Literatuur in de Verlichting

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Literatuur in de Verlichting

vwo 5

De pelgrimstocht naar Cythera (eiland ten zuiden van Griekenland) 

Dit schilderij wordt ook wel De inscheping naar Cythera genoemd, maar het lijkt er eerder op dat de mensen het eiland aan het verlaten zijn. 

Het is het eiland waar de godin Venus / Aphrodite op een schelp aankwam, na geboren te zijn uit zee: ze staat helemaal rechts met een schelp. De rozenstruik is een liefdessymbool. Het schilderij verbeeldt een vlucht uit de realiteit - in een erotische wereld. 

Schilderij van Watteau, 1717 - Rococo 

Historische achtergrond

- 18e eeuw (1700-1800)

- grotere welvaart dan 17e eeuw

- bevolking nam snel toe

- burgerij - sterkste klasse in Europa 

Nederland: 2e helft 18e eeuw - Patriotten en Prinsgezinden 

democratie - stadhouders huis van Oranje 

Waarom is 1789 een belangrijk jaar?

Verlichting 

- Enlightenment 

- Aufkläring

- Siècle des Lumières

De wereld was langzaam maar zeker helder, duidelijk, verlicht aan het worden. 

Tijdperk van de Rede 

Waarom wordt deze periode ook wel zo (Tijdperk van de Rede) genoemd?

Politiek en economie 

- Trias politica: scheiding van uitvoerende macht (regering), wetgevende macht (parlement) en rechterlijke macht (Montesquieu 1689-1755) 

- Liberalisme: weinig overheidsbemoeienis met de economie, overlaten aan marktmechanisme (vraag en aanbod) (Adam Smith 1723-1790)

- Opvoeding: belangrijk Verlichtingsthema (Rousseau 1712-1778)

Waaraan hechtte men belang in de Verlichting?

LITERATUUR 

- prozaliteratuur in eerste instantie didactisch 

- nieuwe rationele ideeën en opvattingen bieden 

- taal is duidelijk en zakelijk 

Literatuur in de Verlichting

Spectatoriale tijdschriften

roman

imaginair reisverhaal

kinderliteratuur 

encyclopedie 

Literatuur

Encyclopédie

- geen nieuw genre, maar niet eerder zo uitgebreid 

- 35 delen 

- olv Denis Diderot 

- doel: info geven + de juiste rationale weg tonen (er werd redelijk sceptisch over wonderen geschreven en men viel over uiterlijk vertoon rk-kerk) 

Literatuur 

Tijdschriften - De Hollandsche Spectator  (1731-1735)

- doel: didactisch-moraliserend, raad geven, opiniëren 

- artikelen over wetenschap, beeldende kunst, literatuur, opvoedkunde, omgangsvormen

- vorm van de artikelen: verhalend -> dialogen, brieven, fabels, reisbeschrijvingen, ingezonden (fictieve) lezersbrief

Waarom daalde de populariteit van spectatoriale tijdschriften rond 1780?

Literatuur 

Kinderboeken / kinderliteratuur 

- Hieronymus van Alphen

- Proeve van Kleine Gedigten voor Kinderen (1778)

- studie-ijver, oprechtheid en gehoorzaamheid, relatie ouder-kind --> onderwerpen in gedichten

- ik-fguur / geen moeilijk taalgebruik / deugd centraal / rijm 

Niet eerder echte boeken voor kinderen.

Er waren wel een soort van jeugdboeken, maar dat waren bewerkingen van boeken voor volwassenen (ridderverhalen). 

Van Alphen schreef de gedichten aanvankelijk anoniem. Na succes uit de anonimiteit gestapt. 

De perzik - Van Alphen

Die perzik gaf mijn vader mij,

Om dat ik vlijtig leer.

Nu eet ik vergenoegd en blij,

Die perzik smaakt naar meer.

De vrolijkheid past aan de jeugd

Die leerzaam zig betoont.

De naarstigheid, die kinderdeugd,

Wordt altoos wel beloond.

Verwerkingsvraag

Waarom past het imaginaire reisverhaal zo goed bij de 18e eeuw? Verwerk in je antwoord het doel van deze tekstvorm en de thema's die bij de 18e eeuw passen. 

Wat zijn kernwoorden bij de Verlichting?