KuBv CvK b,...... hfst.. en ..

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5

De kracht van het beeld

kerken en kloosters met bijbehorende kunstproducten; architectuur; Romaans en Gotiek

Cultuur van de Kerk

H2 en 3 Bouwkunst

Cultuur van de Kerk

H4 en 5 Beeldende kunst

Architectuur - Cultuur van de Kerk

Cultuur van de Kerk

H6 en 7 Muziek

H8 Toneel en drama

Cultuur van de Kerk

Kunst en religie, levensbeschouwing

− Heilsgeschiedenis (Bijbel): schepping; zondeval; geboorte, leven, sterven en opstanding van

Christus; laatste oordeel. Welke esthetische principes zijn in deze periode van belang?

Kunst en esthetica

− Schoonheid als openbaring van het goddelijke in licht, glans en kleur; gotiek; geometrische orde op

basis van getalsverhoudingen.

− Didactische functie van kunst.

− Verschillende opvattingen over kunst: kunst en geloofsbeleving (abt Suger versus Bernardus van Clairvaux, Franciscus van Assisi); theorieën voor en tegen het gebruik van beelden.

Werken volgens beeldconventies en praktijk van kopiëren; originaliteit is ondergeschikt.

Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht

− Opdrachtgevers: kerk, adel, gilden, burgerij, stadsbestuur.

Wie is de opdrachtgever, wat is de rol van politieke en/of de economische macht?

1. De Rooms-Katholieke kerk, met de Paus als hoofd

Franciscanen

2. Adel

3. Gilden/ kooplieden

Gebruik je tekstboek pagina 18. Van een uniforme romaanse bouwstijl is nauwelijks sprake maar er zijn wel een aantal overkoepelende bouw kenmerken aan te wijzen. Noem er hiervan drie.

zware, massieve muren

relatief kleine deur- en vensteropeningen in ondiepe nissen

ronde bogen bij vensters en deuren

bijna geen versieringen

ronde gewelven gedragen door zware zuilen met blokvormige kapitelen

Kruisribgewelf

luchtbogen

skeletbouw

roosvensters

horizontale lijnen die het massieve karakter benaderukken

De Romaanse bouwkunst heeft als basis de Romeinse bouwkunst, hoewel er meer variatie te zien is.

Het meest eenvoudige grondplan van de Romaanse kerk is een opbouw van een middenbeuk met aan beide zijde een zijbeuk.

Een driedeling met een verhoogd schip en twee zijbeuken noemen we een basiliek.

De Romaanse kerken hebben echter meestal een latijns kruis als grondplan, dit wordt bereikt door een haaks op de hoofdrichting geplaatste dwarsschip of transept, tussen schip en koor. Bij veel kerken is dit dwarsschip smaller en lager. Op de kruising van het schip en het dwarsschip stond staat vaak een toren.

Over het algemeen wordt de plattegrond opgebouwd uit vierkanten, waarbij de maat van een travee van het middenschip gelijk is aan twee traveeën van de zijbeuken.

De meeste Romaanse kerken hebben een koor naar het oosten georiënteerd, in de richting van het heilige Jeruzalem en een ingang op het westen.

Vrijwel iedere christelijke kerk is in de lengterichting gericht op het oosten. Alle onderdelen die te maken hebben met de ruimtes van de monniken (sacrale gebouwen) zijn op het oosten. De wereldlijke gebouwen (huizen van ambachtslieden, werkplaatsen) zijn op het westen gericht.
Leg uit waarom dat het geval is.

Romaanse bouwkunst

Gotische bouwkunst

Weinig en kleine ramen

Luchtbogen en steunberen

spitsbogen en kruisribgewelf

Tongewelf

Veel licht foor grote glas-in-loodramen

Dikke muren als een vesting

romaans

gotisch

luchtbogen

Dikke muren

Roosvensters

spitsbogen

tongewelven

Romaans

Gotisch

kleine ramen

Leg uit waarom het in de vroege en hoge middeleeuwen de kerken als regel massief en horizontaal waren. gebouwd.

