BI/K/11 Reageren op Prikkels

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

HFST 5 & 6 

Regeling en zintuigen

SYLLABUS 2021

BI/K/11 

De kandidaat kan:

– de rol en de werking van het zenuwstelsel, zintuigstelsel en hormoonstelsel toelichten

– beschrijven welke relatie er is tussen gedrag en inwendige en uitwendig prikkels

SYLLABUS 2021

1. Je kan toelichten dat gedrag bij dieren uit een reeks samenhangende handelingen bestaat, en kan aan de hand van concrete voorbeelden uitleggen dat gedrag afhankelijk is van 

inwendige en uitwendige prikkels.

Wat is geen voorbeeld van een inwendige (motiverende factor)prikkel?

1. honger
2. dorst
3. het zien van een prooi
4. hormonen

SYLLABUS 2021

1. Je kan toelichten dat gedrag bij dieren uit een reeks samenhangende handelingen bestaat, en kan aan de hand van concrete voorbeelden uitleggen dat gedrag afhankelijk is van 

inwendige en uitwendige prikkels.

Gedragsketen; dit gebeurt alleen naar aanleiding van in- of uitwendige prikkels.

SYLLABUS 2021

2. Je kan delen van het zenuwstelsel noemen, in afbeeldingen aanwijzen, en functie(s) en werking beschrijven; soorten zenuwcellen benoemen en onderverdelen. 

2.1 Bouw, ligging en functie van delen van het centraal zenuwstelsel.

2.1 Bouw, ligging en functie van delen van het centraal zenuwstelsel. 

- grote hersenen: bewustzijn, zintuiglijke waarneming en bewuste beweging

- kleine hersenen: coördinatie van bewegingen

- hersenstam: verbinding tussen grote hersenen en ruggenmerg en een rol bij reflexen in hoofd- en halsgebied

- ruggenmerg: verbinding van organen met hersenen en een rol bij reflexen van romp en ledematen

2.1 Bouw, ligging en functie van delen van het centraal zenuwstelsel.

- grote hersenen: bewustzijn, zintuiglijke waarneming en bewuste beweging

- kleine hersenen: coördinatie van bewegingen

- hersenstam: verbinding tussen grote hersenen en ruggenmerg en een rol bij reflexen in hoofd- en halsgebied

- ruggenmerg: verbinding van organen met hersenen en een rol bij reflexen van romp en ledematen

2.2 Bouw van een zenuwcel met cellichaam en uitlopers
ligging en functies van typen zenuwcellen

Gevoelszenuw

Bewegingszenuw 

2.2 Bouw van een zenuwcel met cellichaam en uitlopers
ligging en functies van typen zenuwcellen

Schakelcel

2.3 Gevoelszenuw, bewegingszenuw, gemengde zenuw

2.3 Gevoelszenuw, bewegingszenuw, gemengde zenuw

Gevoelszenuw; bevat alleen gevoelszenuwcellen 

Bewegingzenuw; bevat alleen bewegingszenuwcellen 

Gemendezenuw; bevat beide en gevoelszenuwcellen en bewegingszenuwcellen

2.3 Gevoelszenuw, bewegingszenuw, gemengde zenuw

Gevoelszenuw; bevat alleen gevoelszenuwcellen 

Bewegingzenuw; bevat alleen bewegingszenuwcellen 

Gemendezenuw; bevat beide en gevoelszenuwcellen en bewegingszenuwcellen

2.4 Reflex is een vaste, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel

2.4 Reflex is een vaste, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel

Functies van een reflex: onbewust regelen van motoriek, snel reageren bij kans op onverwachte beschadiging van het lichaam

Terugtrekreflex; 

Strekreflex; Kniepeesreflex; 

Pupilreflex; 

2.4 Reflex is een vaste, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel

Wat is het belangrijkste verschil tussen reflexen en bewuste reacties?

