Een waarheid als een koe

• Natuur, Leven en Technologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Een waarheid als een koe

Deel 1

De hoofdstukken 1 t/m 9 worden behandeld, behalve hoofdstuk 6.

Iedere leerling maakt een word-bestand aan en deelt deze met mij. Naam: NLT waarheid als een koe-jouw naam. Dit maak je deze les aan!

Op 6 maart wordt een toets gemaakt over deze stof (staat al  in Som, niet gekoppeld nog aan een les).

Deel 2

Je wordt ingedeeld in groepen  van 3.

Op inschrijving ga je één van de dierziekten uit hoofdstuk 10  onderzoeken. Hiervan maak je een infoblad. Dit telt voor 10% mee.

Deel 3

Eindopdracht: analyse aan de hand van 2 artikelen, individueel. Dit telt 40% mee. In som ingepland voor 14 maart.

Leerdoelen

• De belangen van producent, consument en dier/dierenwelzijn onderscheiden en uitleggen;
• De interacties tussen producent, consument en dier/dierenwelzijn beschrijven en toelichten;
• De rol van grootschalige productie, klimaatverandering  en transport op ontstaan en verspreiding dierziekten geven;
• In zicht in gevaar op menselijke gezondheid van uitbraak.

Les 1

Lees hoofdstuk 1, maak opdr 1 Mindmap.

Ho 2 Ziekteverwekkers

Vier typen:

1. Bacteriën
2. Virussen
3. Schimmels
4. Prionen

1 t/m 3 zijn micro-organismen, 4 een eiwit.

Bacteriën

Breken dode organismen af:

voedingsstoffen

Voortplanting: celdeling: 20 min.

Ongunstig: (endo)sporen: Overleven hitte en droogte

Pathogene bacteriën maken ziek door gifstoffen

Antibiotica!

Virussen

Ca 0,1 um groot

Dringen cel  binnen: sleutel-slot principe

Voortplanting: cel gebruikt voor vermeerdering

Ongevoelig voor antibiotica

Schimmels

Twee vormen:

• Meercellig: schimmeldraden
• Eencellig: gist

Voeding: stoffen uit cellen (dood of levend)

Voortplanting: sporen: einde schimmeldraad

Leefwijzen: saprofytisch, symbiotisch, parasitair

Parasitaire schimmels zijn ziekmakend

Prionen

Afwijkende eiwitten die andere eiwitten beïnvloeden

Dringen cellen binnen

Worden niet afgebroken, evt ook de beïnvloede eiwitten niet afgebroken

Tasten hersencellen  aan

Ho 3 Ziekteoverdracht

Ziekten voorkómen:

• geen besmetting: beperken van contact: gesloten bedrijf
• Wel besmetting, vitale dieren worden minder ziek

Vitale dieren door goede weerstand: goede hygiëne, gezonde leefomgeving:  frisse lucht, goede voeding

Voeding: bij productie micro-organismen buitensluiten

Bijv: pasteuriseren melk.

Lichaam  houdt micro-organismen buiten,  anders immuunsysteem aan het werk.

3.2 Afweer

Infectie: binnendringen van ziekteverwekker.

Afweer tegen binnendringen:

1. aspecifiek: a. mechanisch: huid en slijmvliezen

b. chemisch: maagzuur

Daarnaast: diarree, braken en koorts

c. microbiële barrière: huidflora en darmflora

Antibioticum: doodt darmflora

2. Specifieke afweer: antistoffen tegen één ziekteverwekker

Stappen:

a. witte bloedcellen gaan naar bloed of weefselvocht

b. Bacterie of virus wordt ingesloten en onschadelijk

c. Vervolgens worden lymfocyten actief die passende antistoffen maken tegen deze ziekteverwekker

Ziekteverwekker onschadelijk gemaakt

Immuniteit door geheugencellen

3.3 Verspreiding van ziekten

Besmetting overgebracht via lichaamsvocht of lucht

Verspreiding via lucht beter bij droog, warm weer 

Ho 4 Snoepjesproef

Doel: epidemie nabootsen die via handen schudden verspreid wordt. 

Een week na het inzetten wordt het resultaat bekeken.

Van dit practicum wordt een verslag gemaakt.

Ho 5 Ziektebestrijding

Goede hygiëne en goed voer zijn essentieel. 

Preventie: Vaccineren, antibiotica.

Vaccineren

Doel: immuniteit opwekken voor een bepaalde ziekte.

16e eeuw: variolatie: etter uit wonden gebruiken.

18e eeuw: koepokken als immunisatie.

Virulentie is evenredig met immuunrespons: dood weinig respons, niet ziek, levend veel respons, wel ziek.

Markervaccin

Gevaccineerde dieren zijn te onderscheiden van geïnfecteerde dieren. 

Antilichamen opgewekt met het markervaccin anders dan antilichamen na infectie.

