Begeleiden, semester 2 periode 4 les 2

• Begeleiden
• MBO
• Studiejaar 1

Sterven en Rouw

Sterven en rouw bij mensen met een verstandelijke beperking B1-K1-W5

Programma

• Welkom 
• AWR
• filmpje
• terugblik en vooruitblik
• leerdoelen
• Theorie
• Opdracht
• Leerdoelen behaald
• Volgende week
• Wat vond je van de les?

0

Terugblik en vooruitblik

Vorige les hebben we het gehad over agressie

Deze week gaan we het hebben over sterven en rouw bij mensen met een verstandelijke beperking

Iedereen is geboren

Iedereen gaat dood 

Iets wat belangrijk is om te beseffen in je werk

Leerdoel

• Je kan vertellen hoe je mensen met een verstandelijke beperking kunt begeleiden bij het rouwproces

Stervensbegeleiding

Als het levenseinde bij een cliënt nadert, begeleid je de cliënt bij zijn sterven. Als persoonlijk begeleider gehandicaptenzorg bied je goede stervenshulp. Het kan in de praktijk lastig zijn om de beleving van de cliënt centraal te stellen, omdat niet duidelijk is wat zijn beleving is. Bij mensen met een (zeer) ernstige verstandelijke of meervoudige beperking, moet je je afvragen of ze wel begrijpen wat ‘dood’ is. Hebben ze er enig idee van wat hen te wachten staat? Soms kun je dat betwijfelen, maar soms duidt hun gedrag er toch op dat er voor hen iets veranderd is.

Praat open met de cliënt over de dood

Voor mensen met een lichte en matige verstandelijke beperking is het moeilijk een voorstelling te hebben van de dood. Het is daarom belangrijk hier met hen over te praten. Praat hierover als dat kan, bij voorkeur als er ‘afstand’ tot het onderwerp is. In het leven van alledag doen zich genoeg gelegenheden voor om bij dit onderwerp stil te staan. Er zijn boekjes beschikbaar die het onderwerp op een eenvoudige, maar niet kinderlijke manier aan de orde stellen.

Het gaat erom dat je er bent

Er wordt wel gezegd: ‘Ieder mens sterft zijn eigen dood.’ Dit geldt ook voor mensen met een verstandelijke beperking. Ieder mens heeft zijn eigen angsten en zijn eigen behoeften. Het allerbelangrijkste is dat je aanwezig bent. Het gaat er niet altijd om dat je iets zegt of doet, het gaat erom dat je er bent. Bedenk je daarbij dat het gehoor vaak tot het laatste moment goed functioneert, ook al is de cliënt nog zo ver heen, en ook al is er sprake van een (zeer) ernstige verstandelijke beperking. De toon waarop je iets zegt, kan hij ook horen. Het kan onrust en angst oproepen, of juist rust.

Als ik doodga

Als ik doodga

hoop ik dat je erbij bent

dat ik je aankijk

dat je mij aankijkt

en dat ik je hand nog voelen kan.

Dan zal ik rustig doodgaan

dan hoeft niemand verdrietig te zijn

dan ben ik gelukkig.

Bron: R. Campert. ‘Sterven en de dood’. In: Nieuwe Herinneringen.

Bewaak je eigen grenzen

Omdat stervensbegeleiding jouzelf als persoon raakt, is het belangrijk je eigen grenzen in de gaten te houden. Als bijvoorbeeld afgesproken wordt dat jullie om beurten bij een cliënt gaan waken en je durft dat (nog) niet, of je kunt dat (nu op dit moment) niet aan, wees daar dan eerlijk in.

Begeleiden bij rouw

Als een vader, moeder, begeleider, medebewoner of goede vriend is overleden, dan moet je rouwen. Dat geldt ook voor mensen met een verstandelijke beperking. Wie niet goed rouwt, krijgt later vaak problemen.

Afscheid nemen

Allereerst is het belangrijk dat de cliënt de gelegenheid heeft om afscheid te nemen van de overledene. Het gebeurt nog te vaak dat de begrafenis of crematie geregeld wordt zonder de persoon met een verstandelijke beperking erin te betrekken. Al is dat overigens vaak met de beste bedoelingen.

