(3havo/vwo) H6 mensen in het zand- en lösslandschap paragraaf 4

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Planning:

• Introductie
• Uitleg: paragraaf 4 H6
  
• maken opdracht 1 t/m 8
  
• nabespreken paragraaf 4
  
• afsluiting

aan het einde van de les kan/weet je:

• Welke veranderingen hebben er plaats gevonden in het Zandlandschap?
•  Wat het verschil is tussen het landbouwsysteem op de zandgronden vroeger en nu
• Benoem 3 kenmerken van het lösslandschap?
• Waar heeft erosie voor gezorgd in het lösslandschap?
• Welk deel van lösslandschap is vruchtbaar?
• Leg uit hoe holle wegen zijn ontstaan?

uitleg/aantekeningen

Zandlandschap

Kenmerken

• Oostkant van Nederland
• Relief (hoog Nederland)
• Onvruchtbare grond
• Esdorpen
• Heide
• Extensieve en intensieve landbouw

Ontstaan

In het pleistoceen afgezet. Er heerste een poolwoestijn en Noordzee droog was. De wind nam zand mee en zette dat af in het oosten van Nederland.

Bemestingsysteem

De zandlandschap wordt al duizenden jaren bewoond.

De bodem in het zandlandschap is onvruchtbare.

Om toch akkerbouwen moesten ze de bodem vruchtbaar maken            bemesting

Bemesting

Door schapen te houden werden er dikke plakken mest gecreeërd. Deze mest werd in plaggen uitgestoken en met de zandgrond gemengd zodat de grond vruchtbaar werd  

De schapen graasden op de heide  

De boeren hadden een gemengd bedrijf.

Extensive veeteelt

Kleine kuddes die rond trekken over de heide

Zand met mest uit de potstal

Zand

Es(dorp)

De akker van het dorp was te vinden net buiten het dorp. Dit wordt een Es genoemd.

 Veranderingen in het zandlandschap

Verandering tussen 1900 en 1950

Kunstmest wordt in 1900 uitgevonden het potstalsysteem wordt daadoor overbodig.

Heidevelden werden ontgonnen en geschikt gemaakt voor landbouw.

De meeste boeren verbouwden graan, maar door overproductie dalende graanprijzen. 

De boeren moesten iets anders gaan doen en gingen zicht specialiseren en schakelden over op veeteelt.

Twaalfduizend jaar lang is er een tekort aan. Twaalfduizend jaar lang gooien boeren van alles op hun akkers om maar méér van dit stofje bij hun gewassen te krijgen: van hooi tot haver, van blubber tot bloed, van zeewier tot zeespons, tot – jawel – menselijke uitwerpselen. In sommige steden kopen boeren zelfs een ‘beerbiljet’ om ‘s nachts beerputten leeg te mogen scheppen.

https://decorrespondent.nl/11608/de-belangrijkste-uitvinding-van-de-20ste-eeuw-houdt-ons-in-leven-en-is-een-ramp-voor-het-milieu-de-oplossing-minder-vlees-eten/23169304010864-77805804#:~:text=Dat%20heeft%20alles%20te%20maken,bereiden%3A%20d%C3%A9%20grondstof%20voor%20stikstofkunstmest.

 Veranderingen in het zandlandschap

Verandering vanaf 1950

• Veel boeren kregen concurrentie uit andere delen van de wereld

• Boeren gingen over tot schaalvergroting
• Intensieve veehouderij (bio-industrie --> niet te verwarren met de biologische veehouderij)

Het aantal dieren neemt toe, het aantal stallen neemt af. 

Zoveel en zo goedkoop mogelijke productie

Toenemende intensivering en mechanisatie nodig.

INTENSIEVE veeteelt

veel vee per hectare 

megastallen met grote hoeveelheden vee

EXTENSIEVE veeteelt

weinig vee per hectare

vooral in de onherbergzame gebieden

Gevolgen van de veranderingen 

• Overal verschenen voedersilo's en megastallen
• Duizenden kippen, runderen en varkens

• Ruilverkaveling          rechte sloten en kavels

De concentratie van vee is schadelijk voor de natuur. 

Uitstoot van ammoniak         stikstof        vermesting: de bodem wordt rijker aan voedingsstoffen waardoor de biodiversiteit achteruit gaat. Er blijven minder soorten planten en dieren over.

Als er planten verdwijnen, sterven ook de dieren uit die van die planten leven. 

