H5 begrippen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

H5 begrippen oefenen

Waar in ons lichaam ligt ons erfelijk materiaal (DNA)

1. In iedere celkern
2. In onze voortplantingscellen
3. In onze hersenen

Erfelijke informatie

De volgorde van informatie op dit chromosoom is bij ons allemaal hetzelfde.

De INVULLING ervan verschilt.

Chromosomenparen

Gentoype

De informatie over 1 erfelijke eigenschap op je DNA.

Bijvoorbeeld 1x informatie voor sproeten en 1x informatie voor GEEN sproeten.

Fenotype

Wat je aan kan zien aan de persoon zijn uiterlijk.

Deze persoon heeft GEEN sproeten 

(het hebben van sproeten is een recessieve eigenschap. Een WAT, mevrouw? Daar kom ik later op terug.)

Hoeveel chromosomen heeft de mens?

1. 23
2. 46
3. ligt eraan of je een man of een vrouw bent.

Kan je het fenotype van een volwassene veranderen?

1. Ja
2. Nee

Als je het fenotype van een volwassene verandert, verandert zijn/haar genotype dan ook mee? Leg je antwoord uit.

Hoeveel chromosomen heeft een spiercel

1. 23
2. 46
3. 100
4. Kan je niet zeggen

Bevatten alle cellen van de mens evenveel chromosomen?

1. Ja
2. Nee

Welke cellen zijn de uitzondering als het gaat om het aantal chromosomen?

Is van de dame hiernaast het fenotype of het genotype gewijzigd tussen de eerste en de tweede foto?

1. fenotype
2. genotype

Gen

1 stukje genetische informatie waarvan we weten over welke EIGENSCHAP het gaat.

Voorbeeld: Op dit gen ligt informatie over de het al of niet hebben van sproeten

Allel

1 gen waarvan we de INVULLING weten.

Voorbeeld: Dit allel zorgt voor het krijgen van sproeten
(invulling van het gen dat we hiernaast zien)

Geslachtscellen

Man: zaadcel

Vrouw: eicel

Bevatten maar 23 chromosomen. 1 van elk chromosomenpaar.

Verwacht je dat in een cel van de hersenen de genen die gaan over haargroei een taak hebben?

1. Ja
2. Nee
3. Geen idee

Tot uiting komen van genen

In een cel komen alleen de genen tot uiting die voor die cel van belang zijn. De andere genen worden "uitgezet". 

Zo'n cel is gedifferentieerd of heeft een specialisatie.

Cellen waarin alle genen nog aan staan worden stamcellen genoemd.

Hoeveel chromosomen heeft een zaadcel?

1. 23
2. 46

Hoeveel chromosomen heeft een bevruchte eicel

1. 23
2. 46

5.9 Dominante en recessieve allelen

Na deze paragraaf kan je het verschil tussen een dominant en een recessief allel uitleggen en er de juiste "letter" aan koppelen. Ook kun je aangeven of iemand homozygoot of heterozygoot is voor een eigenschap.

Welke van de onderstaande voorbeelden is een allel

1. Alle genetische informatie over de de ogen
2. Één gen over oogkleur
3. Alle genetische informatie over oogkleur
4. Één gen met de informatie voor bruine ogen

Dominant (in gedrag)

Dominant bij erfelijke eigenschappen

Dominant betekent de boventoon voeren of de baas zijn.

Een dominante eigenschap is in het fenotype altijd zichtbaar als deze in het genotype aanwezig is.
(een dominante eigenschap wordt met een HOOFDletter geschreven)

Recessieve eigenschap

Recessief is ondergeschikt.

Een recessieve eigenschap is in het fenotype alleen zichtbaar als in het genotype beide eigenschappen recessief zijn.
(een recessieve eigenschap wordt met een kleine letter geschreven)

Homozygoot

Twee dezelfde allelen voor 1 erfelijke eigenschap:

Bijvoorbeeld informatie voor haar soort.

2 x dominante allel

2x krullend haar

OF

2 x recessieve allel

2 x steil haar

Heterozygoot

Twee verschillende allelen voor 1 erfelijke eigenschap

Bijvoorbeeld informatie voor haar soort.

1x krullend haar

1x steil haar.

Een zwart konijn heeft in zijn genotype informatie voor zwart en bruin haar. Welke kleur is dominant?

1. Zwart
2. Bruin

Een zwart konijn heeft in zijn genotype informatie voor zwart en bruin haar. Is dit konijn homozygoot of heterozygoot voor deze eigenschap?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Dominant gen

Wordt met een hoofdletter weer gegeven.

Roos: bloemkleur rood is dominant over roze.

Als de bloem rood is heeft hij tenminste 1 allel voor rood dus als genotype:
Aa of AA

Recessief gen

Wordt met een kleine letter weergegeven.

Roos: bloemkleur rood is dominant over roze.

Als de bloem roze is heeft hij 2 allelen voor roze dus als genotype:

aa

Letters dominant en recessief

Zijn belangrijk voor het kunnen rekenen met erfelijkheid. Voor het kunnen maken van een kruistabel (dat behandelen we volgende les)

Een man die heterozygoot is voor de eigenschap sproeten heeft als genotype voor deze eigenschap:

1. BB
2. Bb
3. bb

Sproeten

Het hebben van sproeten is een recessieve eigenschap.

Een vrouw die homozygoot is voor de eigenschap sproeten maar geen sproeten heeft heeft als genotype voor deze eigenschap?

1. BB
2. Bb
3. bb

Een man die heterozygoot is voor de eigenschap sproeten heeft in zijn geslachtscellen de volgende informatie liggen

1. allen B
2. allen b
3. 50% B en 50 % b

Bij konijnen wordt dwerggroei bepaald door een recessief gen. Twee normale konijnen krijgen een aantal jongen met dwerggroei. Wat is het genotype van de jongen met dwerggroei?

1. DD
2. Dd
3. dd

Bij konijnen wordt dwerggroei bepaald door een recessief gen. Twee normale konijnen krijgen een aantal jongen met dwerggroei. Wat kan je nu zeggen over het genotype van de twee ouders?

Doen voor formatieve kruisingstoets

- Leren begrippenlijst H5 

- Letters (hoofd en klein) aan erfelijke eigenschappen kunnen koppelen 

- Kruistabel kunnen maken en aflezen

- Chromosoom

- Chromosomenparen

- Genotype

- Fenotype

- Gen

- Alel

- Alellenpaar

- Geslachtscellen

- Homozygoot

- Heterozygoot

- Dominant

- Recessief