Vrijheid

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Wat is 'vrijheid'?

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Vrijheid bij de Grieken (Athene)

De Atheners "vinden het niet juist om elkaars slaven of meesters te zijn. Natuurlijke gelijkheid zorgt ervoor dat we gelijke rechten willen en alleen gehoorzamen op basis van iemands reputatie van goedheid en wijsheid."

Atheense redenaar, geciteerd door Plato

Pericles

De bestuursvorm van onze stad hebben we niet ontleend aan onze buursteden. Wijzelf zijn eerder een voorbeeld voor anderen, dan dat wij hen imiteren. In onze stad berust de macht niet bij weinigen, maar bij velen, en daarom wordt onze bestuursvorm “democratie” genoemd.

Voor de wet heeft iedereen dezelfde rechten als het gaat om onderlinge geschillen. En als we moeten bepalen wie het meest geschikt is om een openbaar ambt te vervullen, kijken we niet naar sociale klasse, maar vooral naar persoonlijke kwaliteit. … In vrijheid nemen wij deel aan het bestuur van de stad en in vrijheid staan wij tegenover elkaar in de dagelijkse omgang.

Thucydides II, 34-46 vertaling M.A. Schwartz

Vrijheid is het recht hebben om mee te kunnen beslissen.

Vrijheid is dus iets collectiefs. Iets wat wij samen bezitten. Vrijheid is 'democratisch' beslissingen nemen.

Plato

Kritiek op democratische vrijheid

• democratische vrijheid leidt tot anarchie, anarchie tot tirannie. 

• Gewone mensen zijn niet verstandig genoeg om op een verstandige manier om te gaan met vrijheid (intellectueel beperkt)

"Het democratische proces is als matrozen die aarzelen de leiding te accepteren van een kapitein die meer verstand heeft van navigeren en over andere essentiële vaardigheden beschikt dan zij. Maar de matrozen hebben geen idee hoe ze ergens naartoe moeten varen. 'Ze begrijpen niet dat een echte kapitein aandacht moet schenken aan weersomstandigheden, de hemel, de sterren, de winden en alles wat met zijn vak te maken heeft als hij daadwerkelijk zijn schip wil besturen. En ze geloven niet dat er überhaupt een vak bestaat dat hem in staat stelt het schip te besturen of dat het mogelijk is dat dit vermeende vak tegelijk et het vak van navigator te beheersen of uit te oefenen."

- Plato -

Een zilveren denarius geslagen in 126 v.C. om de invoering van geheime stemming te vieren.

"In een aristocratisch regime heeft het volk nauwelijks een aandeel in de vrijheid, aangezien ze geen enkele rol hebben in de gemeenschappelijke beraadslagingen en macht."

-- Cicero, de macht

'Koningen zijn goden' 

Droit divin (het goddelijk recht)

Een vorst ontvangt zijn macht direct van God en hij is alleen aan hem verantwoording schuldig. Zoals God het universum bestiert, zo dient de koning over zijn koninkrijk te regeren.

L’etat, cést moi (de staat, dat ben ik)

 

Vrijheid 'in relatie tot de staat' moet worden opgevat als "een regeringsvorm waarin het volk soevereine autoriteit heeft." Deze betekenis werd geïllustreerd door de voorbeeldzin: "zolang Rome van zijn vrijheid genoot."

-- Dictionnaire de l'Académie française, 1694

Vrijheid is van toepassing op "staten met volksbestuur en [verkozen] magistraten". Deze betekenis wordt geïllustreerd met de voorbeeldzin "De Grieken en Romeinen hebben lang gestreden voor hun vrijheid."

-- Antoine Furetiere, Dictionnaire universel, 1690

Origineel Augustin Dupré, Libertas Americana 1783

John Archibald Woodside, we owe allegiance to no crown, ca. 1814

Jean-Baptiste Regnault - La Liberté ou la Mort

Het begrip vrijheid wordt (door de revolutionairen) in de 18e eeuw nog altijd verbonden aan democratie (zelfbestuur)

Contrarevolutionairen 

Maar als iedereen vrij en gelijk is, wie is er dan koning?

• Collectief bestuur leidt tot chaos (Plato)
• Willen terug naar Ancien regime

Thomas Rowlandson The contrast (1792): "British liberty. French liberty. Which is best?"

Liberalen

• Delen vrijheidsgedachte van de contrarevolutionairen
• De wet, de rechtsstaat zorgt voor gelijkheid en vrijheid, niet participatie
• Willen niet terug naar ancien regime

Vrijheid om het leven in te richten naar eigen voorkeur: economisch, religieus en politiek. Gelijkheid, privébezit en vrije markt. Bescherming tegen tirannie.

  wet = vrijheid = gelijkheid

Zijn liberalen voor een democratie? Nee

Jean Jaures, Histoire socialiste de la révolution française 1901-07

Het socialisme is de partij van de vrijheid, aangezien het socialisme tot doel heeft om "de soevereiniteit van allen te organiseren, zowel op politiek als op economisch gebied."

Socialisten

• Vrijheid is participeren (democratie)

Vrijheid is de mogelijkheid hebben om mee te kunnen doen, op welk maatschappelijk vlak dan ook. Een voorwaarde om mee te kunnen doen is gelijkheid (economisch, sociaal)

gelijkheid = participeren = vrijheid

Isaiah Berlin, "Two Concepts of Liberty", 1958

Twee opvattingen van vrijheid

Negatieve en positieve vrijheid

Negatieve vrijheid

De afwezigheid van invloeden van buitenaf

Je bent vrij op het moment dat anderen zich niet met jouw handelen bemoeien. Je niet beperken, je niet hinderen. We noemen dit negatieve vrijheid, niet omdat het iets slechts is, maar omdat het gaat om de afwezigheid van datgene jouw beperkt in je vrijheid.

vrijheid --> gelijkheid

Positieve vrijheid

De aanwezigheid van mogelijkheden tot...