Griepvaccin

Antigenen van griepvirus veranderen continu,

vaccin maken is daardoor lastig.

Immunisatie

Actief: zelf antistoffen maken + geheugen.

Passief: antistoffen toegediend, geen geheugen.

Natuurlijk passief: via placenta, in moedermelk.

Wanneer passief: als je anders al dood bent.

5.2 Antibiotica

• Ziekteverwekker remmen in groei of doden 
• Verstoren aanmaak celwand
• of eiwitsynthese geremd
• Door schimmels gemaakt tegen bacteriën
• Werken niet tegen virussen: gebruiken enzymen gastheer
• Vroeger standaard in veevoer, nu niet meer

Antibiotica resistentie

• Bacterie maakt enzym om antibioticum af te breken
•  Staat op plasmide: doorgegeven via conjugatie
• Vooral bij korte, frequente blootstelling: bacteriën die overleven wisselen resistentie  uit
• MRSA: Staphylococcus die tegen alle antibiotica kan

Uitzending BNNVARA Opnieuw Antibiotica alarm volgende dia

www.bnnvara.nl

Ho 7 Ziekten van gewas en vee

Halverwege 18e eeuw: veepest: zorgde voor overlijden runderen binnen 4 dagen

Halverwege 19e eeuw: aardappelziekte door Phytophtora: hongersnood in Ierland

7.2 Veeziekten nu

Grotere risico's voor besmetting en verspreiding:

1. Grotere aantallen dieren
2. Weinig genetische variatie
3. Meer transport van dieren

Verkleining van risico's

1. Stallen zijn sterk verbeterd
2. Maatregelen op ziektepreventie en - bestrijding 

Belangrijke ziekten

Blauwtong

MRSA

MKZ

Salmonella

BSE

Vogelgriep

7.3 Moderne landbouw

Fokkerij verhoogt productie van dieren: Vleesvarkens groeien sneller, dikbilstieren, efficiënte melkkoeien

Fokken: KI: van één stier veel nakomelingen

Nadeel: daling vitaliteit, - vruchtbaarheid en vatbaarder ziekte

Voorkómen: behoud van gene pool

Overdracht ziekten

• Direct: via lucht, speeksel of sperma
• Indirect: urine, bloed of mest
• Tijdens en door transport
• Schaalvergroting landbouw

Reactie: biologische landbouw!

7.4 Natuur versus landbouw

Natuurbeleid: achteruitgang in variatie tegengaan

Daarvoor moeten dieren zich vrij bewegen: ecologische hoofdstructuur: netwerk van natuurterreinen

Nadeel: verspreiding van ziekten over groter gebied:

Varkenspest en vogelgriep (H5N1)

Ophokplicht pluimvee vanwege trekvogels

Uitzending "Dodelijke griep" vraag 18 op volgende dia.

www.bnnvara.nl

7.5 Maatregelen

Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselveiligheid:

• regelgeving: binnen EU
• binnen NL: Identificatie- en Registratiesysteem: oormerk, halsband of chip
• Crisishandboeken
• Compartimentering

Bestrijding

Preventief: voorkómen: 

1. contacten voorkómen
2. vaccineren

Curatief: genezen

Destructief

Ho 8 Schaalvergroting en transport

Invloed op voorkómen van verspreiding

Tot einde WO II: ieder gezin  produceerde eigen voedsel

Daarna: landbouwpolitiek: 

• zelf goedkoop en veel voedsel maken
• arbeidskrachten in industrie

EU landbouwpolitiek

Subsidies om grootschalige landbouw te ontwikkelen voor EU

Boeren gaan specialiseren

Per bedrijf steeds meer dieren: schaalvergroting

minder bedrijven, productie ok

productie hoger

ontstaan megastallen

8.2 Transport

Dieren, dierproducten of veevoer

Veroorzaker grotere kans op overdracht besmetting

Transport over hele wereld

Veel grondstoffen veevoer uit buitenland

Nederlandse landbouwproducten vooral geëxporteerd

Mest blijft achter: groot probleem!

Ook grote hoeveelheden vliegvakanties een probleem.

Ho 9 Klimaatverandering en zoönose

Tropen: klimaat is ongunstiger, ook meer ernstige epidemieën

Daardoor rond evenaar veel armoede

Hier door kou insecten en parasieten gedood

Door klimaatverandering meer ziekten:  blauwtong en ziekte van Lyme

Blauwtong

Virusziekte

zuurstofgebrek in weefsel

Knutten brengen ziekte over

Na 2006 blauwtong in heel Europa

Ziekte van Lyme

Teek komt meer voor door warmere klimaat

Bijt zich vol met bloed, daardoor ook bacterie Borrelia burgdorferi overgebracht

Mensen komen meer in natuur, daardoor meer tekenbeten

Voorbeeld van zoönose

Zoönose

infectieziekte van dier naar mens

Ook ingezet bij oorlogen