Core Classic Junior - Schilderijententoonstelling

• Muziek
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Welkom bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest

Welkom bij deze les van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. 

We wensen jullie veel plezier bij deze les en mochten er nog vragen zijn over deze les of een voorstelling? Dan kan er altijd gemaild worden naar [e-mail]

Je kan sommige vragen van deze les interactief maken door naar Lessonup.app te gaan en in te loggen via telefoon, tablet of laptop.

Voer het nummer in dat links onderin het beeld staat vermeld.

Als een gratis account wordt aangemaakt kunnen alle antwoorden worden opgeslagen.

De Schilderijententoonstelling

De Schilderijententoonstelling 

behandelt een muzikale impressie van 16 schilderijen. Het merendeel van de schilderijen is gemaakt door de Russische kunstenaar Viktor Hartman (1834 –1873). 

Er zijn verschillende orkestversies van de schilderijententoonstelling gemaakt. De bekendste versie is die van Maurice Ravel uit 1922.

Modest Moessorgski 1839-1881

De Russiche componist Modest Moessorgski (1839-1881) was goed bevriend met Victor Hartmann, een schilder en architect. Hun vriendschap werd plotseling door de dood van Hartmann verbroken. 

Ter nagedachtenis van zijn vriend Victor Hartmann werd een tentoonstelling van zijn werken georganiseerd. 

Moessorgski bezocht de tentoonstelling en componeerde naar aanleiding daarvan de Schilderijententoonstelling. 

Je start nu de wandeling!

Eerst lopen we langs De Promenade...

• 
  

De Promenade 

De Schilderijententoonstelling begint met een wandeling, de Promenade genoemd. Tussen de meeste schilderijen keert het thema van de Promenade terug.

De slenterende, onregelmatige gang langs de kunstwerken komt tot uiting in de afwisseling tussen de 6/4 en 5/4 maat.

Het thema van de promenade komt 4 maal terug in een steeds iets andere vorm. Hiermee gaf de componist de gevoelens van de toeschouwer weer bij het bekijken van de schilderijen.

Welk instrument begint met het spelen van de 'muzikale vragen'? 

1. Hobo
2. Trompet
3. Trombone
4. Klarinet

Luister met de leerlingen naar de eerste Promenade. In de Promenade hoor je als het ware een vraag en antwoord. 

• Welk instrument speelt als eerste de vragen? (de trompet, 3 x) 

  Door welke groep worden de antwoorden gegeven?

1. Koperblazers
2. Houtblazers
3. Strijkinstrumenten
4. klarinet/hobo/fagot

We wandelen verder naar Bydlo...

Stel: jij bent de componist. 

Hoe zou jij dan een os laten klinken?

Bydlo

Op de terugreis van West Europa naar Rusland verbleef Hartmann

een maand in de Poolse stad Sandomir. Hij was gefascineerd door het alledaagse leven in de Joodse achterbuurt. De muziek verbeeldt een ossenwagen met grote houten wielen die moeizaam over een hobbelige weg voortbeweegt.

Het originele schilderij van Hartmann bestaat niet maar, maar dit schilderij van Vincent van Gogh komt er het meeste in de buurt.

Brainstorm met de leerlingen hoe muziek van een os zou kunnen klinken. 

• Klinkt het instrument die de os uitbeeldt hoog of laag? En het tempo van de muziek? Snel of juist langzamer?

Welk instrument denk je dat Moessorgski heeft uitgekozen voor het uitbeelden van de os? Sleep het instrument naar het schilderij!

Het instrument dat de solo speelt (en de os verbeeldt) is het laagste koperblaasinstrument van het orkest: de tuba. 

Hoe kan je horen dat de ossenwagen 

steeds dichterbij komt en weer verdwijnt?

Moessorgski wilde in dit muziekstuk uitbeelden dat de ossenwagen uit de verte steeds dichterbij komt en daarna weer verdwijnt in de verte. De muziek wordt steeds harder en dan weer zachter (Crescendo en decrescendo), daarin hoor je hoe de ossenwagen steeds dichterbij komt en weer verdwijnt.

• Laat de leerlingen het hele muziekstuk luisteren voordat ze de vraag beantwoorden

We lopen door naar het volgende schilderij...

