BS1 Voedingsstoffen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Thema 1 Vertering

BS1 Voedingsstoffen

Leerdoelen

Je kunt de kenmerken en functies noemen van de 6 groepen voedingsstoffen en voedingsvezel.

Welke functies hebben
voedingsstoffen ook weer?

Vier functies van voedingsstoffen

Er zijn vier functies van voedingsstoffen.

1. Brandstoffen; energie
2. Bouwstoffen; groei en herstel
3. Reservestoffen; opslag
4. Beschermstoffen; zorgen dat je niet ziek wordt 

Eiwitten

2 varianten:

• Dierlijke eiwitten
• Plantaardige eiwitten

Eiwitten

Eiwitten zijn bouwstoffen

Teveel aan eiwitten? 

• Eiwit als brandstof 
• Eiwit omgezet in glucose

Cytoplasma

Spieren

Eiwitten

Volgorde van aminozuren bepaalt vorm van het eiwit.

Door verschillende vormen ook verschillende functies:

enzym, transportenzym, hormoon etc.

Eiwitten

BINAS tabel 67H1

• 20 soorten aminozuren
• 12 niet-essentiële aminozuren 
• 8 essentiële aminozuren

Niet-essentiële aminozuren kunnen door het lichaam worden aangemaakt.

Essentiële aminozuren worden niet/minder door het lichaam aangemaakt moeten via het voedsel worden aangeleverd.

Eiwitten

• Bestaat uit aminozuren
• Transaminering om zelf nieuwe aminozuren te maken
• Essentiele aminozuren moeten in voedsel voorkomen

Eiwitten

• Dissimilatie aminozuren die niet worden gebruikt naar ureum (zoogdieren) of urinezuur (vogels)
• Pyrodruivenzuur voor glycolyse, eiwit als brandstof

Koolhydraten (sachariden)

Koolhydraten

Koolhydraten zijn brandstoffen, maar kunnen ook dienen als bouwstof. 

Teveel aan koolhydraten?

• Deel opgeslagen als glycogeen
• Nog overschot reservestof (vet)

Voorbeelden: Suikers (glucose, lactose, saccarose etc.), zetmeel (amylose) en glycogeen. 

Koolhydraten

Voedingsvezels

• Onverteerbare koolhydraten uit planten 
• Voedingsvezels stimuleren de darmperistaltiek en dus de darmwerking

Voedingsvezels

• Voedingsvezels worden niet verteerd
• Afkomstig uit celwanden 
• Bevorderen darmwerking en stoelgang
• Zorgen voor verzadigd gevoel

Vezels: bijvoorbeeld cellulose

Wij eten veel hout tegenwoordig!

17.00

www.npostart.nl

Vetten (lipiden)

Vetten

• Glycerol + 3 vetzuurstaarten = triglyceride

• Vetten bestaan uit dezelfde atomen als glucose (C,H,O).
• Alle organismen kunnen glucose omzetten in vetten.
• Essentiële vetzuren (linolzuur)

(On)verzadigde vetten

Verzadigd vet:

- Ongezond; kans op 'dichtslibben' aders. Vooral bij dierlijke vetten. Hebben geen dubbele bindingen.

Onverzadigd vet:

- Gezond. Zorgen voor daling cholesterol. Hebben één of meer dubbele bindingen.

Dierlijk voedsel: vetten

Glycerol en 3 verschillende vetzuren

Verzadigd

Enkelvoudig onverzadigd

meervoudig onverzadigd

Cholesterol

• Verzadigd vetzuur bevordert afzetting cholesterol (LDL), onverzadigd verminderen afzetting (HDL)
• Aanmaak in lever

• De basis voor de aanmaak van sommige hormonen (testosteron, oestrogeen, bijnierhormonen)

• Cholesterol zit in celmembranen voor flexibiliteit.

Vetten

• Essentiele vetzuren
• Brandstof (1g vet = 38kJ)
• Reserve-energiebron onder huid en rond organen
• Warmte-isolerend
• Bouwstoffen in membranen: fosfolipiden, cholesterol

Water

Water

- Water is een bouwstof                transport van stoffen. 

- Het menselijk lichaam bestaat uit 60% water. 

- Bouwstof, oplosmiddel, transportmiddel, regeling lichaamstemperatuur

- Bepaalt osmotische waarde

waterbalans

70% van je cellen bestaat uit water

2L water per dag voor een gezonde waterbalans

Mineralen (zouten)

Mineralen

• bouwstof:

hard botweefsel en tandbeen

• beschermstoffen:

bloedstolling

Spoorelementen

Spoorelementen: mineralen die in zeer kleine hoeveelheden benodigd zijn

Algemene mineralen: Na, K, Ca

Spoorelementen: Cu, F, Zn, I, Fe

Mineralen

• Bouwstoffen
• Calcium - botten
• Spoorelementen in enzymen en hormonen 
• Jodium - thyroxine(schildklierhormoon)
• Fluor - beenderen en gebit
• IJzer - hemoglobine

Vitaminen

• Provitaminen dit zijn stoffen die in voeding zitten, waaruit wij vitaminen kunnen vormen.
  
• Gebreksziekten deze ontstaan door een tekort aan vitaminen.
  
• Vitamine-B-complex is opgebouwd uit meerdere afzonderlijke vitaminen.
  

Vitaminen

• Co-enzym, heel weinig nodig
• Gebreksziekten
• Provitaminen : hier kan je lichaam vitamine uit make: beta-caroteen -> vitamine A (opgeslagen in lever)
• Vitamine B en C oplosbaar in water, lichaam kan dit niet opslaan
• Teveel van sommige vitaminen zoals B6 kunnen je ziek maken
• Ander plas je uit als je teveel van binnenkrijgt (vitamine C, vitamine B12)

1

Scheurbuik

Scheurbuik bij zeevaarders door gebrek aan vitamine C

Oplossing: Verse citroenen en sinaasappels mee op reis.

Leerdoelen

Je kunt de kenmerken en functies noemen van de 6 groepen voedingsstoffen en voedingsvezel.

Vragen bij Ted Talk Suzana Herculano-Houzel

•Hoe heeft zij bepaald hoeveel neuronen er in de hersenen van een individu per soort zit? 

•Hoeveel energie kost ons brein per dag?

•Hoe komt ze tot de conclusie dat wij geen knaagdieren zijn maar primaten?

•Van welke aspecten hangt de grootte van het lichaam en de grootte van de hersenen af?

•Wat is het grote voordeel van voedsel koken?

•Wat is haar slotconclusie?

Antwoorden

•Soepje maken van de hersenen waarbij celkernen intact blijven

•Aantal neuronen * kcal per neuron

•86 miljard neuronen = 516 kcal = 2160 kJ

•De verhouding hersengrootte : aantal neuronen klopt niet (als we knaagdier zijn zouden we hersenen hebben van 36 kg)

•Er is een relatie tussen grootte van de hersenen + grootte van het lichaam (= energiebehoefte) en de maximale energie inname op een dag. Primaten hebben max 9 uur per dag de tijd

•Koken maakt het mogelijk om meer energie per tijdseenheid te nuttigen ( t.o.v. rauw voedsel)

•Slotconclusie: wij hebben de meeste neuronen  en wij zijn mensen omdat we koken