2,3: De Opstand breekt uit

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Welkom in de geschiedenisles!

H2A

H2B

H2C

Wat gaan we doen vandaag?

• Lesdoelen
• Herhaling
  

• De Opstand breekt uit
  

• Opdrachten

• Afsluiting  

Lesdoelen

Aan het eind van deze les:

• Hoe probeerde de Nederlandse Adel de onrust in de Nederlanden op te lossen?

• Hoe leidde de onrust in de Nederlanden tot de Opstand?

• Welke gevolgen had de komst van Alva?
  
  

Antwoordstructuren

1. Lees de vraag goed door (wat vragen ze van je?)
2. Herhaal een stuk van de vraag
3. Signaalwoord + uitleg
4. Verwijzing naar de bron  (optioneel)
   

• Welke soorten oorzaken en gevolgen kennen we?

Oorzaak-gevolg

• Indirecte oorzaken: ik heb slecht geslapen, niet goed opgelet in de les, huiswerk niet gemaakt, lage concentratie
• Directe oorzaak (aanleiding): de toets slecht gemaakt

Gebeurtenis:  Ik haal een drie voor mijn geschiedenis PTO

• Korte termijn gevolg: mijn ouders zijn boos, ik ben teleurgesteld, daling motivatie
• Lange termijn gevolg: meer slechte cijfers,  opleiding niet gehaald :c

Welk verband heeft de reformatie met het ontstaan van De Opstand?

Welk verband heeft het politieke beleid van Karel V met het ontstaan van De Opstand?

Benoem de verschillen

Continuïteit en Verandering

• Anders en hetzelfde 

• Continuïteit --> hetgeen dat hetzelfde blijft

• Verandering --> hetgeen dat veranderd

• Voorbeeld: Industriële revolutie

Continuïteit en Verandering

• Zijn de volgende een continuïteit of een verandering ?

1. De drukpers, 1453, is een nieuwe manier van het snel produceren en drukken van boeken.
   
2. Mensen geven informatie aan elkaar door, door middel van communicatie zoals spreken, schrift, afbeeldingen etc.
   
3. De reformatie ontstaat.
   
4. Karel V implementeert een bestuur berust op centralisatie
5. Edelen in de Nederlanden behouden hun privileges. (particularisme)
   
6. Om de protestanten uit te roeien wordt de inquisitie in het leven geroepen.
   

Het Smeekschrift

• De onrust in de Nederlanden nam toe halverwege de 16de eeuw.
• In 1566 werd het Smeekschrift aangeboden door een groep Nederlandse edelen aan Margaretha van Parma.
• De werkzaamheden van de inquisiteurs werd tijdelijk gestopt.
  

Smeekschrift der Edelen, 5 april 1566.

In naam van vierhonderd edelen bood het Verbond der Edelen op 5 april 1566 aan landvoogdes Margaretha van Parma het Smeekschrift aan. Hierin vroegen ze om een verzachting van de Inquisitie. Een afvaardiging van tweehonderd edelen kwam in optocht naar het paleis in Brussel, waar de adviseur van Margaretha, Karel van Berlaymont, ze neerbuigend ‘des gueux’ (bedelaars) noemde. De benaming ‘geus’ verspreidde zich daarna snel door de Lage Landen als een eretitel voor de opstandelingen. Ze leken succes te hebben, want de plakkaten tegen ketters werden tijdelijk verwijderd. Na dit eerste smeekschrift volgden er nog een tweede op 30 juli 1566 en derde in februari 1567. De smeekschriften hadden echter weinig invloed op de Inquisitie en onderdrukking.

Beschrijving
In de linker kantlijn van het smeekschrift schreef Margaretha op 6 april haar reactie aan de edelen. Vertaald uit het Frans luidt de tekst:

‘Hare Hoogheid gehoord hebbend wat er wordt gevraagd en verzocht door de inhoud van dit verzoekschrift, is wel besloten iemand naar Z.M. te zenden om het hem voor te leggen en voor Haar alle goede diensten te doen, die Hare Hoogheid zal menen te kunnen dienen om Zijne genoemde Majesteit er toe te disponeren en te brengen om in te willigen het verzoekschrift van de smekelingen die op niets anders moeten hopen. […]Hare Hoogheid zal bevel geven, dat zowel door de inquisiteurs, op plaatsen, waar die tot nu toe al zijn, als door de rechters met discretie en matiging zal worden opgetreden, zodat niemand reden heeft zich erover te beklagen. Hare Hoogheid verwacht ook van de smekelingen, dat zij zich zodanig zullen gedragen, dat zij niet tot andere maatregelen gedwongen wordt. En men kan goede hoop hebben, dat door de goede diensten van Hare Hoogheid Z.M. ertoe gebracht zal kunnen worden om ook de gebieden, waar nu inquisitie is, hiervan vrij te stellen. De koning heeft zich immers hierover al uitgesproken naar aanleiding van het verzoek van de voornaamste steden van Brabant, dat zij niet met de inquisitie zullen worden belast. Hare Hoogheid zal des te vrijmoediger stappen ondernemen bij Z.M. om het bovengenoemde doel te bereiken, omdat ze het voor zeker houdt, dat de smekelingen niet van plan zijn om iets te vernieuwen op het punt van de oude godsdienst, die in deze landen wordt beleden, maar dat ze deze zullen handhaven en bewaren met al hun macht.’