• 
  

Luister naar de muziek en 

beschrijf hoe dit schilderij 

eruit zou kunnen zien

Ballet van de kuikentjes in hun eierschalen is een van de opvallendste stukken uit de Schilderijententoonstelling. Hier hoor je de kuikens in de dop een ballet uitvoeren.

Ballet van de kuikentjes in hun eierschalen

Ballet van de Kuikens in hun eierschalen.

De schets die je hier ziet voor een theaterkostuum is een van de weinige bewaard gebleven originele schilderijen die Moessorgski inspireerden voor dit muziekstuk.

Was er een overeenkomst met het 

schilderij en de muziek die je net hoorde?

Bespreek met de leerlingen de antwoorden uit het woordweb.

• Zien de leerlingen een overeenkomst met de muziek die ze net hoorden?

We lopen verder naar 

Samuel Goldenberg en Schmuyle...

De rijke jood

De arme jood

Samuel Goldberg en Schmuyle is gebaseerd op een schilderij van Hartmann met daarop een rijke en arme Jood uit Sandomir. 

• Laat de leerlingen goed kijken naar de twee schilderijen en de verschillen tussen de rijke en de arme man.

Wat zijn verschillen tussen de 

twee portretten?

• Laat de leerlingen de verschillende tussen de twee schilderijen omschrijven. Bv: het portret van de rijke man is een close up en hij kijkt arrogant omhoog. De arme man is volledig geschilderd en vrij klein weergegeven in zijn omgeving, hij kijkt naar beneden.

welke instrumenten beelden 

de rijke man uit en welk 

instrument de arme man?

 

• Laat de leerlingen focussen op de portretten en wat ze tijdens de muziek opmerken. Welke instrumenten beelden de rijke man uit? (antwoord: violen, altviolen, celli en contrabassen) en welk instrument de arme man? (trompet, met demper).

• Laat de leerlingen motiveren waarom?

Wat denk jij dat de personages tegen elkaar 

zeggen? En hoe eindigt het gesprek volgens jou?

Laat het muziekstuk nogmaals horen.

• Vraag de leerlingen op te schrijven wat zij denken dat de personages zeggen en hoe het gesprek eindigt. 

Het verloop van het gesprek volgens de componist: eerst spreekt de rijke man, daarna de arme man en tenslotte samen. Gespreksstof: een meningsverschil dat niet tot een oplossing komt. Bv: De arme wil geld lenen, maar krijgt het niet.

Als laatst lopen we nog even langs:

- De gnoom
- Het oude kasteel
- De catacomben
- De markt van Limoges

De catacomben

Martktplein in Limoges

De gnoom

Welk muziekstuk hoort bij welk schilderij?

Het oude kasteel

In deze slide hoor je 4 muziekfragmenten uit de schilderijententoonstelling die passen bij het betreffende schilderij. Van sommige schilderijen is het origineel niet bewaard gebleven.

• Sleep de muziekfragmenten naar het passende schilderij

De gnoom

Dit stuk is geïnspireerd door een notenkraker die door Hartmann uit hout

gesneden was en voorzien van een lelijk gerimpeld gezicht. Moessorgski portretteert hem als een manke, misvormde dwerg.

Het Oude Kasteel

Dankzij een architectuurprijs kon Hartmann in de late jaren 60 van de vorige eeuw door West Europa reizen. Hij legde zijn activiteiten vast in schilderijen en van gebouwen en stuurde deze naar het thuisfront in Rusland. Het was zijn gewoonte om mensen bij de gebouwen te tekenen. Hier, in het maan- verlichte landschap, brengt een troubadour een serenade op zijn fluit bij het oude kasteel.

Het marktplein in Limoges

Hartmann maakte meer dan 150 aquarellen in de Franse stad Limoges.

Dit schilderij laat de markt zien met de vrouwen in hun kleurrijke lokale

kostuums. Hun onderlinge gekibbel hoor je terug in de muziek.

Het schilderij ging verloren.

De catacomben

In Parijs schilderde Hartmann een portret van een collega- architect die catacomben bestudeerde. Dit schilderij en de vroege dood van Hartmann brachten Moessorgski op het idee om een dreigende, lugubere variatie op de promenade te maken.

Heel graag tot in de Doelen!

Dit was de laatste slide.

We hopen dat de leerlingen de voorbereiding leuk hebben gevonden en zo met nog meer plezier naar het Rotterdams Philharmonisch Orkest komen.

We zien jullie heel graag in de Doelen!

Team Educatie

[e-mail]