Nederland als industriele samenleving

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Nederland als industriële samenleving

Hoofdstuk 2

Leerdoelen 

• Leerlingen kunnen uitleggen waarom België eerder industrialiseerde dan Nederland.
• Leerlingen begrijpen de invloed van grondstoffen en technologie op de economische ontwikkeling.

De late industrialisatie in Nederland:

• Nederland begon pas vanaf 1860 met een sterke groei in het aantal fabrieken en spoorwegen.
• Dit was later dan in Groot-Brittannië, waar dit al in 1750 begon.

Oorzaken van verschillen tussen België en Nederland:

• België industrialiseerde sneller door toegang tot steenkool en ijzererts.
• Nederland had minder grondstoffen en een grotere focus op handel en landbouw.

Industriële ontwikkeling in het zuiden (België):

• Het zuiden gebruikte steenkool en ijzererts om spin- en weefmachines te drijven.

• Vanaf 1830 werden ijzer en staal gebruikt voor de bouw van spoorwegen en bruggen.

Handel en landbouw in het noorden (Nederland):

• Voor 1800 was de economie in het noorden gebaseerd op handel en landbouw.
• Industrie was nauwelijks ontwikkeld door het gebrek aan grondstoffen zoals steenkool.

De rol van Koning Willem I:

• Koning Willem I probeerde Nederland en België samen te moderniseren.
• België scheidde zich af in 1830 vanwege opstanden en politieke verschillen.

Technologische vooruitgang:

• Stoommachines werden gebruikt om water weg te pompen, zoals bij de drooglegging van de Haarlemmermeer (1848-1852).

Nederland als industriële samenleving

Hoofdstuk 2

Leerdoelen 

• Leerlingen begrijpen wanneer en waardoor de industrialisatie in Nederland op gang kwam.

De rol van Koning Willem I:

• Na de afscheiding van België (1830) wilde Koning Willem I de economie van Nederland verbeteren.
• Hij investeerde in infrastructuur: grachten, kanalen en spoorwegen.
• In 1839 werd de eerste spoorlijn geopend tussen Haarlem en Amsterdam.
• Rond 1830 stimuleerde hij de bouw van fabrieken, maar de groei kwam pas echt op gang in 1860.

De oorzaken van de industrialisatie:

• Verbetering van infrastructuur: Kanalen en spoorwegen maakten transport sneller en goedkoper.
• Gebruik van stoommachines: Deze werden belangrijk in textielfabrieken en andere industrieën, zoals scheepsbouw en metaalindustrie.
• Arbeid en lonen: In het oosten en zuiden werkten veel goedkope arbeiders, vaak boeren die extra wilden verdienen.
• Koloniën als afzetgebied: De kolonie Nederlands-Indië zorgde voor een grote vraag naar Twentse textielproducten.

De gevolgen:

• Steeds meer bedrijven gingen stoomkracht gebruiken.
• Textielfabrieken werden belangrijk voor de economie, met afzetmarkten in binnen- en buitenland.

Maken: 

Maak opdrachten van pagina 57.  

Nederland als industriële samenleving

Hoofdstuk 2

Doel: 

Leerlingen kunnen de arbeidsomstandigheden en woonomstandigheden van ondernemers en arbeiders in de 19e eeuw beschrijven.

Veranderingen door industrialisatie:

• De samenleving veranderde door de komst van fabrieken.
• Ambachtslieden verdwenen langzaam; ondernemers en arbeiders werden belangrijker.

Verschillen tussen ondernemers en arbeiders:

• Ondernemers: Eigenaren van fabrieken en beschikten over veel geld en middelen. Ze woonden in luxe huizen aan de rand van de stad.
• Arbeiders: Werkten lange dagen in fabrieken en verdienden weinig. Ze woonden in eenvoudige, overvolle wijken.

Arbeidsomstandigheden:

• Werkdagen van 10 tot 14 uur waren normaal.
• Slechte arbeidsomstandigheden:

- Fabriekshallen waren lawaaiig, stoffig en vochtig.

- Geen vakanties of vrije dagen.

- Werk was onveilig; ongelukken kwamen vaak voor.

- Arbeidsdeling zorgde voor eentonig werk.

• Arbeiders waren afhankelijk van de fabrieksbazen en konden zomaar ontslagen worden.

Woonomstandigheden:

• Arbeiders leefden in overvolle wijken met smalle straten.
• Slechte hygiëne: geen riolering of schoon drinkwater.
• Besmettelijke ziekten waren veelvoorkomend; arbeiders werden vaak niet ouder dan 50 jaar.

Maken: 

Maak opdrachten van pagina 59. 

Nederland als industriële samenleving

Hoofdstuk 2

Leerdoel

• Je kunt uitleggen waarom arbeiders weinig macht hadden.

• Je begrijpt hoe arbeiders probeerden hun situatie te verbeteren.

Situatie van arbeiders

• Lage lonen en lange werkdagen.

• Slechte woon- en werkomstandigheden.

• Geen invloed op het bestuur of de politiek

Wie had de macht?

• Alleen rijke mannen mochten stemmen.

• Liberalen wilden zo min mogelijk regels.

• Arbeiders konden niets veranderen.

Arbeiders komen in actie

• Vakbonden opgericht om samen sterker te staan.

• Stakingen en demonstraties voor betere werkomstandigheden.

• Rond 1900 begonnen vakbonden samen te werken.

Politieke verandering

• Vakbonden hadden niet genoeg macht.

• Socialisten wilden meer regels en gelijkheid.

• Confessionelen (katholieken en protestanten) richtten ook partijen op.

