Basisstof 5: Speciale manieren van overerven

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 3

Basisstof 5: Speciale manieren van overerven

Wat gaan we doen?

• Leerdoelen doornemen
• Herhaling
• Uitleg basisstof 5: Speciale manieren van overerven
• Aan het werk met 'bloed' 
• opdrachten maken

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan ik...

• Kruisingsschema's maken voor onafhankelijke overerving
• van multipele allelen, 
• letale factoren en 
• gekoppelde genen en 
• hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden.

Oja begrippen

Fenotype: Alle uiterlijke kenmerken van een organisme. Komt tot stand door combinatie van genotype en milieufactoren.

Genotype: Alle erfelijke eigenschappen van een organisme. Komt tot stand op het moment van bevruchting.

Dominant: Wordt aangegeven met een hoofdletter. Komt ook tot uiting in het fenotype bij één letter.

Recessief: Wordt aangegeven met kleine letter. Alleen bij homozygoot komt dit tot uiting in het fenotype.

Multipele allelen

• Gen: stukje DNA  bevat info over 1 of meer eigenschappen.
• Een van die eigenschappen is een allel 
• Voor veel erfelijke eigenschappen bestaan twee verschillende allelen (V-vormige haarlijn, rechte haarlijn)
• Op populatieniveau kunnen voor sommige erfelijke eigenschappen drie of meer verschillende allelen bestaan: multipele allelen (zoals bijvoorbeeld bloedgroepen)

Bloedgroepen

• Bij mensen komen vier bloedgroepen voor:
• A (I^AI^A en I^Ai)
• B (I^BI^B en I^Bi)
• AB (IAIB)
• O (ii) 

Een man met bloedgroep O en een vrouw met bloedgroep AB krijgen samen een kind. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep AB heeft?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Vul de allelen van ouders in.

Vul het schema in.

	i	i
I A
I B

aantal vakjes = 4

	i	i
I A	I A i	I A i
I B	I B i	I B i

aantal vakjes IAIB = ...

	i	i
I A	I A i	I A i
I B	I B i	I B i

Letale factoren

• Een letale factor is een factor waarbij een allel in homozygote toestand geen levensvatbare cellen of levensvatbaar individu oplevert 

--> Welk genotype is lethaal?

Gekoppelde overerving

• Soms liggen genen op hetzelfde chromosomenpaar en zijn deze gekoppeld. Hier spreek je dus ook van gekoppelde overerving.
• Als de genen op verschillende chromosomenparen liggen, dan spreek je van onafhankelijke overerving.

De A is gekoppeld aan B

De a is gekoppeld aan b

Hoe schrijf je dit?

Kruising:

AABB x aabb

geeft: 100% AaBb

ongekoppeld = de genen liggen op 

verschillende chromosomen

           

1. Verhouding fenotypen?               

•         9 : 3 : 3 : 1                                

gekoppeld = de genen liggen op 

hetzelfde chromosoom

1. Genotype P? 
   
   
   
2. Genotype F1 
   
   
   
3. Genotype F2? 

Overerving die anders verloopt

• Niet alleen de celkern bevat DNA, ook de mitochondriën (de energiefabriekjes van de cel) bevatten DNA. Dit is het mitochondriaal DNA.
•  Mitochondriaal DNA erft over via eicellen. 
• De mitochondriën van de zaadcel dringen meestal niet de eicel binnen.

hetklokhuis.nl

Practicum

Bloedgroep bepalen 

Aan wie kun jij bloed geven

Van wie kun jij bloed krijgen?

Aan het werk!

Basisstof 5 van thema 3

Zelfstandig in Stilte