Conclusie:

• Het zandlandschap is met name ontstaan door eolische (wind) afzetting tijdens de laatste ijstijd
• Het zandlandschap is terug te vinden in grote delen van Oost-Nederland
• Zand is onvruchtbaar en daarom hadden ze veel schapen (voor de mest) zodat ze betere oogst kregen. Na 1900 kwam er kunstmest. 

Lösslandschap

Kenmerken

• Uiterste zuiden van Nederland
• Heuvelland
• Uitloper van de Ardennen
• Vruchtbare grond
• Graften
• Holle wegen 
• Mergel

Ontstaan

In het pleistoceen afgezet. Er heerste een poolwoestijn en Noordzee droog was. De wind nam het Löss mee en zette dat af in het zuiden van Nederland.

Erosie

Het ontstaan van de Alpen zorgde ervoor dat Zuid-Limburg en de Ardennen omhoog kwamen. 

Rivieren gingen zich hierdoor insnijden dmv Erosie. Er ontstaat een getrapt landschap        rivierterrasen.

Löss is erg erosiegevoelig. Op steile hellingen zijn stukjes bos te vinden om erosie tegen te gaan

        het remt het water af.

Zo ontstaat er een graft in het landschap.

Graft: Evenwijdig aan de hoogtelijnen gelegen steile rand of 'knik' begroeid met bomen en struiken om bodemerosie tegen te gaan.

Plateaus en dalen

Op de plateaus, dit zijn vlakke delen op de heuvels. Veel vruchtbare löss en dus geschikt voor akkers en boomgaarden. 

In de dalen, dit zijn de lage delen beneden aan de heuvel, is het vochtig en stenig. Dus vooral veel grasland.

Kenmerkend voor een lösslandschap zijn de holle wegen. 

Dit zijn diepe erosiegeulen, uitgesleten door water en verkeer.

Nog een kenmerk voor het lösslandschap is Mergel. 

Dit is een kalksteen laag dat gewonnen wordt in de ENCI-mijn voor de betonindustrie.

Conclusie:

• Löss bestaat uit zeer fijne korrels.
• De bovenste lagen van het lösslandschap zijn in het Weichselien (laatste ijstijd) afgezet. 
• Door de harde winden werd er uit de droge Noordzee löss afgezet en meegevoerd (eolische afzetting).
• Lössgrond is zeer vruchtbaar, prefect voor landbouw en veeteelt. 
• Het lösslandschap komt voor in Zuid-Limburg en in mindere mate bij Arnhem en Nijmegen.

zelfstandig werken

lezen paragraaf 4 H6 + B20, B89, B90, B134, B198, B199
maken opdracht 1 t/m 8
gebruik hierbij:

• tekstboek blz. 94/95
  
• werkboek blz. 118/119/120
  

stoplicht: Rood = stil lezen en werken. Oranje = fluisteren als je wilt overleggen. Groen = normaal praat niveau met werken

herhalen/nabespreken

zandlandschap

veenlandschap

rivierlandschap

Zandlandschap

Rivierlandschap

Veenlandschap

Zeekleilandschap

Hoog-Nederland

Laag-Nederland

Duinlandschap

Hoogveenlandschap

Laagveenlandschap

Lösslandschap

Zeekleilandschap

Zandlandschap

Rivierkleilandschap

Welke foto hoort bij welk landschap?

Laagveenlandschap

Zeekleilandschap

Duinlandschap

Welk landschap hoort bij welke foto? Sleep het landschap naar de juiste foto.

Duinlandsschap

zeekleilandschap

veenlandschap

zandlandschap

Lösslandschap

rivierkleilandschap

Rivierkleilandschap

Lösslandschap

Hoogveenlandschap

Zandlandschap

Komt voor in het zuiden van Limburg. Gebied met fijn stofzand en grote hoogteverschillen.

Langgerekt gebied langs de rivieren. Je ziet er veel grasland en fruitbomen.

Heeft hoogteverschillen. Heeft grasland, akkerland en veel natuurgebieden zoals bos en hei

Open en vlak gebied met rechte kanalen. Veel grasland en langerekte dorpen.

Zeekleilandschap

laagveenlandschap

Rivierlandschap

Duinlandschap

Heuvellandschap

Zandlandschap

voormalig hoogveenlandschap

vandaag heb ik geleerd:

vandaag vind ik nog moeilijk: