h4 herhalen h. 7 t/m 9

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Herhalen h. 7 t/m 9

h. 7 + 8: samenwerken & onderhandelen

h.9: intertemporele ruil gezinnen (ruilen over de tijd)

economie en speltheorie https://schooltv.nl/video/theory-of-games-and-economic-behaviour-economie-is-een-spel/#q=speltheorie

split or steal https://www.youtube.com/watch?v=S0qjK3TWZE8 6min24

De Concurrenten // ACM https://www.deconcurrenten.nl/new_login.php
​BRIN nummer 27MD

Wat weet je nog van het gevangenendilemma?

www.deconcurrenten.nl

h.7.1: het gevangenendilemma

Hoe voorspel je de uitkomst van een spelmatrix?

Wat is het dilemma van de "gevangenen"?

Welke oplossingen zijn er voor dit dilemma?

voorspellen uitkomst spelmatrix

voorspellen uitkomst spelmatrix 

en beoordelen gevangenendilemma

als A wel dan B wel want 20>15; als A niet dan B wel want 60>35 

als B niet dan A wel want 60>35; als B wel dan A wel want 20>15

dus (wel;wel) is evenwicht in dominante strategieën maar niet beste uitkomst want (35;35) is voor beide beter dan (20;20)

begrippen bij h. 7.1

A gevangenendilemma (prisoners'dilemma)

B simultaan spel

C dominante strategie

D niet-coöperatief spel

E zelfbinding

F pay-off matrix

G reputatie

H collectieve dwang

1. optie die altijd het beste resultaat oplevert ongeacht wat de ander doet

2. schema met de uitkomsten van de mogelijke besliscombinaties

3. toezeggen dat je afwijkt van je dominante strategie

4. situatie waarin spelers voor hun eigen belang kiezen en daarmee juist minder scoren

5. spelers nemen tegelijk hun beslissing

6. van buitenaf wordt je keuze beïnvloed

7. geloofwaardigheid

8. spelers werken niet samen, maar ieder voor zich

h.7.2: Prijzenoorlog of samenwerken

1. Waarom is een prijzenoorlog vooral voor kleine bedrijven geen goed idee?

2. Op welke andere manieren dan via de prijs kunnen bedrijven met elkaar 

    concurreren?

3. Waarom is een prijzenoorlog op langere termijn ook voor consumenten

     niet voordelig?

4. Wie zijn de dupe van kartelvorming?

5. Wat zijn de kenmerken van een gevangenendilemma?

h.7.3: Dwang bij collectieve goederen

zie volgende sleepoefening

collectieve goederen

individuele goederen

quasi-collectieve goederen

niet deelbaar, niet uitsluitbaar, 

niet concurrerend

kan per stuk tegen een prijs worden verkocht, uitsluitbaar

individueel en geleverd door de overheid

h.7.3: collectieve goederen en het marktproces

meeliften                 negatieve externe effecten: goed komt er niet

               oplossing: overheid stelt bijdragen verplicht (belasting)

rechtvaardiging: de hele maatschappij profiteert van het collectieve goed

              het goed heeft een positief extern effect

voorbeeld: vaccinatie

h.7: oefenopgaven

opgave 7.16

h.8.1: Onderhandelen

* onderhandelen = proces waarbij 2 of meer partijen via voorstellen en 

   tegenvoorstellen proberen een overeenkomst te bereiken.

* meestal hebben ze tegengestelde belangen 

* invloed bij onderhandeling hangt af van: tijdstip, aantal vragers en

   aanbieders, krachtenbundeling binnen een partij, aantal andere opties,

   verzonken kosten  

* het dilemma van onderhandelen = een voordeel (groot surplus) op korte termijn gaat ten koste van een voordeel (surplus) op langere termijn 

h.8.2: Arbeidsovereenkomst en overheidsingrijpen

vragers = bedrijven die werknemers nodig hebben

aanbieders = mensen die willen werken

-> socrative quiz:  h4 H.8 onderhandelen + arbeidsmarkt 

                              en:  Havo 4 h.8 Onderhandelen

kamer: ecotop

Afspraken over loon, werkzaamheden en werktijden staan in de ...

1. individuele arbeidsovereenkomst
2. collectieve arbeidsovereenkomst
3. CAO
4. de arbeidswet

Afspraken over loon, vakantie, pensioen, werktijden, functie vallen onder de ...

1. primaire arbeidsvoorwaarden
2. secundaire arbeidsvoorwaarden
3. CAO
4. individuele arbeidsovereenkomst

Hoe bemoeit de overheid zich met de arbeidsmarkt?

1 brutocontractloon (brutocao-loon)  

2 nettoloon 

3 loonkosten  

4 wig 

5 loonkosten per product 

6 arbeidsproductiviteit 

A het bedrag dat de werkgever kwijt is aan een werknemer: brutoloon +  sociale premies wg

B brutoloon waar de loonbelasting en sociale premies vanaf zijn gehaald; bedrag dat de werknemer op zijn bankrekening krijgt gestort

C met werkgever afgesproken loon inclusief toeslagen en bijzondere beloningen 

D productie per werknemer; aantal producten dat een werkende in een bepaalde tijd maakt 

E  het verschil tussen de loonkosten en het nettoloon; totaal van loonbelasting en sociale premies (van werknemers en werkgevers)

F totale loonkosten / totale productie of loonkosten  werkende / productie werkende

h.8.2: loon in geld en koopkracht van het loon

nominaal loon = geldbedrag dat je krijgt (staat los van netto of bruto loon!)

reëel loon = wat je voor dat geld kunt kopen = koopkracht van je loon

verband tussen nominaal en reëel loon = prijzen van de producten

bijv. zakgeld = € 10 ; mars kost € 1 ; je reëel loon = koopkracht = 10 marsen

ontwikkeling van koopkracht is afhankelijk van de verandering van je nominale loon en de inflatie: als je loon in % meer stijgt dan de prijzen (inflatie), dan stijgt je koopkracht

loononderhandelingen

In de loononderhandelingen spelen de volgende factoren een rol:

* prijscompensatie

* stijging van de arbeidsproductiviteit (apt)

* kwaliteiten van de werknemer

* verhouding tussen vraag en aanbod op (deel van) de arbeidsmarkt als er meer vraag is dan aanbod, zal het loon .....

* overheidsbeleid: minimumloon, wig (hoogte loonbelasting en sociale premies)

h.8.3: Gevangenendilemma bij loononderhandelingen

oplossing = samenwerken

dit lukt door zelfbinding = een toezegging doen waar je niet onderuit kunt  zonder er zelf nadeel van te ondervinden 

hierdoor is de andere partij ervan overtuigd dat jij je woord houdt en dan werkt hij ook mee: geloofwaardige zelfbinding

belangrijk hierbij is je reputatie (betrouwbaarheid)

samenwerking kun je ook afdwingen via contracten en collectieve dwang (overheidsregels)

zonder samenwerking kunnen partijen meeliften en komt er geen afspraak  

h.8.3: Gevangenendilemma bij loononderhandelingen

werknemer wil een hoog loon en de werkgever een laag loon 

maar er is meer: 

* te lage lonen leiden tot minder motivatie, mogelijk stakingen en een lagere apt (dat wil de werkgever niet) 

* te hoge lonen leiden tot minder winst of door vervanging van werknemers door machines/computers (dat willen de werknemers niet)

=> ze moeten elkaar dus ergens in het midden zien te vinden en niet volledig voor hun eigenbelang gaan; zie de matrix op p.48

h.8.4: Loonstarheid op de arbeidsmarkt

de lonen (prijs van arbeid) worden maar beperkt bepaald door vraag & aanbod (marktmechanisme): 

* CAO's: loonafspraken voor groepen werknemers voor een langere periode

*  wettelijk minimumloon: het loon kan nooit lager worden (minimumprijs)

loonstarheid bij economische teruggang

economische teruggang = de productie daalt en daardoor ook de vraag naar arbeid (bij elk loon) > de vraaglijn verschuift naar links > het loon zou moeten dalen, maar door loonstarheid gebeurt dat niet op korte termijn > het aanbod blijft gelijk, maar de vraag is 2 mln lager > 2 mln werknemers worden ontslagen

werkgeverssurplus en werknemerssurplus

werknemerssurplus = een aanbieder kan voor een hoger loon aan het werk  dan waarvoor hij bereid is om te gaan werken.

werkgeverssurplus = een vrager heeft iemand in dienst tegen een lager loon dan hij bereid is te betalen.

Vraag: waar hangen leveringsbereidheid van de aanbieder en betalingsbereidheid van de vrager af?

(de aanbieder kijkt naar de opofferingskosten en de vrager naar de opbrengsten)

arbeidsmarkt is geen markt van volkomen concurrentie

Op de arbeidsmarkt  is geen sprake van volkomen concurrentie omdat:

- product is heterogeen: aanbieders verschillen van elkaar

- sommige partijen beïnvloeden de prijsvorming: vakbonden, overheid

- geen vrije toetreding door diploma-eisen

- asymmetrische informatie (geen transparantie) omdat de locatie, omvang

   en kwalificatie van vraag en aanbod niet voor iedereen duidelijk en

   controleerbaar  is

vraag naar arbeid wordt beïnvloed door:

- hoogte loon

- groei economie (productie)

- stand techniek

- globalisering

- kosten (en prijzen) andere productiefactoren

aanbod van arbeid wordt beïnvloed door:

- hoogte loon

- demografische ontwikkeling

- participatiegraad

- wetgeving (leerplicht, pensioen ed)

hoofdstuk 9: Ruilen over de tijd

als inkomsten en uitgaven niet op hetzelfde moment vallen:

* sparen = uitgaven (consumptie) uitstellen in de tijd

* lenen = uitgaven (consumptie) naar voren halen in de tijd

prijs van ruilen over de tijd = rente

spaarrente en leenrente zijn gebaseerd op dezelfde basisrente, maar daar bovenop komen verschillende opslagen:

sparen: afhankelijk van bedrag en looptijd

lenen: afhankelijk van risico inflatie en wanbetaling, en kosten bank

h.9.2: studeren of werken

studeren = uitstellen van inkomen en consumptie nu, in ruil voor meer

                       inkomen in de toekomst

hoger inkomen bij hogere opleiding: door hogere arbeidsproductiviteit, je maakt als werkende meer producten en zorgt dus voor meer omzet (en winst)

soorten kapitaal

fysiek kapitaal

human capital (menselijk kapitaal)

sociaal kapitaal

in alle gevallen: investeren in kapitaal leidt tot hogere opbrengsten in de toekomst

h.9.3: Sparen en lenen

* sparen en rente

* lenen en rente

* nominale en reële rente

* enkelvoudige en samengestelde interest

h.9.4: kopen of huren

* voor- en nadelen van kopen en huren

* hypothecaire lening

* eigen huis en belasting

hypotheekleningen:

- lineaire hypotheek

- annuïteitenhypotheek

h.9.5: ouderdomspensioen

het Nederlands penioenstelsel bestaat uit 3 pijlers:

* AOW: omslagstelsel

* bedrijfspensioen: kapitaaldekkingsstelsel

* eigen spaarpot: kapitaaldekking

uitkeringen zijn waardevast of welvaartsvast