kerk

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

Verering van relieken

1. Protestantse kerk
2. Katholieke kerk

Protestantse kerk of Katholieke kerk?

De Paus is de leider

1. Protestantse kerk
2. Katholieke kerk

Welke van de stellingen is juist?

1 Toen Luther zijn stellingen bedacht wilde hij een
nieuwe kerk beginnen.

2 De Paus wilde wel met Luther praten over zijn
ideeën.

1. Alleen 1 is juist
2. Alleen 2 is juist
3. Beide zijn juist
4. Beide zijn onjuist

Maarten Luther is het niet eens met de grote rijkdommen van de Kerk en de geestelijken.

Op welke manier kwam de Kerk aan haar rijkdommen?

1. Mensen kochten hun zonden af met een aflaat.
2. Mensen handelden met de Kerk.
3. De Kerk veroverde rijke gebieden.
4. Mensen hadden medelijden met Kerk en gaven geld.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen