6.1 Landschappen en klimaten

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

6.1 Landschappen en klimaten

250 miljoen jaar geleden vormde zich een riftzone in

1. de Grote oceaan
2. de Atlantische oceaan
3. de Middellandse zee

Westkant Zuid Amerika

Nu: actief

Begrippen: 

subductie, hoogvlakte, hoogland, hooggebergte, vulkanisme, andesiet, aardbevingen, voorlandbekken, Altiplano, veel bodemschatten

https://player.vimeo.com/video/223431662

Westkust

• Gebergtevorming & vulkanisme door subductie
• Cordilleras: meerdere aaneengesloten bergketens
• Hoogvlakte/Hoogland
• Voorlandbekken
  

Het Andesgebergte is ontstaan door

1. divergentie
2. convergentie
3. een transforme beweging

Vulkanisme

1 Oceanische plaat met sediment duikt onder continent (=subductie)
2 Op voldoende diepte smelt de plaat en vormt zich dik magma met gas.
3 Het magma stijgt op, vloeit uit de aarde en stolt.
==> andesiet als gesteente

Welke landstreek
ligt bij deze hoofdletter?

1. Hoogland van Brazilië
2. Andes
3. Transamazônica
4. Braziliaans Hooggebergte

Juiste volgorde =

A

B

C

D

E

F

Aanvulling

Volgens het model en de data van Schellart bewegen de uiteinden van subductiezones over het aardoppervlak met 6 tot 16 centimeter per jaar. De centrale delen verschuiven maar met maximaal 2 centimeter per jaar, zodat boogvormige zones ontstaan.

 

Lange subductiezones verplaatsen zich langzamer dan korte. Bij een korte subductiezone kan de oceaanbodem snel wegduiken doordat het meeste onderliggende materiaal uit de aardmantel aan weerszijden wordt weggeduwd (aan de noord en zuidkant van Nieuw-Zeeland). Voor de 7.400 kilometer lange subductiezone aan de westkant van de Andes ligt dat heel anders. Het mantelgesteente onder de dalende oceaanbodem kan in het midden van deze subductiezone moeilijker weg. De subductiezone beweegt hier nauwelijks. Aan de zijkanten (het noorden en zuiden van het Zuid-Amerikaanse continent) kan het mantelmateriaal wel ontsnappen. Zo ontstaat een holronde compressiezone van waaruit de korst van Zuid-Amerika wordt opgestuwd tot de Andes.

Wat haal je uit dit filmpje mbt het Andesgebergte?

Peru-gat

Waarom hier geen vulkanisme?

Waarom komt er in het Peru-gat
geen vulkanisme voor
(terwijl er wel subductie is)?

Peru-gat

Waarom hier geen vulkanisme?

Oorzaak: vlakke subductie
Gevolg: de oceanische plaat komt niet diep genoeg om te gaan smelten

Twee rijen met vulkanen

De Andes bestaat op sommige plekken uit twee rijen met vulkanen:

west: actief
oost: dode vulkanen

Oorzaak: dode vulkanen ontstaan tijdens een eerdere subductiefase

De Andes is een bekend gebergte. In welk land ligt de Andes niet?

1. Argentinië
2. Chili
3. Paraguay
4. Peru

De Andes

De Andes bestaat uit meerdere bergketens (Cordilleras). Kenmerk = reliëf.

Hiertussen ligt hoogvlakte of hoogland (Altiplano). 

Kenmerk = weinig reliëf.

BRON 10

Altiplano

Tussen de twee rijen met vulkanen ligt de Altiplano: hoogvlakte

Ontstaan tijdens de laatste subductiefase waarbij magma het gebied omhoog heeft geduwd.

Altiplano

• Intramontane hoogvlakte -> geheel omsloten door gebergten.
  

• Oorspronkelijk een voorlandbekken
  

• Opgetild tijdens vorming van de Andes
  

Voorlandbekken

Bekken = laag gelegen gebied

                    

Voorlandbekken ligt parallel aan gebergte

Voorlandbekken

Omlaag gekomen gebied aan de niet-subductie zijde (van de Andes)

Oorzaak: het enorme gewicht van het steeds hoger wordende Andesgebergte (bergen > 5000 m) heeft het gebied naar beneden gedrukt.

