V4 - Middeleeuwen - Les 5 Middelnederlands en SExI-argumenteren

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Middeleeuwse literatuur

V4 - 2022-2023

Weet je nog?

Vorige les kwam je meer te weten over:

• Toneel & rederijkers
  

Lesdoelen deze les

Aan het eind van deze les weet je meer over het Middelnederlands als het gaat om:

• de spelling;
• de naamvallen;
• de voornaamwoorden;
• werkwoorden.
  

Lesdoelen deze les

• Aan het eind van deze les weet je precies hoe je SExI-argumenten moet gebruiken voor in jullie Pecha Kucha.

Programma lesuur:

• Analyse Middeleeuws taalgebruik via 3, 2...1!
• SExI-argumenteren via miniquiz waar of niet waar.
• Tijd voor invullen spreekplan en maken Pecha Kucha.
  

3,2...1!

Hoe?

• Pak een leeg document in Word voor je.
  
• Draai het document om > Indeling > Afdrukstand > Liggend.
• Kies een groot lettertype uit.

Wat?

Je hoort en ziet straks eerst een stukje informatie en daarna krijg je een open vraag. Je vult het antwoord in op jouw digitale whiteboard en draait het om bij 3, 2, 1.

Samen of alleen? Je mag samenwerken met de klasgenoot naast je.

Daarna? Antwoorden worden klassikaal besproken.

I. Spelling

I. Kenmerken spelling

• Middelnederlands geeft veel meer alle klanken weer.

• Men schreef dialect: maghet, soms als maegt, maar ook wel eens als meget, magt, maget, magd, mecht of nog weer anders.
• Hardop en mompelend lezen neemt 'gekke spelling' weg pert, part, peert, paert.
• Letters uit het Latijn waren niet voldoende. Noodzakelijke aanpassingen: toevoegingen -e of -i in woord om lange klinker te krijgen. Bijvoorbeeld: groet (‘groot’), wair (‘waar’).  
• Huidige -ie nog een restje. Bijvoorbeeld: biet en niet biit.
• Samenvoegingen van woorden: enclisis. Bijvoorbeeld: Sidi in huus Reynaert? Hier staat sidi voor ‘sijt gi’, Dats over = Dat is over.
  

3,2...1! Welk taalverschijnsel herken je in deze Middelnederlandse zin?

"Brissane sagene ende haer dochte"

Uit: Lancelot (14e eeuw)

Antwoord:

• Enclisis: sagene ('zag hem’),
  

II. Naamvallen

II. Kenmerken naamvallen

• Naamvallen zijn verschillende vormen van een woord waarmee de functie in de zin wordt aangegeven.
• Middelnederlands had nog naamvallen: nominativus, genitivus, dativus en accustativus.
• Nominativus --> onderwerp.
  
• Genitivus --> geeft bezit aan.
  
• Dativus --> meewerkend voorwerp.
  
• Accustativus --> lijdend voorwerp.
  
• Tegenwoordig: geen naamvallen meer, maar veel voorzetsels!
• Taalwetenschap gaat uit van semantische rollen: agens = onderwerp = nominativus, patiens = lijdend voorwerp = accustativus, enzovoorts.
  

II. Kenmerken naamvallen

3,2...1! Welke naamval herken je in onderstaande zin?

"Doe ginc Ihesus in een schep dat Peters was. "

Antwoord:

• Genitivus: wij zouden zeggen: ‘dat van Petrus was’, maar destijds volstond Peters.
  
  
  

3,2...1! Welke twee naamvallen herken je in onderstaande zin?

"Hi sach den coninc, die vrowe, dat broot.

Uit: Karel ende Elegast.

Antwoorden:

• Nominativus: hi = hij.
• Accustativus: den coninc, die vrowe, dat broot.
  
  
  

III. Voornaamwoorden

III. Kenmerken voornaamwoorden

• Veel overeenkomsten met nu: eerste persoon is het ic, voor de derde persoon hi, si en het (‘hij, zij, het’), en in het meervoud wi (‘wij’) en weer si (‘zij’).

•  Verschillen het grootst bij tweede persoon: du = je, ghi = ge, gij.
  

3,2...1! In welk boek kun je zelfs tot vandaag de dag het woord "gij'' terugvinden?

Antwoord:

•  De Bijbel.
• God wordt aangesproken (beleefdheidsvormen) met 'gij' alhoewel 'u' of 'jij' tegenwoordig ook wordt gebruikt.
  

IV. Werkwoorden

IV. Kenmerken werkwoorden

• Aanvoegende wijs: een werkwoordsvorm die onder meer een wens, toegeving, aanwijzing of aansporing uitdrukt. Bijvoorbeeld in God neme die ziele in sijnre macht.' 
• Tegenwoordig bestaat het bijna niet meer. Slecht restjes: Lang leve de koning!  Zo waarlijk helpe mij God almachtig.
• Werkwoorden op 'gekke plek'  in de zin: Bijvoorbeeld: sodat si hem gaven ghevaen: 'zodat zij zich gevangen gaven'. 
• Werkwoord worden ook vervoegd (afhankelijk van persoon).
  

IV. Kenmerken werkwoorden

Vervoegingen
Regelmatig zijn werkwoorden als wonen en geven:
Tegenwoordige tijd, Verleden tijd,
ic wone/woon, ic woonde,
du wones/woons, du woondes,
hi woont, hi woonde,
wi wonen, wi woonden,
ghi wonet/woont, ghi woondet,
si wonen, si woonden,

3,2...1! Wat is de vertaling van het onderstaande voornaamwoord en onregelmatige werkwoord sijn?

"ghi waert"

Antwoord:

•  Jullie waren.
  

Tot slot:

Juist of onjuist?

Kijk naar de volgende stelling en steek jouw kaartje omhoog.

Een argument is SExI in onze Pecha Kucha wanneer we uitleg geven over wat ons verhaal bijzonder maakt.

Antwoord:

• Onjuist. Dit standpunt is onvolledig. In de Pecha Kucha moeten jullie perfect beargumenteren (state, explain, illustrate) wat het verhaal bijzonder maakt. Je legt dus uit wat er uniek is aan het verhaal (1), geeft hier uitleg bij (2) en verwijst hierbij naar een voorbeeld (gebeurtenis) uit het verhaal (3).
  

Voorbeeld - SExI-argument

In Karel ende Elegast is het bijzonder dat... (1 = state)

...omdat...(2 = explain)

Dit komt duidelijk naar voren wanneer Karel... (3 = illustrate)

We moeten tijdens de presentatie dieper ingaan op wat het verhaal nu nog relevant maakt en dit doen we door een SExI-argument te gebruiken.

Antwoord:

• Juist. Dit standpunt klopt. Je doet dit door een SExI-argument te gebruiken (state, explain en illustrate). Wanneer je dit perfect doet, dan scoor je alle punten uit de rubric.
  

Vragen?

"Heb je nou je zin?"

Wanneer de DJ je lievelingsnummer draait

Aan de slag!

Wat? Ga nu verder werken aan het invullen van het spreekplan.

Hoe? Laptop. Zie SomToday > Vakken Nederlands >  voor document.

Samen? Ja, in groepje.

Klaar? Heb je het spreekplan al af? Ga dan verder werken aan de eindversie van jullie PowerPoint. Zie SomToday > Vakken Nederlands > voor format.

Veel succes!

Vooruitblik

Werken  aan spreekplan/presentatie.

Doelen behaald?

Einde les(senserie)