Bron: https://www.koninklijkeverzamelingen.nl/collectie-online/detail/3b8c0a17-8987-53e0-9061-4f11bc972870

Achtergrond: Hendrik van Brederode biedt Margaretha van Parma het Smeekschrift der Edelen aan, 5 april 1566. (Wikimedia Commons)

De Beeldenstorm

• Door het matigen van de inquisiteurs kregen de protestanten meer moed.
• Ze kwamen nu weer openlijk bij elkaar. Hiervoor kwam men in hagenpreken bij elkaar in het geheim.
• Men moest katholieke kerken overnemen, maar eerst moesten dan de beelden worden ''verwijderd'' (iconoclasme).
• Na een aantal felle preken brak de Beeldenstorm uit in 1566.
  

Achtergrond: beeldenstorm in een kerk door Dirck van Delen, 1630.

'Hagepreek buiten Utrecht', schilderij van Bastiaan de Poorter, 1860.

Een hagenpreek was een bijeenkomst in een open veld.

Hagenpreken werden in de Nederlanden gehouden door calvinisten, omdat openlijke geloofsuitoefening hen verboden was.

De hagenpreken vonden plaats vanaf ongeveer 1562.

De komst van Alva

• Margaretha van Parma wilde dat de  stadhouders een einde maken aan de Beeldenstorm.

• Niet alle stadhouders deden dat --> Willem van Oranje
• Filips II was woedend over de beeldenstorm. Hij stuurde zijn beste generaal, Hertog Alva, naar de Nederlanden om de taken van Margaretha over te nemen.
  
• Hertog Alva richtte een nieuwe rechtbank op om de boosdoeners van de beeldenstorm te straffen: de Raad der Beroerten.
  

Theodor de Bry, Vergelijking tussen Oranje en Alva, met op de achtergrond de Spaanse Furie, ca. 1577. Links Willem van Oranje begeleid door de personificaties Eer (Honor), Rijkdom (Divitiae) en Wijze Raad (Prud. Cons.). Rechts Alva tussen Valsheid (Fallacia) en Afgunst (Invidia).

Bron: https://overdemuur.org/het-wilhelmus-niet-onze-nederlandse-identiteit-maar-een-edelman-in-nood/

Schilderij van Fernando Álvarez de Toledo, 3rd hertog of Alba (1507-1582) door Titiaan, 1549.

Het graafschap Nassau

Gevolgen van de komst van Alva

• Indirecte oorzaken: slechte oogst, reformatie, hagenpreken
• Directe oorzaak: De beeldenstorm

Gebeurtenis: Hertog Alva komt naar de Nederlanden 

• Korte termijn gevolg: Willem van Oranje vlucht naar Duitsland, Holland en Zeeland sluiten zich aan bij Willem, Raad van Beroerten, Tiende penning
• Lange termijn gevolg: Watergeuzen

Welke veranderingen en continuïteiten kunnen we uit de voorgaande tekst halen?

Welke gevolgen had de komst van Alva? (gebruikt antwoordstructuren!)

Motieven

• Motieven:

1. Politieke redenen

De koning luistert niet meer naar zijn volk.

2. Religieuze  redenen

Onenigheid over hoe het geloof moet worden beleid. 

3. Economische  redenen

Er is een hongersnood geweest.

4. Sociaal / cultureel redenen

Er is een groot verschil tussen de heersende groep die betreffende groep. 

Controle

Paragraaf 2.2 - Onrust in de Nederlanden

Opdrachten:  2, 3, 4, 6, 8, 9
LB blz. 36 t/m 38
WB blz.  41 t/m 43

Opdrachten

Paragraaf 2,3 -  De Opstand breekt uit
Lees de teksten goed door!
Opdrachten:  1, 2, 9
LB blz. 39 t/m 41
WB blz. 44 t/m 46

Klaar? Leer voor je SO!

Zet deze opdrachten in je planner!

Afsluiting

Aan het eind van deze les:

• Hoe probeerde de Nederlandse adel de onrust in de Nederlanden op te lossen?

• Hoe leidde de onrust in de Nederlanden tot de Opstand?

• Welke gevolgen had de komst van Alva?
  
  

Fijne dag!

Video: schooltv Vroeger & zo - de Beeldenstorm

06:37 - 08:37