Bekijk de afbeelding en 

gebruik je tekstboek pagina 21 over centraalbouw.

bouwplan 

centraal bouw

bouwplan van centraal bouw en romaans

Romaans gebouw in centraal bouw

Eenvoudig Romaans gebouw zonder dwarsschip

voorbeeld van het sterke horizontale massieve karakter van Romaans

Romaanse kerk zonder torens op het dwarsschip

Gebruik je tekstboek pagina 23. De Saint Sernin te Toulouse in Zuid-Frankrijk aan de toenmalige weg naar Santiago da Compostela is een bekende pelgrimskerk.
Pelgrimskerken zijn veel groter dan de gewone romaanse kerk. Vaak werd het oorspronkelijke gebouw
vervangen of drastisch uitgebreid wat met veel kosten gepaard ging. De kerk en vooral de bevolking
moesten die opbrengen.
Waarom was men als regel niet bezwaard om dergelijke grote investeringen te plegen. Geef twee
redenen.

kerken en kloosters met bijbehorende kunstproducten; architectuur; Romaans en Gotiek

Cultuur van de Kerk

H2 en 3 Bouwkunst

Gebruik je tekstboek pagina 26 en 27. De Gotische bouwstijl doet uniformer aan dan Romaans. Echter zitten er wel verschillen in wat mede komt omdat er soms eeuwen lang aan een kathedraal wordt gebouwd met verschillende generaties bouwmeesters.
Noem drie overkoepelende bouw kenmerken van de Gotiek.

Pinakel

Kruisribgewelf

Luchtbogen

Skeletbouw

Spitsboog

Het meest in het oog springende kenmerk van de Gotiek is de spitsboog. 

Deze vinden we zowel in de draagconstructie als in de versieringen terug.

Verder zien we in de Gotiek een sterk verticalisme met vaak zeer hoge kerken.

In de middeleeuwse symboliek stond verticaal voor het spirituele terwijl horizontaal voor het materiële stond.

In de Gotische bouwstijl speelt licht een belangrijke rol. Door de krachten van het gewelf af te dragen middels kruisribben op de kolommen in plaats van op de wanden zoals dat bij de Romaanse bouwkunst het geval was kon men slanker bouwen met grotere vensteropeningen. In de vensters werden gekleurde glas-in-lood ramen geplaatst met bijbelse voorstellingen.

Gotische kerken hebben net als Romaanse kerken meestal een latijns kruis als grondplan.

Bij Gotische kerken is het koor echter langer en wordt het in de grotere kerken omsloten door een koorgang die een voortzetting is van de zijbeuken van het schip. Aan de oostzijde kunnen hier nog kapellen aan toegevoegd zijn. Het dwarsschip stak maar weinig uit of werd zelfs helemaal weggelaten en de toren op de kruising van het schip en het dwarsschip kreeg minder betekenis of verdween zelfs helemaal.

De indeling van de wanden in een Gotische kerk bestaat uit drie delen; onderaan een arcade met spitse bogen, daarboven een loopgang in de muur en bovenaan de vensters met spitsbogen.

De Gotiek kent rijke versieringen in de vorm van pinakels en mens-, en dier-en plantversieringen. De verdelingen zijn op een geometrisch schema gebaseerd. Naarmate de Gotiek voortduurt, worden de versieringen drukker en slanker.

In de tekst (pagina 28) wordt duidelijk dat Suger niet besefte dat zijn verbouwing een revolutie betekende in de bouwkunst van de middeleeuwen. Suger had voornamelijk een religieus motief. Hij zocht naar een nieuwe
schoonheid in overeenstemming met wat hij had gelezen in zijn bibliotheek.
Leg uit naar wat voor schoonheid Suger zocht.

Na de bouw van de kathedraal van Chartres werden er op tal van plaatsen in het noorden van Frankrijk kathedralen gebouwd. Ze verschijnen vooral in de steden.
Leg uit waarom deze kathedralen vooral in de steden werden gebouwd.

kerken en kloosters met bijbehorende kunstproducten; architectuur; Romaans en Gotiek

Cultuur van de Kerk

H2 en 3 Bouwkunst