WEEK 8/9: Theater en Dans Burgerlijke cultuur van Nederland

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Burgerlijke Cultuur

WEEK 8/9: Theater

Pagina 68 - 72 

(tot 'acteurs en dansers')

Vandaag: pagina 68 - 72

Deze week gaan we in op theater in de burgerlijke cultuur. Doelen: 

• Je kent de basale wetten voor tragedies (naar Aristoteles)
• Je kunt het ontstaan en de functie van de schouwburg van Amsterdam beschrijven.
• Je ken het verschil tussen tragedies, komedies en kluchten.
  
• Je kent de functie en status van de Rederijkers.
  
• Je bent bekend met Hooft, Bredero en Van den Vondel.
  

Opdracht 1: Aristotelische principes (Griekse tragedie)

• Eenheid van tijd, plaats en handeling
  
• Rei 
  
• Klassieke opbouw:
  

Wie: protagonist, antagonist, tritagonist

Plot: proloog, expositie, peripeteia, climax, catharsis, epiloog.

• Deus ex machina
  

Zelfstandig (15 minuten):

-Zoek op internet / in de eerste 9 minuten van dit filmpje  voor info. Maak een begrippenoverzicht van (in elk geval) alle vetgedrukte woorden op deze slide. 

-Zorg dat je begrijpt wat je opschrijft.

Opdracht 2: introductie toneel in NL in de 17e eeuw

 Bekijk aandachtig de video op de volgende slide. Zet de video af en toe stil en maak aantekeningen. 

Klaar? Begin vast met je huiswerk:

-Zoek naar een voorbeeld van een film (of films) waarin duidelijk peripeteia, een climax en een pro- en antagonist te herkennen zijn. 
Kan je geen film bedenken? Schrijf dan zelf een kort verhaaltje waarin deze onderdelen voorkomen.  

-maken vragenblok dans en theater blok 3

Les 2: theater (9/5)

Huiswerk nabespreken

Bredero, Hooft en Vondel

Calvinistische kijk op toneel

Genres

Stadsschouwburg Amsterdam

Opdracht 1: Aristotelische principes (Griekse tragedie)

• Eenheid van tijd, plaats en handeling
  
• Rei 
  
• Klassieke opbouw:
  

Wie: protagonist, antagonist, tritagonist

Plot: proloog, expositie, peripeteia, climax, catharsis, epiloog.

• Deus ex machina
  

Zelfstandig (15 minuten):

-Zoek op internet / in de eerste 9 minuten van dit filmpje  voor info. Maak een begrippenoverzicht van (in elk geval) alle vetgedrukte woorden op deze slide. 

-Zorg dat je begrijpt wat je opschrijft.

Griekse tragedie - wetten van Aristoteles

• Eenheid van tijd / plaats / handeling: het verhaal speelt zich af binnen 24 uur, op dezelfde plaats en er is 1 hoofd-verhaallijn.
• Expositie: introductie van de hoofdpersonen en de situatie. 
• Peripetie: omslag / omwenteling. De peripetie is het begin van de ontknoping/ climax. In een tragedie gaat het om een omslag die de held ongeluk brengt, in de komedie juist om een wending ten goede.
• Climax: dramatisch hoogtepunt

Romeo vermoordt Tybalt

Romeo beseft 

wat hij veroorzaakt heeft

Peripetie: omwenteling /   point of no return

Griekse tragedie - begrippen

• Catharsis: emotionele zuivering. Het effect van het opwekken van krachtige emoties zoals verdriet, angst, medelijden, woede bij de toeschouwer, die vervolgens een zuivering van diezelfde gevoelens ondergaat. 
• Deus ex machina: letterlijk: god uit een machine. Vaak een god die de oplossing voor het probleem van de protagonist brengt (vaak een beetje gekunsteld).
• Protagonist: hoofdpersoon die hindernissen moet overwinnen ('held'). Is altijd zelf verantwoordelijk voor zijn daden / ondergang.
• Antagonist: degene die de protagonist tegenwerkt ('antiheld')
• Tritagonist: Naast de bovenste twee het enige uitgewerkte karakter, vaak de 'sidekick' van de protagonist.
• Rei: koor dat commentaar geeft, reageert op de handeling of samenvat

Opdracht 2: introductie toneel in NL in de 17e eeuw

Klaar? Begin vast met je huiswerk:

-Zoek naar een voorbeeld van een film (of films) waarin duidelijk peripeteia, een climax en een pro- en antagonist te herkennen zijn. 
Kan je geen film bedenken? Schrijf dan zelf een kort verhaaltje waarin deze onderdelen voorkomen.  

-maken vragenblok dans en theater blok 3

Rederijkerskamers & BHV

Vanaf de Middeleeuwen bestaan rederijkerskamers: groepen taalliefhebbers die o.a. toneelstukken schrijven. Het niveau is vaak laag en samenzijn is belangrijker dan het schijven zelf. Bredero en P.C. Hooft verlaten daarom hun kamer Egelantier. 

Hooft begint de Muiderkring.  Hij schrijft vooral tragedies en pastorales; serieus, intellectueel (vb: Warenar). 

Bredero is een echte Amsterdamse volksschrijver; er mag gelachen worden in kluchten en komedies (vb: Klucht van de koe). 

BHV 2

(Van den) Vondel is de grootste Nederlandse schrijver van zijn tijd. Beroemdste werk: de Gysbrecht van Aemstel, openingsstuk van de Amsterdamse schouwburg (1637). 