Reflexboog:

3. Ervaringen/waarnemingen van zintuig-practicumproeven in biologische termen weergeven

Aan de slag:

Maak van Thema 5 Regeling (boek 3B) Examentrainer; opdracht 4 t/m 9

4. Delen van de gehoororganen, van de ogen en van zintuigelementen
in huid, neus en tong in afbeeldingen aanwijzen en functie en werking ervan beschrijven

4.1 Gehoororgaan

- Oorschelp

- Gehoorgang

- Trommelvlies

- Trommelholte

- Slakkenhuis met zintuigcellen

- Gehoorzenuw

- Evenwichtsorgaan 

- Gehoorbeentjes; 

   hamer/aambeeld/stijgbeugel

4.2 Ogen

- Oogspier

- Harde oogvlies

- Hoornvlies

- Vaatvlies

- Iris; met kringspieren en lengtespieren

- Pupil

- Lens ; accomoderen

- Glasachtig lichaam

- Netvlies; met gele en blinde vlek

- Oogzenuw 

4.2 Ogen

- Wenkbrauw 

- Wimper 

- Traanklier

- Traanbuis

- Oogspier

- Harde oogvlies

- Hoornvlies

 

4.2 Ogen

- Iris; pupilreflex

 

4.2 Ogen

- Netvlies; met gele en 

   blinde vlek

- Oogzenuw 

- Ligging en functie van 

   staafjes en kegeltjes 

4.2 Ogen

Ligging en functie van staafjes en kegeltjes 

Ligging en functie van staafjes en kegeltjes 

Staafjes:	Kegeltjes
overal op netvlies	Gele vlek
lage drempelwaarde	hoge drempelwaarde
zwart/wit, contrast	Kleur

Hoe heet het boller en platter worden van de lens om dichtbij/veraf te kijken?

1. acclimatiseren
2. antagoneren
3. accomoderen

Als je leest is je lens ..., dit komt omdat de accomodatie-spier is ...

1. bol, ontspannen
2. plat, ontspannen
3. bol, samengetrokken
4. plat, samengetrokken

5. Uitleggen dat prikkels uit de omgeving door zintuigen omgezet worden in impulsen die

naar het centraal zenuwstelsel geleid worden, waardoor waarneming kan plaatsvinden

Drempelwaarde; De zwakste prikkel die een impuls veroorzaakt. Er ontstaat alleen een impuls als de prikkel sterk genoeg is.

Adequate prikkel; Elk type zintuigcel is gevoelig voor één bepaalde prikkel.

Gewenning; Als telkens dezelfde prikkel aanhoudt, worden er minder impulsen gemaakt. 

Motivatie; Als je bijvoorbeeld aandachtig luistert, hebben je zintuigcellen in je oren een lage drempelwaarde en hoor je dus meer. 

6. Beschrijven dat bewust gedrag vanuit de hersenen gestuurd wordt. 

Bewegingszenuwcellen 

(motorische zenuwcellen)

7. De samenstellende delen van de huid en het onderhuids bindweefsel noemen, in 

afbeeldingen aanwijzen en functie(s) beschrijven

kiemlaag 

vetlaag 

Aan de slag:

Maak van Thema 6 Zintuigen (boek 3B) Examentrainer opdracht 1 t/m 9

8. Het principe van de werking van hormonen beschrijven

hormonen beïnvloeden groei, ontwikkeling en stofwisseling; via bloed

8. Het principe van de werking van hormonen beschrijven

hormonen beïnvloeden groei, ontwikkeling en stofwisseling

Stoffen die de werking van bepaalde organen bepalen 

Bijvoorbeeld; hormonen stimuleren de verbranding in cellen (stofwisseling)

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.1 Hypofyse: productie van hormonen voor regeling groei, beïnvloeden van andere hormoonklieren 

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.2 Schildklier: stimulering van verbranding in cellen

Wat gebeurt er dan?

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.3  Eilandjes van Langerhans (in de alvleesklier): productie van de hormonen insuline en glucagon die het suikergehalte in het bloed regelen; diabetes

9.3  Eilandjes van Langerhans (in de alvleesklier): productie van de hormonen insuline en glucagon die het suikergehalte in het bloed regelen; diabetes

9.3  Eilandjes van Langerhans (in de alvleesklier): productie van de hormonen insuline en glucagon die het suikergehalte in het bloed regelen; diabetes

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.4 Bijnieren: productie van het hormoon adrenaline dat de activiteit van spieren, de ademhaling en de bloedsomloop versnelt en het glucosegehalte van het bloed verhoogt

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

1. 5 Eierstokken en teelballen: productie van geslachtshormoon voor het ontstaan van secundaire geslachtskenmerken; productie van geslachtscellen

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.5 Eierstokken en teelballen: productie van geslachtshormoon voor het ontstaan van
secundaire geslachtskenmerken; productie van geslachtscellen

Aan de slag:

Maak van Thema 5 Regeling (boek 3B) Examentrainer opdracht 1, 2 en 3