10.3 Naar een verzuilde samenleving

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Gevolgen toegenomen geloofsvrijheid (van gewetensvrijheid naar godsdienstvrijheid in 1848) in Nederland:

• 1.  Emancipatie van de katholieken >
•      benoeming bisschoppen, bouw RK Kerken, politiek zelfbewustzijn
• 2. Nieuwe calvinistische richtingen:
•      rechtlijniger in de leer 

Belangrijk voor Nederland in de 19e eeuw:

1. Aan het eind van de 19 eeuw speelden de volgende 'kwesties': 

- kiesrechtkwestie: wie mogen stemmen

- schoolstrijd: wie betaalt bijzonder onderwijs

- kiesstelsel: districtenstelsel handhaven?

2. In de 19e eeuw wilden drie groepen 'emanciperen':

- arbeiders > oa stemrecht / demonstratierecht / vakbondsrechte

- vrouwen > stemrecht / recht op onderwijs / gelijke kansen op werk

- katholieken: waren sinds einde 80-jarige oorlog op achterstand geraakt >

Schuilkerken in Nederland

Dit is in Abrahams Schoot, RK, Gorinchem

De Rode Hoed, A'dam

Lutherse kerk, 

Breda

Maria en Ursula kerk, RK, Delft

Penninckshuis, Doopsgezind, Deventer

Sint-Nicolaaskerk, Sint Nicolaasga

1887 (J.D. van der Weide)

Sint Jacobskerk, Den Haag

1875 - 1878 (Pierre Cuypers)

Spanningen in Nederland >

schoolstrijd:

= de strijd voor de financiële gelijstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs 

• Houding diverse 'stromingen' in de politiek:
  
• Liberalen: 
• 'wie iets bijzonders wil, moet een bijzondere bijdrage leveren'  > tegen
• Confessionelen:
• 'openbaar onderwijs heeft te weinig oog voor traditie en religieuze waarden'   > voor
• Socialisten:
• 'overheid moet christendom niet subsidiëren'  > 
• tegen
  

einde schoolstrijd: Pacificatie, 1917

Zie Marx: 'Godsdienst is opium voor het volk'

Verzuiling: het leven van ieder individu wordt bepaald door de 'zuil' (RK/Prot/Lib/Soc) waarin hij of zij is opgegroeid.

• Eerste aanzet door Abraham Kuyper (1837-1920):
  
• Oprichting ARP (1879) en:
• - eigen krant (de Standaard)
• - eigen universiteit (VU)
• - eigen 'Scholen met den Bijbel'
• - eigen detaillisten
• - eigen koren en muziekverenigingen
• - jongerenvereningen, geitenfokvereningen .....
• Ook partners moesten in de eigen kring worden gevonden
• Belangrijk: ook ander stromingen richtten partijen op:
• Hervormden: CHU (opgegaan in CDA)
• Katholieken: RKSP (later KVP, opgegaan in CDA)
• Liberale Unie (later: VVD)
• Socialisten: SDAP (na '45: PvdA)
• Verzuiling gevolgen voor opkomst andere partijen, vb: NSB

Andere uitingsvormen van 'Verzuiling':

Ondanks verzuiling bleek Nederland wel bestuurbaar:

• Traditie van tolerantie
• Binnen eigen zuil individuele ontplooiing
• 'Uitruil' van programmapunten > Pacificatie (1917):
• -  algemeen kiesrecht
• -  financiële gelijkstelling onderwijs
• -  evenredige vertegenwoordiging
• 'Pacificatie aan de top en polarisatie aan de basis', zie coalitiekabinetten

Coalitiekabinet Colijn II (1933-35): RKSP, ARP, CHU, VDB, LSP, partijloos 

Na WO II: Ontzuiling door

• 1.  Samenwerking in verzet verruimde blik op elkaar
• 2. Wederopbouw na WO II vereiste samenwerking
• 3. Ontkerkelijking, van invloed:
•     -  Komst verzorgingstaat (afname sociale functie kerk)
•     -  Toename welvaart > andere keuzes in weekenden +
•     -  Komst tv > meer zicht op opvattingen in andere zuilen