Klassiek opgebouwde tragedie, 

gebaseerd op het verhaal van de 

val van Troje. Eindigt met deus ex 

machina (aartsengel). 

Vondel wordt wel de Nederlandse 

Shakespeare (zelfde tijd!) genoemd.

Calvinistische kijk op toneel

Calvinisten waren niet blij met toneel (en dans). Toneel mocht alleen als er een calvinistische moraal in het stuk te vinden was ('ter lering ende vermaak'). Omdat er veel geld mee werd verdiend dat o.a. naar weeshuizen ging, werd het theater wel oogluikend toegestaan.

Ariana Nozeman van Berg was de eerste vrouw op Europees toneel (1655). Ze speelde o.a. Badeloch in de Gysbrecht.

Genres

• Tragedie: 
• Komedie: 
  
• Klucht: 
• Pastorales: 

In alle genres is het spel nog groot, weinig realistisch.

Genres

• Tragedie: volgens klassieke opbouw, mythologisch, bijbels of historisch onderwerp. Loopt slecht af voor protagonist.
  
• Komedie: niet per se om te lachen! Vergelijkbaar (ook in opbouw) met tragedie, maar iets luchtiger en loopt wel goed af.
  
• Klucht: Kluchten zijn korter, platter en vrijer qua vorm. Grappen en grollen. Situaties uit dagelijks leven.
• Pastorales: herdersspelen, spelen zich af in landelijke omgeving (romantische komedies van die tijd)

De eerste stenen schouwburg

- De eerste schouwburg van A'dam.

- 1637, architect Jacob van Campen 

- Toneelbeeld vergelijkbaar met Teatro Olimpico (vlg. slide). 

- Standaard avondprogramma: eerst een tragedie, vervolgens komedie of klucht.

- Tijdens voorstelling werd gegeten, gedronken, gepraat.

Lijsttoneel en machinerie

1665: verbouwing van de schouwburg, geïnspireerd op Italiaanse/Franse theaters: lijsttoneel met een diep podium en ruime coulissen waar toneelmachinerie-architecten los kunnen: stormen, draken, goden uit de lucht, valluiken, grote wisselende decors: leidt tot spektakelstukken (Jan Vos).

Hierna eerst een prent van het toneel van Van Campen (1634-1664), vervolgens een van de brand in de schouwburg in 1772. 

Zelfstandig werken en huiswerk

Nakijken vragenblok 3 

-lezen en samenvatten pag. 72 (vanaf 'acteurs en dansers') - 76

- maak vragenblok 4

Analyseren theater

Voorstelling

Vormgeving:

Spel: lichaam, stemgebruik, mise en scene, speelstijl

Theatrale vormgeving: decor, attributen, kap en grime, kostuum, muziek, geluid, tekst

Les 3: DANS (10/5)

Calvinistische kijk op dans

Dansen aan het hof

Dans in het theater

Dansscholen

Dans van de kolonie: Suriname

Calvinisten versus invloed van het hof

Wat dan wel?

• Professionele dans in de 17e eeuw in Nederland staat bijna stil, op wat dans in theaterstukken na.

• Toch is er, onder invloed van de Franse hofcultuur, een hang naar dans als uiting van voornaamheid (ook aan het NL hof). Dansles hoort bij de gegoede burgerij bij de opvoeding, ondanks calvinistische weerstand.

• In 1626 start Nicolas Vallet de eerste A'damse dansschool. Later worden er ook bals en dansfeestjes georganiseerd bij rijke burgers thuis.
  

Afrikaanse dans in Suriname

Banya is de dans en 

zang van de Afrikaanse

tot slaaf gemaakten.

Zij brachten deze dans 

naar Suriname.

Vaak met verborgen 

lagen in de tekst.

Het helpt emotie te 

uiten en wordt nog 

steeds gedanst als 

rituele dans.

Zwaartepunten theater en dans voor CSE

• Rederijkers: Hooft en Bredero
• De eerste stenen schouwburg in Amsterdam

• Dans en theater in het sociale leven
• Calvinistische visie op het theater.
• Aristotelische principes in het theater (Joost van den Vondel)
  
• Vrije markt; opdrachtgevers: overheden, gezelschappen, verenigingen, burgers.
• Positie van vrouwen in de samenleving en in de kunsten: A. Nozeman en L. v. Merken.
• Ter lering en vermaak; vermaak als medicijn
• Dans in tragedies en kluchten.
• Kluchten (bv. Bredero) en spektakelstukken (Vos)
• Toneelmachines

Zelfstandig werken en huiswerk

- Nakijken blok 4: wissel de antwoorden uit in tweetallen, kijk elkaars werk kritisch na en bespreek. 

- Maken vragenblok 1, 5 of 6

Zwaartepunten theater en dans voor centraal examen 

• Rederijkers: Hooft en Bredero
• de eerste stenen schouwburg in Amsterdam

• Dans en theater in het sociale leven
• Theater van didactisch retorisch naar klassieke voorbeelden (aristotelische principes)
• Aristotelische principes in het theater (Joost van den Vondel)
  
• Vrije markt; opdrachtgevers: overheden, gezelschappen, verenigingen, burgers.
• Positie van vrouwen in de samenleving en in de kunsten: Ariana Nozeman-van Berg en Lucretia van Merken.
• Ter lering en vermaak; vermaak als medicijn
• Dans in tragedies en kluchten.
• Kluchten (bv. Bredero) en spektakelstukken (Vos)
• Toneelmachines

extra footage:

Lucretia van Merken

podcast over vrouwen in het theater van de 17e en 18e eeuw

Klik hier