Kruisingen

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Thema 3       BS 3 Kruisingen

Thema 3       Erfelijkheid 

Boek, laptop en etui op tafel. 

Leerdoel voor deze les noteren

Instructie 20 minuten

Aan de slag 30 minuten fluisterend overleg

Begintaak (herhaling v/d lesstof: bs 1 en 2)

Thema Erfelijkheid

Noteer jouw antwoorden op de volgende vragen in notability:

1)   Hoeveel chromosomen heeft een mens?

2)  Waar bestaat een chromosoom uit?

3)  Wat is een gen?

4)  Hoe komt een mens aan alle genenparen?

5)  Welke geslachtschromosomen heeft een jongen?

6)  Welke geslachtschromosomen heeft een meisje?

Check je eigen antwoorden:

1)   De mens heeft 46 chromosomen.

2)  Een chromosoom bestaat uit DNA?

3)  Een gen is een stukje DNA dat zorgt voor één bepaalde eigenschap?

4)  Elk genenpaar wordt gevormd door één gen afkomstig van je moeder en één gen afkomstig van je vader.

5)  De geslachtschromosomen van een jongen zijn een X en een Y-chromosoom.

6)  De geslachtschromosomen van een meisje zijn twee X-chromosomen.

Celdeling

Cellen vermeerderen zich. Dit kost energie.

Elke cel is een perfecte kloon van de vorige cel. 

Celdeling is een vorm van groeien

1. Waar
2. Niet waar

Chromosomen, DNA, gen

Waar in de cel zit het DNA?

1. In het celmembraan
2. In de celkern
3. In het cytoplasma
4. In de celwand

Vanaf de bevruchting staat vast hoe je genotype eruit gaat zien.

1. Waar
2. Niet waar

Bevruchting

Jouw allereerste cel ooit was een samensmelting van een eicel van je moeder en een spermacel van je vader.

Vanaf daar zijn jouw cellen verder gaan delen tot wie je nu bent.

Expressie

Niet elk gen komt overal tot expressie. 

Het gen voor "haarkleur" is wel terug te vinden in andere cellen, maar heeft daar geen nut. Het wordt alleen gebruikt in haarcellen.

Elke eigenschap komt in elke cel ter expressie

1. Waar
2. Niet waar

Ieder dier ontstaat uit één enkele cel

1. Waar
2. Niet waar

Alle genen van een organisme bij elkaar noemen we een...

1. Genenpoel
2. Fenotype
3. Genotype
4. Menselijke genen

Vincent heeft blauwe ogen, kan via DNA-onderzoek dit gen worden teruggevonden in een haarcel?

1. Ja
2. Nee

Thema erfelijkheid

Basisstof 3 en 4

KRUISINGEN: 

* Dominant en recessieve overerving

* Intermediaire overerving

* Stambomen

Kruisingen

Bij geslachtgelijke voortplanting:

genen van vader en moeder worden gekruist

Er ontstaan nieuwe genotypen/fenotypen bij de nakomelingen

Kruisingen

Het gen voor de kleur zwart is dominant 

---> A 

Het gen voor de kleur rood is recessief 

---> a

Genotypen:                                          Fenotype:

AA = homozygoot dominant       (zwart)

Aa = heterozygoot                           (zwart)

aa = homozygoot recessief        (rood)

Voorbeeld kruising

AA   x   aa

Uitwerking kruising

Noteer eerst de P -generatie:                                               AA  x  aa

Welke geslachtscellen worden gemaakt?                       A         a

De nakomelingen in de F1:                                                           Aa

Kans op Zwart in de F1 --->  Aa = 100 %

Kans op Rood in de F1 --->   aa = 0%

De jongen uit de F1 planten zich onderling voort...

Kruising van de F1:        Aa       x      Aa

Geslachtscellen:        A of a         A of a

Kruisingsschema:                A               a

                                           A       AA            Aa

                                           a       Aa             aa

Compleet uitgewerkte kruising

P:                                        AA             x               aa

Geslachtscellen:           A                                a

F1:                                                        Aa

           

Doorkruisen:                 Aa             x               Aa

Geslachtscellen:      A of a                         A of a

F2:  zie kruisingsschema  

Genotype in de F2:

AA = 25 %

Aa = 50 %

aa = 25 %

Verhouding v/d genotypen = 

AA:Aa:aa = 1:2:1

Fenotype in de F2:

De kans op Roodbont = 25%

De kans op Zwartbont = 75%

Verhouding v/d fenotypen =

Zwartbont : roodbont = 3:1

Intermediaire kruising

Intermediaire kruising

Beide genen zijn even sterk. Geen dominant gen.

