Verwijswoorden

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Formuleren

Verwijswoorden

Zie ook je boekje voor de opdrachten.

Wat weet je al/nog van verwijswoorden?
Lees de onderstaande zin. Welke vier ! woorden zijn zogenaamde verwijswoorden?

Het meisje dat met hen praat is degene over wie ik je laatst vertelde.

Wat zijn verwijswoorden?

• verwijzen meestal terug naar een eerder genoemd woord
• soms wijzen ze vooruit naar een woord dat verderop in de zin staat
• woord waarnaar verwezen wordt noem je ANTECEDENT

Verschil tussen mannelijke, vrouwelijke en onzijdige woorden én dus de verwijswoorden 

Dan is je antecedent een zelfstandig naamwoord.

twee groepen zelfstandige naamwoorden met drie woordgeslachten:

 de-woorden (mannelijk of vrouwelijk)

het-woorden (onzijdig)

het-woorden

zelfstandige naamwoorden waarbij je het lidwoord 'het' gebruikt

gebruik de verwijswoorden het, zijn

ook  onzijdig: clubs, landen, streken en steden

de-woorden

mannelijke woorden: meestal concreet, kun je aanraken

gebruik de verwijswoorden hij, hem, zijn

vrouwelijke woorden: meestal abstracte begrippen, kun je NIET aanraken

woorden met specifieke uitgangen: -iek, -theek, -heid, -ing, -schap 

ook vrouwelijk: zeeën en rivieren

gebruik de verwijswoorden ze/zij, haar

stappenplan voor het bepalen van het juiste woordgeslacht

Bepaal wat je antecedent is (waarnaar verwijst je verwijswoord?)

Is dat antecent een de-woord of een het-woord?

Bij een d-woord: is het een mannelijk of een vrouwelijk woord (kun je het aanraken (m) of juist niet (v))?

Gebruik het juiste verwijswoord!

Kies het juiste verwijswoord:

De politie wil meer personeel aannemen, omdat .... voor steeds hetere vuren komt te staan.

1. het
2. hij
3. ze

Kies het juiste verwijswoord:

Als u wilt dat ik de brief naar onze klanten verstuur, moet u ... wel eerst ondertekenen.

1. haar
2. hem
3. het

Kies het juiste verwijswoord:

Nu die mooie klassieke radio het niet meer doet, moet ik ... laten repareren.

1. het
2. haar
3. hem

Nog eentje dan. Kies het juiste verwijswoord:

De volleybalvereniging heeft in verband met corona al ... sportieve en sociale activiteiten moeten staken.

1. haar
2. zijn
3. hun

Dus....

Bepaal wat je antecedent is (waarnaar verwijst je verwijswoord?)

Is dat antecent een de-woord of een het-woord?

Bij een d-woord: is het een mannelijk of een vrouwelijk woord (kun je het aanraken (m) of juist niet (v))?

Gebruik het juiste verwijswoord! (zie p. 232)

Verschil tussen zij, hen en hun

• derde persoon meervoud in het Nederlands
• in spreektaal mag je het door elkaar gebruiken, maar in schrijftaal niet.
• duidelijk verschil in functie

wanneer gebruik je welk woord?

zij: onderwerp in de zin (degenen die iets doen)

hen: lijdend voorwerp in de zin

na een voorzetsel

hun: bij een meewerkend voorwerp zonder voorzetsel

als bezittelijk voornaamwoord

Kies het juiste verwijswoord:

Vroeg of laat zal een van ... met de waarheid voor de dag moeten komen.

1. ze
2. hen
3. hun

Kies het juiste verwijswoord:

Hoewel de docent .... drie keer gewaarschuwd had, gingen ... gewoon door met praten.

1. hen, ze
2. hen, hun
3. hun, ze
4. hun, hun

Vul het juiste verwijswoord (zij, hen, hun) in:

Nu de oude mensen niet meer voor zichzelf kunnen koken, bereidt 'Tafeltje Dekje' elke dag de maaltijd voor ....

Dus...

zij: onderwerp in de zin (degenen die iets doen)

hen: lijdend voorwerp in de zin

na een voorzetsel

hun: bij een meewerkend voorwerp zonder voorzetsel

als bezittelijk voornaamwoord

Verschil tussen dat en wat 

'dat': bij onzijdige zelfstandige naamwoorden

Het huis dat daar gebouwd wordt...

'wat': in elk geval niet bij (onzijdige) zelfstandige naamwoorden!

Maar wanneer gebruik je 'wat' dan wel?

Gebruik 'wat' als verwijswoord bij een antecedent van de soort:

• onbepaald voornaamwoord: alles, iets, niets, het enige
• overtreffende trap: leukste, liefste, slechtste, beste
• zin: "De docent gaf mij strafwerk, wat ik heel vervelend vond."

Kies het juiste verwijswoord:

De aannemer had voor de verbouwing de verkeerde kozijnen besteld, ... hem op een flinke schadepost kwam te staan.

1. dat
2. wat

Kies het juiste verwijswoord:

In een concern ... zoveel vestigingen in het buitenland heeft, moet de voertaal wel Engels zijn.

1. dat
2. wat

Kies het juiste verwijswoord:

Het beste ... jullie vriend kan doen is met deze feiten naar de politie gaan.

1. dat
2. wat

Dus....

'dat': bij onzijdige zelfstandige naamwoorden

'wat': bij onbepaalde voornaamwoorden, de overtreffende trap en zinnen als antecedent.

Verschil tussen 'waarover' en 'over wie' en soortgelijke.

waar+voorzetsel (waarover, waarmee, waarop, waarvan): 

bij zaken en dieren

 voorzetsel + wie (over wie, met wie, op wie, van wie): 

bij mensen

Vul het juiste verwijswoord in:

Van de directie mocht Niels het T-shirt .... de tekst 'I am the devil' stond, niet meer aan naar de les.

1. waarop
2. op wie

Vul het juiste verwijswoord in:

Elise heeft de jongen .... ze deze prachtige cd's cadeau kreeg, hartelijk bedankt.

1. waarvan
2. van wie

Vul het juiste verwijswoord in:

Als ze de kans kreeg, las Merle stiekem alle appjes .... haar vriend antwoord had gegeven.

1. waarmee
2. met wie

Onduidelijk verwijzen

Het gekozen verwijswoord is niet (grammaticaal) fout, maar het is onduidelijk waarnaar het verwijst:

'De pr-medewerkster zei tegen de schoolleiding dat ze vaker contact met de ouders van de leerlingen moest zoeken.'

'Ze' kan in deze zin naar twee antecedenten verwijzen: de pr-medewerkster

 én de schoolleiding. Onduidelijk dus. 

Dit los je op door in deze zin juist geen verwijswoord te gebruiken, maar het bedoelde znw te herhalen.

Een afsluitende opdracht

Het mooiste Nederlandse boek ... ik ooit gelezen heb is 'Blauwe plekken' van Anke de Vries.

Vincent kent wel een meisje ... wel kan helpen met de opmaak van onze PO.

Het waterschap heeft besloten .... tarieven voor de afvoer van hemelwater te verhogen.

Veel mensen zijn blij met een vriend of vriendin ... ze alles kunnen vertellen ... hen dwarszit.

wat

dat

zijn

aan wie

waaraan

haar

die

dat