H1 - Lezen - Hoofd- en bijzaken en kernzinnen - 2H en 2V

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Hoofd- en bijzaken en kernzinnen

H1 - Lezen

2H en 2V

Tekst 1: Loflied op de oude liefdesbrief

In een van de oudste Nederlandse liefdesbrieven schrijft ene Maarten aan zijn geliefde: ‘Ic scijnke hu mijn herte, ziel ende lijf.’ In modern Nederlands: Ik geef me helemaal aan je over. Maarten bedacht zijn woorden waarschijnlijk zelf, wat in die tijd erg bijzonder was. Vroeger was het namelijk de gewoonte om het schrijven van liefdesbrieven aan een beroepsschrijver over te laten of iets te kopiëren uit een boek met voorbeeldbrieven.

Je krijgt de opdracht om aan iemand het belangrijkste uit de tekst te vertellen. Daarvoor moet je één zin uit de tekst gebruiken. Welke zin kies je en waarom?

Tekst 1: Loflied op de oude liefdesbrief

In een van de oudste Nederlandse liefdesbrieven schrijft ene Maarten aan zijn geliefde: ‘Ic scijnke hu mijn herte, ziel ende lijf.’ In modern Nederlands: Ik geef me helemaal aan je over. Maarten bedacht zijn woorden waarschijnlijk zelf, wat in die tijd erg bijzonder was. Vroeger was het namelijk de gewoonte om het schrijven van liefdesbrieven aan een beroepsschrijver over te laten of iets te kopiëren uit een boek met voorbeeldbrieven.

Je krijgt de opdracht om aan iemand het belangrijkste uit de tekst te vertellen. Daarvoor moet je één zin uit de tekst gebruiken. Welke zin kies je en waarom?

De zin die je moet kiezen, is de laatste: Vroeger was … met voorbeeldbrieven.

Daarvóór wordt een voorbeeld gegeven (de liefdesbrief van ene Maarten) en voorbeelden zijn niet het belangrijkste van een tekst.

Na de les ken je de volgende begrippen:

• hoofdzaken
• bijzaken
• voorkeursplaatsen
• kernzin
• schema en samenvatting

De belangrijkste informatie in een tekst noemen we de hoofdzaken. Wat niet zo belangrijk is, zijn de bijzaken. De hoofdzaken van een tekst vind je vaak op voorkeursplaatsen, zoals de inleiding en het slot van een tekst.

De hoofdzaak van een alinea staat vaak in de kernzin. Dat is meestal de eerste zin van de alinea en soms de laatste. In de zinnen voor of na de kernzin staat dan een nadere uitleg of een voorbeeld.

De kernzin is ook weleens de tweede zin. De eerste zin kan dan het verband met vorige alinea’s aangeven, zoals: 

Er is nog een manier om mensen te leren kennen.

Soms heeft een alinea geen kernzin. Dan moet je zelf de hoofdzaak bepalen.

Als je een tekst moet onthouden, kun je de hoofdzaken in een schema zetten of in een samenvatting.

Zo maak je een schema van een tekst

Lees de tekst goed door.

1. Onderstreep de hoofdzaken. Let op de voorkeursplaatsen: de inleiding, het slot en de kernzinnen. Kijk ook goed naar opvallend gedrukte woorden.

2. Noteer de belangrijkste informatie uit de tekst. Geef opsommende verbanden aan met nummers (1, 2, 3), dots (•) of streepjes (–); geef tegenstellende verbanden aan met pijltjes (↔).

Zo maak je een samenvatting van een tekst

Lees de tekst goed door.

1. Onderstreep de hoofdzaken. Let op de voorkeursplaatsen: de inleiding, het slot en de kernzinnen. Kijk ook goed naar opvallend gedrukte woorden.

2. Neem de kernzinnen en andere hoofdzaken over. Maak er een samenhangende tekst van. Gebruik signaalwoorden om verbanden aan te geven.

Tekst 2: Hoi, met Zweden

Normaal gesproken bel je alleen met mensen en bedrijven, maar nu kun je dat ook met een land doen. Zweden heeft namelijk een telefoonnummer gekregen en als je dat belt, krijg je een willekeurige inwoner van het land aan de lijn. Wat moet het interessant zijn om eens niet gebeld te worden door familie, vrienden of zakelijke contacten, maar door een volslagen vreemde. Dit lijkt me een leuke verrassing tussendoor. Misschien worden mensen hierdoor ook wel minder eenzaam.

Naar: Lotte, www.sevendays.nl, op 15 april 2016

Wat is van deze tekst de kernzin? Schrijf de eerste twee en laatste twee woorden op.

Tekst 2: Hoi, met Zweden

Normaal gesproken bel je alleen met mensen en bedrijven, maar nu kun je dat ook met een land doen. Zweden heeft namelijk een telefoonnummer gekregen en als je dat belt, krijg je een willekeurige inwoner van het land aan de lijn. Wat moet het interessant zijn om eens niet gebeld te worden door familie, vrienden of zakelijke contacten, maar door een volslagen vreemde. Dit lijkt me een leuke verrassing tussendoor. Misschien worden mensen hierdoor ook wel minder eenzaam.

