1.3 Denken en doen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Goedemorgen!

1. Ga zitten op jouw plek.

2. Pak je leerdoelenkaart, aantekeningenschrift en een pen.

Vandaag:

1. Herhaling vorige les

2. Leerdoel 13 en 14

3. Meisje van Yde

4. Opdracht vorige les afmaken

Herhaling vorige les:

Noem drie verschillen tussen:

 Jagers/verzamelaars en de eerste boeren. 

Leerdoelen:

13. Je kunt uitleggen hoe de boeren hun voorouders vereerden.

 14. Je kunt uitleggen waarom de jagers en boeren in een natuurgodsdienst geloofden.

Goed opletten en goede antwoorden meeschrijven!

Verering van voorouders

Hunebedden gebouwd tussen 3400 en 3200 v. Chr. 

Zijn grafheuvels

Hiermee eerden ze voorouders

Lagen spullen die mee gingen naar het hiernamaals

Hunebedden:

Sommige stenen wogen meer dan 25.000 kilo!

Hoe hebben ze dat gemaakt?

Hoe kan je aan de afbeelding zien dat de hunebedden ná de landbouwrevolutie zijn gemaakt?

Natuurgodsdienst:

• De eerste boeren zochten naar verklaringen voor dingen die ze niet begrepen. Ze geloofden dat achter ieder natuurverschijnsel een god zat.
  
• Daarom vereerden ze bijvoorbeeld de maan, de bliksem of een grote boom.
• ze probeerden daarom hun goden zoveel mogelijk tevreden te stellen door ze iets te geven: een offer.

Leerdoelen:

13. Je kunt uitleggen hoe de boeren hun voorouders vereerden.

 14. Je kunt uitleggen waarom de jagers en boeren in een natuurgodsdienst geloofden.

Nu: Meisje van Yde

Daarna tekening afmaken. 

Jager-verzamelaars

Kleine verschillen

• Weinig bezittingen
  
• Erg afhankelijk van de groep
  
• Verschil in aanzien (waardering) was niet zo groot
  
• Een hoofdman had weinig macht over de groep
  

Boeren

Grote verschillen

• De verandering van het leven als jager-verzamelaars naar het leven als boeren was groot!
  
• Je had rijke en arme boeren in een landbouwsamenleving.
  
• Er kwam ongelijkheid in bezit, aanzien en macht.
  
• Deze sociale verschillen leidde soms tot jaloezie en ruzie.
  

Vaardigheid

Je kan:

• Het verschil tussen oorzaak en gevolg uitleggen
• Uitleggen hoe de eerste mensen leefden

Nederland

25.000 jaar geleden

Jagen, vissen en verzamelen

Rond 11.500 v.C. eindigde de ijstijd, het werd warmer

Het gevolg was dat mensen in Nederland konden gaan leven

Een gevolg is iets wat door iets anders gebeurt

Kaart

Kaart van Europa aan het einde van de laatste ijstijd

IJstijd

In Nederland woonde 25.000 jaar geleden niemand

De oorzaak hiervoor was dat het te koud was

Kaart

Kaart van Europa tijdens een ijstijd

Een oorzaak is iets waardoor iets gebeurt

Hieronder staan vijf zinnen die te maken hebben te laat op school komen. Geef aan of de zin een oorzaak of een gevolg van te laat op school komen is.

Oorzaken

Gevolgen

De wekker vergeten te zetten

Moeten nablijven

Een boze docent

Een platte band

Te langzaam fietsen

Wat is de oorzaak van het feit dat boeren niet meer verhuizen?

1. Ze kunnen landbouw bedrijven op één plek.
2. Hun spullen zijn te zwaar.
3. Er is niet meer genoeg wild. Alles hebben ze verjaagd.
4. Het weer was goed op de plek waar ze waren.

Goedemorgen!

1. Ga zitten op jouw plek.

2. Pak je boeken en een pen.

3. Tas van tafel.

• Herhaling vorige les
• Kennen en kunnen
• 1.3 denken en doen: verschil arm en rijk
• Zelfstandig werken
• Afsluiting

Herhaling vorige les:

- Waarom overleefden de Homo Sapiens en stierven de Neanderthalers uit?

