Renaissance literatuur & Spaanse Brabander

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Het Nederlandse renaissancetoneel

Het Nederlandse renaissancetoneel

Dit is een afbeelding van de eerste Amsterdamse schouwburg, ontworpen door Jacob van Campen, die pas in 1638 in gebruik werd genomen. Voordien vonden toneelopvoeringen plaats in de Nederduitse Academie, of op zolder bij de Rederijkerskamers. Nog weer eeder op het kerkplein...

Uit de kunstgeschiedenis (KA19)

Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

Wat veranderde er dan precies?

ABSTRACT: mens- en wereldbeeld verandert oiv humanisme

CONCREET GEVOLG: begin van wetenschappelijke belangstelling 

Verandering mens- en wereldbeeld

- Culturele opbloei en rijkdom zorgen ervoor dat het geloof minder centraal komt te staan: de 'ik' wordt belangrijker in het leven. 

Momento morie ------> Carpe diem

Jij als mens hebt invloed en jij als mens maakt van het leven wat het is. 

Nog altijd erg gelovig!

Begin van de wetenschappelijke belangstelling

Het individu ofwel de 'ik' komt centraal te staan. 

Niet meer alles klakkeloos overnemen uit de bijbel of van de kerk 

JEZELF ONTWIKKELEN EN ZELF ONDERZOEK GAAN DOEN. = KRITISCHE HOUDING = HUMANSIME

Waar gaan de mensen uit de renaissance onderzoek naar doen? 

Humanisme 

Humanistische levenshouding:

Nadenken, redeneren en onderzoeken

- Door deze manier van denken hoopte de Humanisten de wereld beter te leren begrijpen en zelfs verbeteren 

- Humanisten bestuderen andere teksten dan alleen maar de bijbel.

- De Humanisten gingen ook kritisch kijken naar de bijbel en de kerk

Let op: Humanisten waren gelovig. Kritisch kijken naar de bijbel vertaling om bij het ware geloof te komen

Renaissance 

- kunststroming

- terugkijken naar de oudheid

- Cultureel

Humanisme

- Nieuwe levenshouding 

- Nadenken, redeneren en onderzoeken

- Wetenschappelijk

Het humanisme is een nieuwe manier van denken/levenshouding die voorkwam in de renaissance 

literatuur in de 16e/17e eeuw 

EPIEK: verhalen

LYRIEK: sonnetten (andere gedichten/liedboeken)

DRAMATIEK: tragedies, komedies, kluchten

Tragedie

a. treurspel, ernstig  toneelstuk,

b. hooggeplaatste personages (bv. koningen, legerleiders) als tragische helden:  overkomen iets fataals door het noodlot /begaan van een tragische vergissing o.i.d.

c. verheven taal en stof is ontleend aan klassieke oudheid, geschiedenis of aan de bijbel 

d. regels van Aristoteles: 3-5 bedrijven-rei-slotlied, eenheid van tijd, plaats en handeling

Peter Paul Rubens, Lucifer, 1622

Tragedie

"De treurspelen hadden de voortocht (= voorrang) om hun deftigheid en statigheid, als bestaande uit aanzienlijke personagiën: koningen, vorsten, priesters, ambtluiden (= rechters), edelen, krijgsoversten en diergelijken; op sloten, in steden, paleizen, raadhuizen, legers en kerken; en gelijk de personen waren de redenen (= de taal) vol majesteit en hoogdravende, d'uitkomsten (= afloop) bloedig, schrikkelijk en van belang.", 

aldus Cornelis van der Plasse, uitgever van Bredero. 

Peter Paul Rubens, Lucifer, 1622

Komedie

a. Blijspel waarin alledaagse leven op geestige wijze onder de loep wordt genomen: 

b. gaat over het 'gewone volk' (mensen uit lagere klassen spelen een hoofdrol)

c. vooral spreektaal (kan aldus grof en plat zijn) 

- loopt goed af

- veel voorkomende thema's: liefde, echtelijke trouw, hebzucht en gierigheid

- ook: moraal, spiegel

Klucht 

het dagelijks leven wordt belachelijk gemaakt:

- scabreuze karakter

- korter en grover dan blijspel, ook vechten en schelden

- personen uit lagere milieus (stereotypen)

- laten zich in hun gedrag leiden door primitieve driften

Dirck van Baburen: de koppelaarster, 1622

Doel en functie van het toneel

Het toneel concurrent van de preekstoel: beider maatschappelijke functie was:  ordescheppend en ordebewarend. 

De acteurs spreekbuis van de inventieve toneelauteur, die zich via de toneelpersonages direct tot het publiek richtte. Pas in 1650 vrouwen op het toneel!!!

Die auteur hield zich vooral bezig met het menselijk functioneren binnen de wereldlijke orde; de predikant droeg zorg voor het zieleheil van zijn toehoorders.

Doel en functie van het toneel

'ter lering ende vermaak' 

DE MORAAL

Deze uitdrukking, waarvan de herkomst niet helemaal duidelijk is, bouwt voort op deze aloude gedachte dat iets nuttigs ook aangenaam kan zijn.

Toneelschrijvers hielden het publiek een spiegel voor. 

G.A. Bredero

- belangrijke dichter/auteur

- bevriend met P.C. Hooft

- d'Eglantier

- vernieuwingen

- de Eerste Nederduytsche Academie

- de Spaanse Brabander : veel besproken klucht

- oorspronkelijke manuscript verloren 

 De Spaanse Brabander 1617

- maatschappijkritiek Amsterdam 1578

- Amsterdam groot door immigratie 

- onderdrukte protestanten, goudzoekers, door katholieken vervolgde joden uit Spanje en Portugal

- immigranten goed voor economie, maar ook uitdagingen

-30.000 (1578) t.o. 105.000 (1622)

inhoud: schone schijn bedriegt

inhoud

 -opvatting PC Hooft versus Bredero

- Amsterdammer geen haar beter dan vreemdelingen

- snoevers, landlopers, schuinsmarcheerders en blaaskaken

- Een Spaanse Brabander landloper (met Spaanse vader en Brabantse moeder) bedriegt Amsterdammers

- snoeft dat Antwerpen beschaafder is dan A'dam (maar na de val van Antwerpen was Adam centrum van rijkdom en cultuur)

-oplichter: koopt van alles, betaalt niet en gaat ervandoor

Brederomonument, 

op de Nieuwmarkt in Amsterdam 

Jerolimo: "O joffrou, wildy my een courtesy bewijzen, so laet u slave toe dat hij u eensjens kust"

Een afwerende Trijn Jans: "Nou, Joncker, niet te stout, ay lieve houtje rust" (ze wil eerst geld zien).

In de Amsterdamde Nes, waar tegenwoordig De Brakke Grond staat, stond rond 1600 de Matgrietkapel. D'Eglentier huurde de zolder als clubhuis en hing er de vlag uit. Helmeaal links staat het geboortehuis van Bredero.  

ttps://canon2015.literairecanon.be/nl/werken/spaanschen-brabander/fragment

Ga naar Brightspace: Spaanse Brabander