Naar: Lotte, www.sevendays.nl, op 15 april 2016

Wat is van deze tekst de kernzin? 

Tekst 2 – De kernzin is de tweede zin: Zweden heeft … de lijn.

Tekst 3: Flirten vanuit de ja-stand

Als het op flirten aankomt, zijn de Nederlanders het meest bescheiden volk in Europa. Zomaar oogcontact maken, op straat of in de trein – ze durven het niet. Als je gewoon met de trein van A naar B wilt, zit je toch niet te wachten op een knipoog van een medepassagier? Laat staan dat je reageert op een vraag of opmerking. Liever duik je in je mobiel of ga je uitgebreid het voorbijrazende landschap bestuderen, ook al heb je dat al duizend keer gezien.

Naar: Wilfred Simons, Noordhollands Dagblad, 13 februari 2014

Wat is van deze tekst de kernzin? Schrijf de eerste twee en laatste twee woorden op.

Tekst 3: Flirten vanuit de ja-stand

Als het op flirten aankomt, zijn de Nederlanders het meest bescheiden volk in Europa. Zomaar oogcontact maken, op straat of in de trein – ze durven het niet. Als je gewoon met de trein van A naar B wilt, zit je toch niet te wachten op een knipoog van een medepassagier? Laat staan dat je reageert op een vraag of opmerking. Liever duik je in je mobiel of ga je uitgebreid het voorbijrazende landschap bestuderen, ook al heb je dat al duizend keer gezien.

Naar: Wilfred Simons, Noordhollands Dagblad, 13 februari 2014

Wat is van deze tekst de kernzin? Schrijf de eerste twee en laatste twee woorden op.

Tekst 3 – De kernzin is de eerste zin: Als het … in Europa.

Tekst 4: Praten met je handen

‘Een Nederlandse zin als “Ik heb geen zin in koffie” is in gebarentaal het gebaar voor “zin” en dat voor “koffie”.

Ondertussen schud je nee en moet uit je mimiek duidelijk blijken dat je er géén zin in hebt. Als iemand boos is, moet ik ook op een boze manier een vertaling geven. Mimiek is dus een belangrijk onderdeel van mijn werk’, aldus tolk Nederlandse Gebarentaal Daan Heimans.

Naar: Laura Schouten, www.sevendays.nl, op 8 juli 2016

Wat is in deze tekst de kernzin? Schrijf de eerste twee en laatste twee woorden op.

Tekst 4: Praten met je handen

‘Een Nederlandse zin als “Ik heb geen zin in koffie” is in gebarentaal het gebaar voor “zin” en dat voor “koffie”.

Ondertussen schud je nee en moet uit je mimiek duidelijk blijken dat je er géén zin in hebt. Als iemand boos is, moet ik ook op een boze manier een vertaling geven. Mimiek is dus een belangrijk onderdeel van mijn werk’, aldus tolk Nederlandse Gebarentaal Daan Heimans.

Naar: Laura Schouten, www.sevendays.nl, op 8 juli 2016

Wat is in deze tekst de kernzin? Schrijf de eerste twee en laatste twee woorden op.

Tekst 4 – De kernzin is de laatste zin: 'Mimiek is … Daan Heimans.

Tekst 5: Flessenpost reist 18.623 kilometer

Op een eilandje ergens tussen Nieuw-Zeeland en de Zuidpool heeft een natuuroppasser iets bijzonders ontdekt. Hij liep op het strand en raapte een plastic waterflesje op met daarin een dollarbiljet en een briefje van drie zeilers: een Rus, een Fin en een Nederlander. Het was echte flessenpost. De zeilers waren met een groot zeilschip bij het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika geweest. Daar hadden ze de fles in zee gegooid. En het bijzonderste: dat hadden ze twee jaar geleden al gedaan. Het waterflesje was heel lang onderweg geweest en had ver gereisd: wel 18.623 kilometer. 

Wat is voor deze tekst een goede kernzin?

Tekst 5: Flessenpost reist 18.623 kilometer

Op een eilandje ergens tussen Nieuw-Zeeland en de Zuidpool heeft een natuuroppasser iets bijzonders ontdekt. Hij liep op het strand en raapte een plastic waterflesje op met daarin een dollarbiljet en een briefje van drie zeilers: een Rus, een Fin en een Nederlander. Het was echte flessenpost. De zeilers waren met een groot zeilschip bij het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika geweest. Daar hadden ze de fles in zee gegooid. En het bijzonderste: dat hadden ze twee jaar geleden al gedaan. Het waterflesje was heel lang onderweg geweest en had ver gereisd: wel 18.623 kilometer. 

Wat is voor deze tekst een goede kernzin?

De hoofdzaak van de alinea is: Op een eilandje 

tussen Nieuw-Zeeland en de Zuidpool is een flesje 

gevonden dat twee jaar geleden bij het zuidelijkste

puntje van Zuid-Amerika in zee was gegooid.

Pak je boek en ga naar bladzijde 14 / 15.