Voorlandbekken

Het voorlandbekken ligt inmiddels weer vol met materiaal afkomstig vanuit het Andesgebergte waar afbraak (=erosie en verwering) plaatsvindt.

andesiet

subductie

passieve plaatrand

actieve plaatrand

hoogvlakten

schilden

vulkanisme

laag aardbevingsrisico

Oost: passieve continentrand

Oost

In het verleden: actief

Tijdens vorming supercontinent Pangea is Z-Amerika op Afrika gebotst ==> vorming Hoogland Brazilië

Oost

Nu: passief

Geen aardbevingen en geen vulkanisme.

Oost: passieve continentrand

Aan de oostkant treden weinig of geen tektonische verschijnselen op.

Ten oosten van het Andes vinden we schilden (kern van een continent, waar de oudste gesteenten voor komen).

Schilden

Schilden bestaan vaak uit metamorfe gesteenten (ontstaan onder extreem hoge hitte en druk) en intrusieve gesteenten (stollend magma in de aardkorst). Dit zijn gesteenten die diep in de aardkorst ontstaan. 

Hoogland van Guyana en Brazilie

Andesgebergte

laagland van de Orinoco, de Amazone en de Parana

Altiplano

Plateau van Patagonie

Een jong hoog gebergte dat nog niet afgeronden opgevuld is

Een droge hoogvlakte omzoomd door gebergteketens

Oude geerodeerde schilden

Dunbevokt steppegebied in het zuiden van Zuid-Amerika

Stroomgebieden van grote rivieren

Bodemschatten

Bodemschatten

• In Andes + hooglanden: ertsen                                                      (ijzer, koper, tin, zilver, goud).  
• In de tropen: bauxiet (mineraal                                                       voor aluminium). 
• Voormalige zoutmeren: lithium                                                           (wordt gebruikt in accu’s). 

Ontstaan ertsen

Opstijgend magma uit de mantel                                                        bevat metalen: ieder metaal stolt                                                                bij een andere temperatuur >                                                                    gestolde materialen van een soort                                                              hopen zich op > ertsaders ontstaan. 

Klimaatfactoren

Ligging van klimaat- vegetatie- en landschapszones wordt bepaald door klimaatfactoren:

• breedteligging
• hoogteligging
• loef- / lijzijde
• invloed van zee- en luchtstromen
  

Klimaatfactoren

Ligging van klimaat- vegetatie- en landschapszones wordt bepaald door klimaatfactoren:

• breedteligging
• hoogteligging
• loef- / lijzijde
• invloed van zee- en luchtstromen
  

Verklaar

Verklaar het verschil tussen A (BW) en F (Af).

Verklaar het verschil tussen A (BW) en F (Af).

Antwoord

Overheersende windrichting (zuidoostpassaat) zorgt voor veel regen aan de oostkust van het continent. De westkant van de Andes is de lijzijde.

Verklaar

Verklaar het verschil tussen 1 en 2.

1 (BW)

2 (Cf)

Verklaar het verschil tussen 1 en 2.

Antwoord

1 (BW)

2 (Cf)

Loef- en lijzijde Andes

30º en 60º ZB: westenwinden -> De westkant van het Andesgebergte is hier de loefzijde (regen) en de oostkant de lijzijde (droog). 

Zuid-Chili: overgangszone (Cs, mediteraan) tussen droge noorden (BW) en zeeklimaat (Cf).

Zuid-Argentinië: pampa's (grasvlakten) in  Patagonië.

Mangrove en pampa's

In kustgebieden met een (sub)tropisch klimaat groeien onafhankelijk van de hoeveelheid neerslag in dat gebied mangrovebossen.

Pampa's in Patagonië.

Maar...

El Nino

Huiswerk

Maak de opdrachten van paragraaf 6.1 in de online methode