WEEK 1 & 2: introductie burgerlijke cultuur

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Burgerlijke cultuur in Nederland

(17e eeuw)

WEEK 1 en 2: INTRODUCTIE

Pagina 6 - 17

Doelen

-Je kunt de politieke en maatschappelijk en economische ontwikkeling van de Lage Landen beschrijven.

-Je weet welke standen er waren in de 17e eeuw.

-Je kunt de religieuze situatie in de lage landen (calvinisme) beschrijven en verbinden met de wereld.

-Je kunt de rol van VOC en de WIC in de wereld beschrijven. 

IN DE TIJD

1517 95 stellingen van Luther --> start reformatie

1566 Beeldenstorm

1568 Begin 80-jarige oorlog

1585 Definitieve blokkade van Antwerpen --> gevolgen voor Nederlanden?

1588 Republiek der 7 Verenigde Nederlanden zelfstandige natie

1602 Oprichting van de VOC    (1600 begin barok in Italië)

1609 Begin van het twaalfjarig bestand

1648 Einde 80-jarige oorlog   (1662 start bouw Versailles)

1672 Rampjaar

Opdracht: woordweb Republiek

Maak met je groep een woordweb op A3-formaat over de onderstaande onderwerpen. Je schrijft overal zo veel mogelijk op, associeer, durf! (Foute antwoorden zijn niet erg.) Gebruik je boek een een pc als naslagwerk.

Economie & handel

Politiek & staatsinrichting

Kunst & cultuur

Religie

Geschiedkundige gebeurtenissen

Maatschappij & dagelijks leven

RANGEN en STANDEN

Huiswerk

Begin vast met je huiswerk:

- lezen en samenvatten NIEUWE BOEK: inleiding (blz. 6-17)

-maken vragenblok 1.1 (De Republiek) en de eerste 2 vragen van 1.3 (religie).

Let op: volgende les geen huiswerk? Dan ga je dat eerst maken voor je de les in kunt (en dan ben je dus te laat, met de bijbehorende gevolgen.)

Les 2

zelfstandig werken

Les 2

Werk de volgende dia's zelfstandig door. Opbouw van de les:

-even opfrissen: rangen en standen in de 17e eeuw;

-antwoorden van het huiswerk kritisch controleren;

-oefenen met beeldaspecten (inleveren!);

-documentaire kijken: het leven van de rijken in de 17e eeuw

RANGEN en STANDEN

- Adel

- Patriciaat: zeer rijke, machtige kooplieden (burgers), vaak bestuurders 

- Rijke burgerij: iets minder rijk: artsen, juristen, kooplieden, geestelijken

- Middenstand: ondernemers, winkeliers , onderwijzers, ambtenaren, ambachtslieden

- Gewone burgers: arbeiders, dienstpersoneel, kleine boeren = grootste deel van de bevolking

- Bedeelden: bejaarden, zieken, wezen (afhankelijk van liefdadigheid)

Controleer je huiswerk kritisch.

BLOK 1 - VRAAG 1

Aan het begin van de zeventiende eeuw ontstaat er in het noorden van de Nederlanden een economische bloeitijd. Amsterdam is daarvan het centrum. Dit gebeurt ondanks de opstand tegen de Spaanse vorst. Het conflict werkt zelfs in het voordeel van Amsterdam. Leg uit aan de hand van twee zaken.

Antwoord vraag 1

• Tijdens het conflict wordt de haven van Antwerpen geblokkeerd, waardoor het brandpunt van de handel naar Amsterdam verschuift.

• De blokkade is de oorzaak voor het vertrek van veel Vlaamse (protestante) kooplui die met hun kapitaal en kennis naar Amsterdam verhuizen.

• De intolerante houding van de katholieke vorst zorgt voor vervolging van aanhangers van de

reformatie en verdrijft zo veel volk, waaronde kooplui, ambachtslieden en intellectuelen naar

het Noorden.

BLOK 1 - VRAAG 2

In 1588 tekenen de noordelijke zeven gewesten hun onafhankelijkheidsverklaring en vestigen daarmee de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Republiek is een federatie van zeven formeel soevereine staten: de Provinciën. Deze staatsvorm bevordert de tolerante houding van de Nederlanders ten opzichte van anderen.

Geef hiervoor een verklaring. 