- Wat zijn natuurgodsdiensten?

- Wat is het hiernamaals?

• Verschil arm en rijk
• Sociale verschillen
• Oorzaak en gevolg

• Aandachtig luisteren naar de uitleg.
• De juiste vragen stellen. 
• Vinger opsteken en niet antwoorden/vragen door de klas roepen. 

kleine verschillen tussen Jager-verzamelaars

• Bij de Jager-verzamelaars was het verschil in aanzien (waardering, hoe belangrijk iemand is) niet zo groot.
• Jager-verzamelaars bezaten weinig spullen omdat ze steeds rondtrekken.
• Voorwerpen die er waren werden vaak door iedereen gebruikt en vangsten werden gedeeld.

Kleine verschillen tussen jagers-verzamelaars

Onderling weinig verschil in:

- aanzien

- macht

- bezit

Groep nam samen besluiten

Deelden bezit met elkaar

Continuïteit in leven

Doordenkvragen: 

• Zouden Jagers en Verzamelaars ook gehandeld hebben met andere stammen?
• Hoe zouden we daar wel of niet achter kunnen komen?

Prehistorie

• Steentijd (?-6000 v.C.)
• Bronstijd (6000-800 v.C.)
• IJzertijd ( 800 v.C. - ?)

Bronstijd

• Brons: vermenging van koper en tin

Grote verschillen tussen boeren

• Boeren konden makkelijker bezittingen verzamelen, zoals potten en werktuigen.
  
• Sommige boeren hadden een beter stuk grond dan anderen, zij hadden meer oogst en konden zo rijker worden dan een boer met een slechte oogst.
  
• We kunnen dit zien aan de verschillen in graven en in grafgiften.

Grote verschillen tussen boeren

Gevolg van ongelijkheid:

• Ruzie en jaloezie

Oplossing: 

• Aanstellen leider

Ontstaan sociale verschillen

De landbouwsamenleving is moeilijker:

• Meer mensen om rekening mee te houden.
• Door verschillen tussen boeren ontstond er ruzie en jaloezie
• Er moeten afspraken gemaakt worden
• leiding over het dorp werd gegeven door een dorpshoofd. Hij kreeg hierdoor meer aanzien en macht.
• Er ontstaan in deze samenleving sociale verschillen, niet iedereen is meer gelijk.

Oorzaak en gevolg

Doordenkvragen:

- Hoe komt het dat mensen andere tanden/gebit hebben dan apen? 

- Wie aten gezonder: de jagers en verzamelaars of de eerste boeren?

- Wanneer waren er meer ziektes: in de samenleving van de jagers en verzamelaars of in de landbouwsamenleving? 

- Bedenk zelf een voorbeeld met een oorzaak en een gevolg. 

Nu: nakijken huiswerk.

Werkboek blz. 12 en 13, opdracht 1, 2, 3 en 4.

• Wat: maak WB opdrachten 5, 6, 7 en 8.
• Hoe: individueel (eerste 5 min. stil)
• Hulp: tekstboek en docent
• Tijd: 15 min.
• Uitkomst: bespreken
• Klaar?: Maken blz. 18 en 19 t/m 1.3.

Hoe noemen we de godsdienst van jagers en boeren?

1. Christendom
2. Natuurgodsdienst
3. Romeinse godsdienst
4. Katholiek

Hoe vereerden de eerste boeren hun voorouders?

Hoe noemen we de godsdienst van jagers en boeren?

1. Christendom
2. Natuurgodsdienst
3. Romeinse godsdienst
4. Katholiek

Hoe vereerden de eerste boeren hun voorouders?

Waardoor ontstond bij de boeren wel verschil tussen aanzien en macht?

1. De een was sterker dan de ander
2. Ze konden bezittingen verzamelen
3. De een was slimmer dan de ander
4. Ze konden voedsel verzamelen

Wat was het gevolg van de ongelijkheid van de boeren?

1. Ontstaan van ruzie en jaloezie
2. Ontstaan van criminaliteit
3. Geen grafgiften meer
4. Meer ziektes

Jager- verzamelaar

landbouwrevolutie

Landbouwsamenleving

nomaden