7.1 Nieuwe ideeën over samenleven

• geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Leerdoelen:

* Je kunt het verband uitleggen tussen de wetenschappelijke revolutie en de  Verlichting

* Je weet dat het Droit Divin niet past binnen het rationalisme

* Je kunt uitleggen dat de uitspraak 'Sapere aude' van Kant erg past bij de

   Verlichting

* Je kunt het belang aangeven van de Trias Politica van Montesquieu

* Je kunt de betekenis uitleggen van het sociaal contract zoals dat door

   Locke is beschreven

* Je kunt uitleggen dat Voltaire belangrijk was voor de Verlichting, maar dat

  hij minder radicaal was  dan Rousseau

Verlichting: Ideeën worden nu ook toegepast op de samenleving

Optimisme en vooruitgangsdenken betekenen een breuk met de zondeval uit de Bijbel

Rechtvaardiging Bossuet van het absolutisme past niet bij het rationalisme 

Hobbes verdedigde het absolutisme door verstandelijk te redeneren (hoort bij de Verlichting)

De mens is een wolf voor zijn medemens (link absolutisme?)

VERLICHTE FILOSOFEN

Vooral aandacht voor hoe er bestuurd moet worden, minder aandacht voor  wie dit moeten doen

VERLICHTE FILOSOFEN: SOCIAAL CONTRACT

T

VERLICHTE DENKERS: Rousseau --> Het  volk de hoogste macht

Rousseau en le bon sauvage (geen toetsstof)

Kopjes:

- Leren denken

- Verlichte vorsten

Leerdoelen:

* Je weet hoe de ideeën van de Verlichting werden verspreid

* Je kunt een verband leggen tussen de Verlichting en het

  belang van onderwijs

* Je weet wat Verlicht Absolutisme betekent en je kunt

   uitleggen dat Frederik de Grote en Catharina de Grote

   Verlichte Vorsten genoemd kunnen worden

Encyclopedie, of gesystematiseerd woordenboek van de wetenschappen, kunsten en beroepen

Het bestond uit 28 delen en werd geschreven tussen 1751 en 1772.

Vele bekende filosofen werkten er aan mee, onder wie Voltaire, Montesquieu en Rousseau

De redacteuren waren Diderot en d'Alembert

Verspreiding:

- directe aanschaf was duur (2x het jaarloon van een geschoolde

  arbeider) dus alleen bereikbaar voor de happy few.

- indirect wel belangrijk voor verspreiding ideeën:

  * er verschenen goedkopere samenvattingen of pamfletten

  * over onderwerpen werd gediscussieerd (in bijvoorbeeld

    salons) 

  * er kwamen bibliotheken en leesclubs

Houding heersende klasse t.o.v. de encyclopedie

* Katholieke Kerk was sterk tegen en plaatste het op de Index (lijst met

  verboden boeken). Veel artikelen bekritiseerden de Kerk (hun dogma's en

  bijgeloof). Er werd gepleit voor godsdienstvrijheid

* Absolute vorsten (Lodewijk XV) waren ook niet blij met nieuwe

  denkbeelden (verwerping 'droit divin') en kwamen soms met een verbod tot

  publicatie (wat de belangstelling deed toenemen). Vorsten als Frederik de

  Grote en Catharina stonden er anders in en correspondeerden zelfs met

  filosofen

* Edelen waren verdeeld. In de salons van madame de Geoffrin waren ook

  veel edelen aanwezig, maar de conservatieven waren sterk tegen.

De Verlichting zag onderwijs als een krachtig instrument om:

 - de mensheid te verbeteren

 - onrechtvaardigheid te bestrijden 

 - vooruitgang te bevorderen

Het opvoeden van het volk werd belangrijk. Veel nadruk op burgerlijke deugden.

VERLICHTE VORSTEN

Bijeenkomst in paleis Sanssouci. Aanwezig zijn o.a. koning Frederik de Grote en Voltaire.

De Pruisische koning heeft lang met Voltaire gecorrespondeerd en de filosoof heeft zelfs jaren op Sanssouci gewoond!

Frederik de Grote (1712-1786)

* Vertegenwoordiger van de verlichte

   vorst: niets door, maar alles voor het

   volk

* Geen 'droit divin', maar 'eerste

  dienaar van de staat'. Feniks:

  geloofsvrijheid en beter onderwijs

* Maakte van Pruisen een sterke

  mogendheid

In 1756 kwam, na een aantal jaren van graanmisoogsten,  het beroemde Kartoffelbefehl

Ander voorbeeld van een Verlichte Vorst: CATHARINA DE GROTE

(1729-1796)

- correspondeerde ook met Voltaire

- wilde een grondwet maken

- verbeterde onderwijs

- godsdienstvrijheid

Na 1789 (en zeker 1793) herzag ze haar mening!