Antwoord vraag 2

In de republiek heeft geen van de deelnemende provinciën de overhand. Men moet via geven en nemen tot een vergelijk komen in kwesties. Dat maakt dat men er een onderhandelingscultuur ontstaat en daarmee begrip voor het standpunt van anderen.

BLOK 1 - VRAAG 3

In zekere zin is het succes van de VOC, een voor die tijd nieuw soort handelsinstituut, ook te verklaren vanuit deze tolerantie.

Leg dit uit en betrek er het nieuwe concept achter de VOC in je antwoord. 

Antwoord vraag 3

•  De V.O.C. is samenwerkingsverband tussen verschillende handelshuizen. In plaats van elkaar te beconcurreren, gaat men samenwerken en gebruikt men zijn energie en middelen constructief. Ook dat eist begrip voor het standpunt van anderen.
  

• De VOC geeft als eerste instituut aandelen uit (die iedereen kon kopen) en zorgt zo voor veel investeringskapitaal en spreiding van de risico’s.

BLOK 1 - VRAAG 4

Men is in Nederland lange tijd erg trots op de verrichtingen van de VOC. Tegenwoordig wordt de term ‘VOC-­‐mentaliteit’ echter door velen met gemengde gevoelens bezien.

 Geef hiervoor een verklaring.

Antwoord vraag 4

 De VOC haalde haar winsten voor een groot deel uit de onderdrukking en uitbuiting van de inheemse bevolking in overzeese gebieden. De VOC­‐mentaliteit wordt tegenwoordig geassocieerd met onterechte/met verkeerde middelen verkregen winsten.

BLOK 1 - VRAAG 5

Een vergelijkbaar handelsinstituut dat ongeveer in dezelfde periode ontstaat, de WIC, roept tegenwoordig nog meer afkeer op.

Leg uit waarom. 

Antwoord vraag 5

• De WIC haalde haar winsten naast de kaapvaart (piraterij) ook uit de grootschalige slavenhandel.
• De slavenhandel ontwrichtte Afrikaanse samenlevingen, die daar nu nog last van hebben.

BLOK 3 - VRAAG 1

In vrijwel alle landen van Europa zijn in de zeventiende eeuw twee verschillende instituten die hoofdzakelijk opdrachten verstrekken aan kunstenaars. In Nederland kent men een afwijkende situatie in die periode wat consequenties heeft voor de ontwikkeling van de kunsten.

Welke instituten zijn de traditionele opdrachtgevers in de rest van Europa en in welke twee zaken wijkt de situatie Nederland af?

ANTWOORD VRAAG 1

• In vrijwel alle landen in Europa zijn de staatskerk en het (koninklijk) hof de grootste verstrekkers van opdrachten oor kunstenaars.

• In Nederland is er geen koninklijk hof dat opdrachten verstrekt, maar een republiek.

• In Nederland is er wel een staatskerk, maar die is calvinistisch en wars van alle uiterlijk vertoon. Deze kerk verschaft dan ook geen opdrachten aan kunstenaars.

BLOK 3 - VRAAG 2

De zeventiende eeuw wordt niet voor niets de Gouden Eeuw genoemd. In Nederland ontstaat in deze periode een ongekende welvaart waarvan alle bevolkingsgroepen profiteren. De welvaart onder de burgerij leidt tot een culturele bloei waarvan vooral de schilderkunst profiteert.

Leg dit uit en noem twee gevolgen voor de schilderkunst van het feit dat de opdrachten nu vanuit de burgerij komen.

Antwoord vraag 2

•  Omdat de schilderijen in gewone huizen moeten worden gehangen (en niet in paleizen) wordt het formaat kleiner.

•  Omdat burgers de kopers zijn, liggen de onderwerpen en thema’s vooral dicht bij het dagelijks leven en wereldlijke zaken (zoals landschappen, stillevens, interieurtjes en dergelijke).

• Er ontstaan ook modes en trends in schilderstijlen, zoals het fijnschilderen.

Oefenen met Beeldaspecten

voorstelling versus vormgeving

Diego Velasquez: De overgave van Breda

(1634-1635)

Bekijk de afbeelding goed. Wat kunnen we al zeggen over de voorstelling?

Wat kunnen we al zeggen over de vormgeving?

Diego Velasquez: De overgave van Breda

(1634-1635)

Op het schilderij zien we de overname van Breda door de Spaanse troepen. De Spanjaarden zijn Breda binnengevallen en nemen de macht over.

Het schilderij is propagandistisch.