Voorbeeld

Diny heeft een matige verstandelijke beperking. Ze woont, tot groot plezier van haarzelf en haar familie, al jaren in een woonvoorziening. Elke twee weken komt haar moeder, die al aardig op leeftijd is, bij Diny op bezoek. Ze zitten dan gezellig bij elkaar en hebben het goed. Op een dag krijgt de persoonlijk begeleidster van Diny een berichtje binnen van Diny’s broer: ‘Moeder is dood. En inmiddels begraven. Mijn broers en ik hebben Diny deze pijn niet willen aandoen.’ Ondertussen kijkt Diny enorm uit naar de komst van haar moeder. Nog maar twee onaangekruiste bolletjes ziet ze op de kalender. Dat betekent dat haar moeder over twee dagen weer komt. Ze gaat snel verder met haar breiwerk: een warme sjaal voor haar moeder.

Zonder afscheid begrijpt een persoon met een verstandelijke beperking vaak niet waar de overledene is gebleven. Temeer omdat vaak een reëel doodsbesef door de verstandelijke beperking ontbreekt. Afscheid nemen en emoties horen bij elkaar. De broers van Diny in het voorbeeld wilden haar waarschijnlijk de pijn van het afscheid niet aandoen. Natuurlijk wil niemand een ander pijn doen. Maar soms is het leven pijnlijk, soms gebeuren er verdrietige dingen. Dat een cliënt van streek raakt, is niet erg of raar, maar doodnormaal. Het is goed. 

Zonder emoties en zonder afscheid kan er gemakkelijk probleemgedrag ontstaan. Het kan voor mensen met een verstandelijke beperking een probleem zijn om hun emoties onder woorden te brengen. Ze hebben er geen woorden voor; wij trouwens vaak ook niet. Je kunt helpen door ze bijvoorbeeld tekenspullen aan te bieden, zodat ze een tekening kunnen maken over wat er gebeurd is, over hoe ze zich voelen. Of je zorgt ervoor dat ze met muziekactiviteiten uiting kunnen geven aan hun emoties.

Verlate rouwreactie

Cliënten met een verstandelijke beperking laten vaak een verlate rouwreactie zien. Ze kunnen zich meestal geen goede voorstelling maken van de dood. Ze willen er niet aan dat iemand echt nooit meer terug zal keren. Het is eerst zien, dan geloven. Dat betekent dat ze pas na maanden, soms pas na jaren doorkrijgen dat iemand echt nooit meer terugkeert. In eerste instantie reageren ze vaak nuchter, soms zelfs egocentrisch: ze zien alleen het voordeel dat ze ervan hebben. Pas veel later komen rouwreacties naar boven. Het kan moeilijk zijn dan nog verband te zien met iets wat een tijd geleden is gebeurd.

Eerlijke antwoorden

Mensen met een verstandelijke beperking kunnen soms heel directe vragen stellen naar aanleiding van een overlijdensbericht. Op deze vragen verdient de cliënt een eerlijk antwoord. Belangrijk is dat je aansluit bij zijn beleving. Soms weet je misschien niet wat te antwoorden. Moet je antwoorden wat je zelf gelooft of wat de cliënt gelooft? Veel mensen met een verstandelijke beperking hebben een simpel, maar vast geloof in God en daarmee in de hemel. Het meest respectvol is aan te sluiten bij de beleving van de cliënt, ook als je er zelf anders over denkt. Kost dit je te veel moeite, dan kun je het beste zeggen dat je het niet weet. Ook kun je de vraag terugspelen: wat denk jij?

Organiseer een afscheid

Als het niet mogelijk is dat de cliënt de begrafenis of crematie bijwoont, zorg dan dat hij op een andere manier afscheid kan nemen. Werk je met oudere cliënten, dan kan het een goed idee zijn om een vast ritueel in te stellen. Je zet bijvoorbeeld op de stoel van de overleden cliënt zijn foto neer, samen met tekeningen van de andere cliënten. Een afscheidsritueel kan ook een ‘herdenkingsdienst’ zijn. Je draait bijvoorbeeld muziek die past bij de smaak van de overledene. Iedereen die dat wil en/of kan, vertelt om de beurt wat hij zich herinnert van de overledene. Je kunt ook ruimte bieden aan de cliënten om iets aan de overledene te geven. Begeleiders kunnen dan tekeningen en bloemen meenemen naar de crematie of begrafenis, als cliënten dit afscheid zelf niet kunnen bijwonen.

0

Leerdoel behaald?

• Je kan vertellen hoe je mensen met een verstandelijke beperking kunt begeleiden bij het rouwproces

Volgende week

- Volgende week gaan we het hebben over het voeren van een slecht nieuws gesprek

Wat vonden jullie van deze les?

😒🙁😐🙂😃