• Uiteindelijk werd in 1919 algemeen kiesrecht ingevoerd.

Nederland als industriële samenleving

Hoofdstuk 2

paragraaf 2.c

Leerdoel

• Je begrijpt hoe nieuwe technologieën en uitvindingen Nederland veranderden rond 1920.
• Je kunt kenmerken van het moderne Nederland noemen.
• Je kent de gevolgen van de economische crisis van de jaren 1930.

 Economische groei

• Rond 1920 groeide de economie van Nederland door nieuwe technologieën.
• Belangrijke nieuwe uitvindingen waren: elektrische apparaten, chemische stoffen en moderne machines.
• Bedrijven zoals Philips maakten gloeilampen en radio’s.
• De industrie zorgde voor nieuwe producten zoals auto’s, benzine en textiel.

Bevolking, transport en communicatie

• Door betere hygiëne en voeding groeide de bevolking snel (bijna 8 miljoen rond 1930).
• Transport verbeterde: treinen, auto’s en schepen vervoerden steeds meer goederen.
• Communicatiemiddelen zoals de radio en bioscopen werden steeds populairder.

Crisis en oorlog

• In 1929 begon een grote economische crisis die tot 1939 duurde.
• De handel tussen landen daalde sterk.
• Nederland werd ook getroffen en de werkloosheid steeg.
• De crisis eindigde met het begin van de Tweede Wereldoorlog in 1940.

Van industrie naar diensten

Nederland als industriële samenleving

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie zich na 1945 herstelde

Begrippen:

wederopbouw

Europese Economische Gemeenschap (EEG)

B

Snelle groei

Leerdoel:

Je kunt een aantal gevolgen noemen van de economische groei in Nederland vanaf 1950

C

De economie verandert

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie vanaf de jaren 1970 veranderde

Begrippen:

welvaart

consumptiemaatschappij

gastarbeiders

 

migratie

Begrippen:

automatisering

globalisering

Europese Unie (EU)

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie zich na 1945 herstelde

Situatie 1945:

• Fabrieken verwoest
• Spoorwegen en bruggen verwoest
• Grote schade transportsector
• Handel lag grotendeels stil
• Regering kon probleem niet oplossen: er was geen geld

• Het land moet opnieuw opgebouwd worden:
• wederopbouw

Begrippen:

wederopbouw

Europese Economische Gemeenschap (EEG)

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Wederopbouw ging snel door 2 oorzaken:

• Regering, werkgevers en vakbonden spreken af loon laag te houden
  Hierdoor prijs van producten laag ➜ stijging export
  
  
• Vanaf 1948: Economische steun uit Amerika: Marshallplan
  - Geldleningen
  - Grondstoffen
  - Goederen
  - Levensmiddelen  

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Samenwerking moet wantrouwen voorkomen.

1957: oprichting Europese Economische Gemeenschap (EEG)

• Nederland
• Duitsland
• Frankrijk
• België
• Italië
• Luxemburg

Afspraak:

• Geen belasting heffen op goederen

Van industrie naar diensten

Nederland als industriële samenleving

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

Leerdoel:

Je kunt een aantal gevolgen noemen van de economische groei in Nederland vanaf 1950

Vanaf 1950:

• Groei economie
• Nog geen mogelijkheid om lonen te verhogen

Reactie vakbonden

• Dit is eerst nog oke.
• Want: invoering uitkering bij arbeidsongeschiktheid, pensioen

1963:

• Lonen mogen weer omhoog, stijgen enorm
• Vijfdaagse werkweek

Begrippen:

welvaart

consumptiemaatschappij

gastarbeiders

 

migratie

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

In Nederland neemt welvaart toe: het gaat economisch goed

Consumptiemaatschappij: vele luxeproducten kunnen gekocht worden

• koelkast
• auto
• televisie

Daarnaast meer vrije tijd om te sporten of vakantie  

https://schooltv.nl/video/andere-tijden-in-de-klas-gastarbeiders/#q=gastarbeiders

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

1952: nagenoeg geen werkloosheid

Tekort aan arbeidskrachten:

• Mijnen
• Scheepsbouw
• Textielindustrie

Gevolg: gastarbeiders werven 

• Eerst Italië en Spanje, daarna Marokko en Turkije

Gunstige voorwaarden:

• Contracten onbeperkt verlengen
• Hele gezinnen zouden over moeten kunnen komen

1970:

• Regels rond migratie strenger: Eenmaal terug naar eigen land kom je moeilijk weer terug
• Gezinnen worden definitief naar Nederland gehaald

Van industrie naar diensten

Nederland als industriële samenleving

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

C

De economie verandert

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie vanaf de jaren 1970 veranderde

• Er komt een einde aan de groei-->2 oorzaken:
• 1973: stijgende olieprijzen
• Hoge lonen ➜ hoge prijzen ➜ minder export

• Jaren 1980:
• Veel mensen raken hun baan kwijt
• Om productie winstgevend te maken moet loon naar beneden 
• - lager loon
•  - investeren in automatisering: productie door machines
  - fabrieken verplaatsen naar lage-lonen-landen: voorbeeld van globalisering 

Begrippen:

automatisering

globalisering

Europese Unie (EU)

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

C

De economie verandert

1990: Stijging economie en daarmee ook de welvaart.

1993: Nieuwe samenwerking in vorm van Europese Unie (EU)

Samenwerking op gebied van:

• economie
• migratie
• milieu
• criminaliteit
• etc....

Burgers mogen binnen de EU werken waar ze willen. Bedrijven werven personeel in heel EU 

Handel wordt makkelijker door de invoering van 1 munt: euro