Dit zie je aan de voorstelling. Hoe typeert de schilder de Spaanse en de Nederlandse troepen als winnaars en verliezers? Waar zie je dat aan?

Antwoord

•De Nederlandse troepen staan rommeli en chaotisch door elkaar.

•Achter de Nederlandse troepen stijgt rook op/staan zaken in brand.

•De Spaanse troepen vormen een gesloten blok met een vaandel boven hen

•De Spaans lansen staan keurig in het gelid.

Het schilderij is propagandistisch.
Dit zie je aan de voorstelling. Hoe typeert de schilder de Spaanse en de Nederlandse troepen als winnaars en verliezers? Waar zie je dat aan?

Ook in de vormgeving wordt de nadruk gelegd op de overgave van de stad Breda. Welke aspecten van de vormgeving (zie vorige dia) worden hiervoor ingezet en hoe doet Velasquez dat?

Als beschouwer wordt je door Velasquez direct bij het tafereel op het schilderij betrokken.
Door welke aspecten op het gebied van voorstelling en vormgeving doet hij dit?

Bekijk aandachtig het eerste kwartier van deze video (Moderne Manieren) over het leven van de rijken in Nederland in de 17e eeuw. Maak aantekeningen, met name over de standenmaatschappij, de typisch Nederlandse denkwijzen en de cultuur.

https://www.npostart.nl/de-gouden-eeuw/POMS_S_VPRO_113119

kies aflevering 7: Moderne manieren

Huiswerk voor donderdag: 1e 15 minuten van deze docu kijken + aantekeningen maken (die bespreken we in de les)

Les 3 (laatste introductieles)

-nabespreken documentaire

-vragen 'Overgave van Breda' bespreken

-Filmpjes: Calvinisme en speech Johan de Witt 

-info: 'Over zee'

-woordweb afronden

Je belangrijkste
aantekeningen n.a.v.
de documentaire

Belangrijkste aantekeningen:

- Kooplieden & regenten (bestuurders) zijn dezelfde mannen

- Burgemeester A'dam is bijna koning

- Rijke burgerij ziet zichzelf als soort nieuwe adel, gedraagt 

   zich ook zo.

- Politiek ten gunste van de handel (vgl. VVD)

- Handel met voorkennis aan de orde van de dag

- Burgerij bouwt buitenhuizen, maar niet te gek (men blijft 

   calvinistisch!). Ook ter compensatie een goed doel 

   financieren. (Nederland staat ook in die tijd bekend om 

   het goede sociale vangnet.)

- ...........

Wat maakte de Republiek der 7 Verenigde Nederlanden zo bijzonder?

De Republiek was een jonge natie, door zijn politieke inrichting een uniek land in Europa. 

Het kende geen koning, er was geen staatsgodsdienst, hoewel het protestantse geloof dominant was. Er was geen centraal gezag, behalve als het om buitenlands beleid ging (oorlog en handel) en dat hield voor de burgers van de Republiek in dat zij een grote mate van vrijheid kenden. Deze vrijheid zorgde ook voor welvaart (niet bij iedereen!) en deze  samen zorgden voor een ongekend bloei van kunst, wetenschap, nijverheid, en handel. 

Dit zorgde weer voor een enorme groei van de migratie (vluchtelingen op zoek naar vrijheid, migranten op zoek naar werk etc..) en bevolkingsgroei, waardoor steeds nieuwe ideeën, werk, geld en groei aanwezig waren.

Speech Johan de Witt uit de film Michiel de Ruijter.

Vrijheid in de republiek.. toen of nu..

Over Zee

De handel breng de Nederlanders naar Azië (VOC) en het en Amerika (WIC).

Om de Nederlandse dominante positie in de handel te behouden, worden zeeslagen, slavernij  en uitbuiting niet gemeden.

De handel levert Nederland o.a. specerijen, tulpen (rage!), fruit, lakwerk, porselein, zijde en sits op.

350 jaar later

Wat gebeurt er met de vormgeving?

Wat gebeurt er met de voorstelling?

Woordweb deel 2

Bekijk de woordwolk van een andere groep van vorige week. Vul aan (met de info van vandaag in je achterhoofd). 

Huiswerk voor donderdag

maken Burgerlijke cultuur - 'Cultuur & Wetenschap'

vragenblok 1.2 (culturen in Amsterdam) en 2.1 (de vrouw) 

Verdiepende extra's

Gebruik de volgende sheets om extra grip te krijgen op het onderwerp!