Onder de nakomelingen bevinden zich 'mengvormen' van de genotypen.

Uitwerking kruising

P:          A_zA_z  x A_wA_w

F1:                 A_zA_{w      (100 %)}                         

          A_zA_w   x    A_zA_w

F2:   A_zA_z  = 25 %     (zwart)

         A_zA_{w = 50 %     (grijs)}

         A_wA_{w = 25 %    (wit)}

2 gelijke allelen (genen) voor een eigenschap noemen we:

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Dominant
4. Recessief

Als uit een rode en een witte plant, roze planten ontstaan, dan is de overerving?

1. intermediair
2. recessief
3. homozygoot
4. heterozygoot

Aa is

1. Homozygoot recessief
2. Homozygoot Dominant
3. Heterozygoot
4. Heterozygoot Dominant

AA is

1. homozygoot recessief
2. homozygoot dominant
3. heterozygoot

aa is:

1. Homozygoot
2. Homozygoot recessief
3. Homozygoot dominant
4. Heterozygoot

Hoe noemen we de variant van een gen dat altijd tot uiting komt in het uiterlijk als het aanwezig is?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Recessief
4. Dominant

Een recessieve eigenschap is een:

1. Eigenschap die snel tot uiting komt
2. Eigenschap die tot uiting komt als hij homozygoot voorkomt
3. Eigenschap die tot uiting komt als hij heterozygoot voorkomt

Bij konijnen is de vachtkleur zwart (A) dominant over wit (a).
Een homozygoot zwart konijn (AA) wordt enkele malen gekruist met een wit (aa) konijn.
Hoe groot is de kans op witte konijntjes (aa)?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Bij konijnen is de vachtkleur zwart (A) dominant over wit (a). Een homozygoot zwart konijn (AA) wordt enkele malen gekruist met een wit konijn (aa).
Wat is het genotype van de konijntjes uit de F1?

1. Aa
2. AA
3. aa

De konijnen in de F1 hebben allemaal genotype Aa.
De konijntjes planten zich onderling voor. Werk de kruising uit.

Uit de kruising komt:
A a
A AA Aa
a Aa aa
Wat is de verhouding in de genotypen? En wat in de fenotypen?

Stambomen

• Lees de opgave goed: wat is dominant en wat is recessief?
• noteer eerst de genotypen die je al weet
• Vul nu de overige genotypen in

Stambomen 

Of een koe roodbont is of zwartbont wordt bepaald door erfelijke factoren. Een koe en een stier, beide zwartbond en heterozygoot, krijgen twee nakomelingen. De nakomelingen krijgen samen een nakomeling die roodbont is. In de afbeelding zijn drie stambomen getekend. Welke stamboom kan de genotypen juist weergegeven?

1. Stamboom 1
2. Stamboom 2
3. Stamboom 3

De kleur van erwten is een erfelijke eigenschap.
Een bepaalde erwtenplant is opgegroeid uit een gele erwt. Hij wordt gekruist met een andere erwtenplant die ook is opgegroeid uit een gele erwt. Onder de nakomelingen uit deze kruising komen zowel gele als groene erwten voor.

Wat is het genotype van beide ouderplanten voor de kleur van de erwten waaruit ze zijn opgegroeid?

1. Beide planten zijn heterozygoot.
2. Beide planten zijn homozygoot.
3. De ene plant is heterozygoot en de andere homozygoot.

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.
Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Uit de resultaten van één bepaalde kruising is met zekerheid af te leiden, dat het gen voor korte haren dominant is.

Welke kruising is dit?

1. kruising 1 x 2
2. kruising 3 x 4
3. kruising 5 x 6

Bij een runderras is de vachtkleur rood of wit of rood-wit gevlekt. De vachtkleur is een erfelijke eigenschap.
Als een homozygoot rood rund wordt gekruist met een homozygoot wit rund zijn alle nakomelingen rood-wit gevlekt. Het fenotype van deze nakomelingen wordt intermediair genoemd.

Twee rood-wit gevlekte runderen worden met elkaar gekruist. Hoe groot is de kans op een witte nakomeling bij deze kruising?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Aan de slag

Boek, laptop en etui op tafel. 

Leerdoel voor deze les noteren

Aan de slag 30 minuten fluisterend overleg