Verlichting en Romantiek

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

DE ACHTTIENDE EEUW

DE VERLICHTING

DE VERLICHTING

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

DE VERLICHTING

• In Nederland trekt
   vooral Justus van Effen
   de aandacht met zijn
   tijdschrift
  "De Hollandsche Spectator"

• Doel: invloed uitoefeningen op de publieke opinie én een democratische levenshouding propageren.  

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek / burgerij 

Van Effen had vooruitstrevende standpunten 

literaire uitingen in de 18e eeuw

• zedenblijspel (toneelstuk) 
  
• essay of betoog
• spectatoriaal geschrift
• kindergedicht
• briefwisselingsroman

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• zijn Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• en zeker Hiëronymus van Alphen

DE VERLICHTING

• Rond 1770 begint het gevoel weer een belangrijke plaats 
   in te nemen naar de buitenlandse voorbeelden van
• Goethe en Rousseau (filosoof, pedagoog en componist) 
• Nederlands: Betje Wolff en Aagje Deken belangrijk
• een vroege uiting van de romantiek

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het zedenblijspel is een toneelstuk 

waarin de opvattingen en gewoontes
van een bepaalde tijd op de hak
worden genomen.

Poëzie->beroemde dichter: Hubert Kornelisz Poot

Schreef gelegenheidspoëzie en natuurgedichten. 

Bekend gedicht van hem 'op de dood van mijn dochtertje' (over zijn dochtertje dat slechts dertien dagen had geleefd). 

Hiëronymus van Alphen

"Proeve van kleine gedigten voor kinderen"

moderne opvoeding

het kind moet zelf inzien wat het doen en laten kan

geen dwang

vrijere opvattingen over de opvoeding in brede kring

Het bekendste versje is "De Pruimenboom".

Betje Wolff

Ze is een domineesvrouw.

Ze voelt zich aangesproken door
Rousseau die de vrijheid hoog in
het vaandel heeft staan en gaat schrijven.

Ze heeft hele andere ideeën dan van

een domineesvrouw wordt verwacht. 

Betje Wolff en Aagje Deken

Ze schrijven samen de

"Historie van mejuffrouw

Sara Burgerhart",

een briefwisselingsroman.

Het accent ligt op de vrijheid.

Geschreven met humor.

De literatuur in de 18e eeuw is beïnvloed door:

1. de burgerij
2. de verlichting
3. de romantiek
4. de kinderen

De Hollandsche Spectator wordt uitgegeven door:

1. Pieter Langendijk
2. Hubert Corneliszoon Poot
3. Jean Jacques Rousseau
4. Justus van Effen

Een toneelstuk waarin allerlei opvattingen en gewoontes bespot worden, noemen we:

1. een burgerklucht
2. een burgerblijspel
3. een zedenblijspel
4. een zedenklucht

Het spectatoriaal tijdschrift richt zich vooral op:

1. burgers
2. vrouwen
3. kinderen
4. dichters

Hiëronymus van Alphen vindt dat kinderen:

1. slim moeten zijn
2. netjes moeten zijn
3. braaf moeten zijn
4. vrij moeten zijn

negentiende eeuw

Onze  literatuur staat in de negentiende eeuw in het teken van de Romantiek

negentiende eeuw

de gevoelsstroming was in de tweede helft van de achttiende eeuw al op gang gekomen

negentiende eeuw

verlangen om zich via het gevoel uit te leven

negentiende eeuw

maar ook een vlucht

negentiende eeuw

Vluchten in:

• de liefde voor de natuur
• het verleden
• de godsdienst
• humor
• dood

Dit zijn allemaal typerende elementen van de romantiek

De romantiek

Literaire vormen in de negentiende eeuw:

• historische roman (hang naar het verleden)
• briefroman
• de parodie (ook humor)
• tendensroman
  (godsdienst, politiek en sociaal leven)

De Gids

In 1837 verschijnt onder leiding van

E.J. Potgieter het eerste nummer

van "De Gids". Dit tijdschrift werd zeer

belangrijk voor de literatuur. De redactie

wilde door een kritische instelling de

Nederlandse literatuur op

Europees peil brengen.

Belangrijke schrijvers in de romantiek

• E.J. Potgieter
• Hildebrand
• Piet Paaltjens
• Multatuli
• Guido Gezelle

Hildebrand

Hildebrand is een pseudoniem voor

Nicolaas Beets. Hij is beroemd om

zijn verhalenbundel "Camera obscura".

Deze verhalen gaan allemaal over de

welgestelde burgerij in

Hollandse provinciestadjes.

Piet Paaltjens

Piet Paaltjes is een pseudoniem voor

Francois Haverschmidt. Hij schrijft

gedichten met een grote zwaarmoedigheid

om alles wat in het leven maar tegenviel.

Het zou onleesbaar zijn als dat het enige was, maar gelukkig schrijft hij met veel zelfspot en humor. De titel van de gedichtenbundel zegt dat ook al: "Snikken en grimlachjes".

MULTATULI

Multatuli is een pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker.

Multatuli betekent "ik heb veel gedragen".

Hij schrijft over Oost-Indië. Er is door Nederlanders

veel over die "Indische tijd" geschreven. In Indië was

ook al eeuwenlang een grote verteltraditie.

Mensen die in dit "Nederlands-Indië" hebben geleefd, vertellen daar met nostalgische gevoelens over.

MULTATULI

In Nederlands-Indië waren helaas vele misstanden. Eduard Douwes Dekker zag als assistent-resident in Lebak met eigen ogen hoe de Javaan werd misbruikt. Hij heeft alles in het werk gesteld om dit tegen te gaan. Het was allemaal tevergeefs. "Voor straf" werd hij overgeplaatst en hij vroeg ontslag. Als een berooid man zwierf hij door Europa.

MULTATULI

Hij besloot vervolgens om zijn ervaringen op te schrijven. Dat werd de roman "MAX HAVELAAR". Hij schreef het met een dubbel doel:

• een einde maken aan de onderdrukking van de Javanen
• eerherstel krijgen voor zichzelf

Wiens leven beschrijft Hildebrand in de "Camera Obscura"?

1. het leven van de arme student in Leiden
2. het leven van de adellijke families in de grote steden
3. het leven van doorsnee families in provinciestadjes
4. het leven van welgestelde burgers in provinciestadjes

Wie schreef "Max Havelaar"?

1. Staring
2. Potgieter
3. Beets
4. Multatuli

Wat betekent "Multatuli" letterlijk?

1. Ik heb veel geschreven
2. Ik heb veel gedragen
3. Ik heb veel meegemaakt
4. Ik heb veel geleerd

Wat is de echte naam van Multatuli?

1. Eduard Douwes Dekker
2. Jan Douwe Dekkers
3. Eduard Johannes Douwe
4. Johannes Josephus Douwe

Welke twee doelen had Multatuli met het schrijven van "Max Havelaar"?

1. zich literair uiten de positie van de Javaan verbeteren
2. geld verdienen de positie van de Javaan verbeteren
3. het van zich afschrijven de positie van de Javaan verbeteren
4. eerherstel voor zichzelf de positie van de Javaan verbeteren