2.5 DNA en de celcyclus

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

2.5 DNA en de celcyclus

Leerdoelen 2.5

• Je leert wat chromosomen zijn en hoe deze zijn opgebouwd.
• Je kunt beschrijven wat er tijdens alle stappen van de celcyclus gebeurd.
• Je kunt beschrijven wat er tijdens alle stappen van de mitose gebeurd.
• Je leert hoe mutaties kunnen leiden tot kanker.

Celdeling

• Cellen vermeerderen zich door deling.
• 1 moedercel splits in 2 dochtercellen.
  
  
• DNA wordt verdeelt
  

Levenscyclus van een cel

BINAS 76A

DNA verdubbeling

BINAS 76A

S-fase: replicatie

• Langs beide DNA-ketens wordt een complement gelegd.
• Via basenparingsregels van DNA: A => T, C => G
• Na deze verdubbeling bestaat 1 chromosoom uit 2 chromatiden.
  

S-fase: replicatie

Chromosomen

• Chromosoom = gespiraliseerd DNA molecuul omwonden om eiwitten.
• Chromatiden = een van beiden identieke helften van een verdubbeld DNA molecuul.
• Centromeer = bindingsplaats van de 2 identieke chromotiden.

M-fase: celdeling

BINAS 76A

Mitose - Profase

• Kernmembraan verdwijnt
• Chromosomen spiraliseren (opgerold)
   
• Spoelfiguur ontstaat => Netwerk van eiwitdraden die polen van de cel verbinden met het centromeer van de opgerolde chromosomen
  

Mitose - Metafase

• Chromosomen liggen naast elkaar op de equator van de cel.
   
• Spoelfiguur bij de polen met trekdraden bij de centromeren van elk chromosoom.
   
• Elk chromosoom is verbonden met beide spoelfiguren.

Mitose - Anafase

• Trekdraden trekken de chromatiden uit elkaar.
   
• De chromosomen zijn nu weer 'normaal'.

Mitose - Telofase

• Chromatiden ontrollen zich tot chromosomen. 46 in elke dochtercel.
   
• Nieuw kernmembraan ontstaat
   
• Spoelfiguren verdwijnen

0

In welk deel van de celcyclus vind DNA replicatie plaats?

1. G1 fase
2. G2 fase
3. S fase
4. M fase

Hoe noemen we de delen van een chromosoom die zich verdubbeld heeft, maar waarvan de verdubbelde delen nog aan elkaar vast zitten?

Wat gebeurt er in de G1/G2 fasen?

1. Celdeling
2. Celgroei
3. DNA-replicatie
4. Rust

Zet de fasen van de mitose in de juiste volgorde:

1

2

3

4

5

6

7

8

Controlepunten

• Tijdens de celcyclus zijn er controles om te zien of alle processen goed verlopen.

• G1-fase (P53)
• G2-fase
• M-fase

Controle celdeling

• Tumor Suppresor gen = gen dat als schakelaar genen van celdeling uit kan zetten om ongecontroleerde deling te voorkomen
  
• P53 = Tumor suppresor gen dat codeert voor het eiwit dat in de G1 fase controle uitvoert
  
• Apoptose = gecontroleerde zelfmoord van een cel
  

Van tumor tot kanker

• Tumor = een gezwel van cellen die ongecontroleerd delen. Celcyclus wordt niet meer goed gereguleerd.
• Kanker = een kwaadaardige tumor die zich door het lichaam verspreidt (metastaseren).
• Goedaardige tumor => tumor ingesloten door bindweefsel.

Kanker- behandelingen

• Chirurgie: verwijderen van de tumor
• Bestraling: vernietigen van de tumor door radioactieve straling
• Chemotherapie: cytostatica (geneesmiddel dat de celdeling remt) voorkomen celdeling, ook van tumorcellen. Bijwerkingen, tast ook gezonde cellen aan.
• Immunotherapie: stimulering van het afweersysteem om zelf tumorcellen op te ruimen.

Huiswerk

• 2.5 DNA en celcyclus
• Vraag 67 t/m 78.
  
  
• Maken oefenvragen celcyclus en mitose