Bij positieve vrijheid draait het om de “vrijheid tot het inzetten van je eigen vermogen”. Het is de aanwezigheid van keuzes om het eigen leven in te richten. Het is de vrijheid om te kunnen kiezen. 

gelijkheid --> vrijheid

uitgestelde vrijheid is ook positieve vrijheid

“Een bekend voorbeeld om het verschil aan te tonen tussen negatieve en positieve

vrijheid is dat van een gokverslaafde. Hij is vrij in negatieve zin, omdat niemand hem

dwingt om te gokken. Maar hij is niet vrij in positieve zin, omdat hij niet zelf kan

beslissen om te stoppen met gokken. Een bezwaar tegen vrijheid op de negatieve

manier bekijken, is dat je mensen met persoonlijke problemen aan hun lot over moet

laten. Een bezwaar tegen vrijheid op een positieve manier bekijken, is dat je voor

andere mensen gaat bepalen wat goed voor hen is, ook als zij dat zelf anders zien.”

opdrachtje

Welke vrijheidsopvatting spreekt je het meest aan?

Negatieve vrijheid

positieve vrijheid

Welk vrijheidsidee heeft de meeste invloed gehad in Nederland na WOII

negatieve vrijheid

positieve vrijheid

Liberale idee van vrijheid (lees negatieve vrijheid) wordt na WOII wel dominant in het denken over vrijheid in de westerse wereld.

Oorzaak?

Vrijheid binnen een maatschappij

Vrijheid voor gevorderden 

Wat verstaan we onder negatieve vrijheid en onder positieve vrijheid?

with great power...

comes great responsiblities

Het schadebeginsel

"er is een grens aan de individuele vrijheid van een mens. Die eindigt wanneer wat hij met die vrijheid doet anderen schaadt."

Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht

Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders over het algemeen erg tevreden zijn over hun eigen leven, maar dat ze zich steeds meer zorgen maken over hoe we met elkaar omgaan in Nederland.

Hoe is deze tegenstelling te verklaren?

uit onderzoek cultureel planbureau, 2017

Niet iedereen is even pessimistisch over de toekomst, zegt Putters: 'Hoogopgeleiden, mensen met een goede baan, vooral mannen, oordelen wat positiever dan mensen met een wat lagere opleiding en die wat onzekerder zijn over hun werk. De grootste verschillen bestaan tussen opleidingsniveau en etnische achtergrond.'

Opvallend detail: uit het onderzoek van het SCP kwam dat VVD'ers by far de gelukkigste mensen van Nederland zijn en de PVV'ers helemaal aan de andere kant staan. Putters: 'Mensen die zeggen op de VVD te stemmen zijn vaak wat hoger opgeleid en hebben een goede positie op de arbeidsmarkt. De gemiddelde kiezer die aangeeft op de PVV te stemmen, is juist onzekerder over de toekomst en maakt zich daar heel kwaad om.'

De PVV hecht van alle partijen het meest aan negatieve vrijheid. Ze wil het meest vrij zijn van regels, belastingen, Europa, vluchtelingen, Marokkanen, enzovoorts

De belofte van negatieve vrijheid

Het lijkt erop dat de gemiddelde PVV stemmer dus vooral uit is op een zo groot mogelijke negatieve vrijheid.

Het probleem zijn de anderen.

 De afwezigheid van anderen (bemoeienis van anderen) zal mijn leven beter maken.

Verslaafd aan negatieve vrijheid

De "dikke" ikke

• De wereld om mij heen zie ik als de boze buitenwereld
• Niemand luistert naar mij, ze pakken alleen maar mijn vrijheid af
• Ik ben teleurgesteld in anderen, ik voel me niet gerespecteerd en vertrouw alleen mezelf
• Ik richt mij daarom vooral op mezelf, van anderen valt weinig te verwachten. 
• Daarom doe ik wat ik wil, ongeacht de gevolgen (schadebeginsel) voor anderen.
• Het is 'mijn' vrijheid!

De 'valse' belofte van negatieve vrijheid

Het recht van de sterkste (of rijkste, of slimste)

Dus positieve vrijheid is beter?

Ehmm... niet per se.

Het gevaar van een te grote positieve vrijheid is dat anderen voor ons gaan bepalen wat goed is. Daar zit een gevaar in...

Vrijheid botst, welke definitie we ook aan het woord geven. Dat komt omdat vrijheid altijd plaatsvindt in de relatie tot anderen. Mijn vrijheid kan ten koste gaan van die van jou. Omgaan met vrijheid is dus niet vrijblijvend. Het vraagt om verantwoordelijkheid. Voor jezelf, maar ook voor anderen. 

Vrijheid is balanceren op een dun koord, en dat is verrekte moeilijk.

Willen we in vrijheid leven, dan zullen we moeten accepteren dat er grenzen zijn aan onze vrijheid.

De vraag voor de toekomst is dan ook niet 'hoe zien we vrijheid?' en 'hoe kunnen we ervoor zorgen dat onze vrijheid zo groot mogelijk wordt?'

De vraag is: ben ik bereid verantwoordelijkheid te nemen, voor mezelf en voor anderen?

Mocht het antwoord op deze vraag 'nee' zijn, zelfs dan is er hoop. Maar dat de volgende keer.