5.1 Verschillen tussen mensen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H9: Erfelijkheid

H5: Erfelijkheid

Deze les:

- Voorkennis Erfelijkheid

- Uitleg 5.1

- Opdrachten maken

Kenmerken hoofdstuk

• Begin is verdieping en herhaling van stof uit de 2e.
• Oefenen-oefenen-oefenen van genetische vraagstukken (paragraaf 3 en 4)
• Grijpt terug op hoofdstuk Cellen (H2) en Voortplanting (meiose, H4)  

Quizvragen (voor)kennis over Erfelijkheid

Larven van lieveheersbeestjes zien er anders uit dan lieveheersbeestjes zelf.
Na de gedaanteverwisseling, is dan het fenotype of het genotype veranderd?

1. Alleen het fenotype
2. Alleen het genotype
3. Zowel genotype als fenotype
4. Geen van beide

Hiernaast is een celdeling weergegeven. Ontstaan hier geslachtscellen of lichaamscellen?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen

Bij katten is het gen voor een gevlekte vacht (R) dominant over dat voor een effen vacht (r). Een vrouwtje met gevlekte vacht krijgt nakomelingen van een mannetje met gevlekte vacht. Onder de jongen zijn dieren met een gevlekte vacht en dieren met een effen vacht.

Wat zijn de genotypen van de ouderdieren?

1. RR x Rr
2. Rr x rr
3. RR x rr
4. Rr x Rr

R = gevlekt, r = ongevlekt

P:

Geslachtscellen: 

Kruisingsschema

Zie deze stamboom, kan je afleiden welke eigenschap dominant is?

1. Ja, zwart
2. Ja, wit
3. Nee, niet af te leiden

Zie deze stamboom. Allelen worden aangeduidt met de letter B/b
Kan je hieruit afleiden wat het genotype is van nummer 2?

1. Ja, dat is BB
2. Ja, dat is Bb
3. Ja, dat is bb
4. Nee

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 5.1: Verschillen tussen mensen

5.1 Leerdoelen en begrippen

• Je legt uit welke factoren invloed hebben op het tot stand komen van het fenotype
• Je beschrijft hoe variaties in het genotype ontstaan. 

Begrippen: 

Fenotype, Genotype, Genen, Genoom, Mutaties, Haplotype

Korte herhaling begrippen..

DNA - molecuul

• In de celkern
• Dubbele helixstructuur
• Baseparen
• Codeert voor eiwitten

Chromosoom

• Opgekruld DNA molecuul.
  
• Alleen zichtbaar tijdens de celdeling (in verdubbelde toestand).

Gen

• Stukje van een DNA-molecuul.
• Codeert voor één eiwit. 

Genoom

Alle aanwezige erfelijke informatie.

Niet alleen kern-DNA maar ook mitochondriaal DNA (37 genen).

Haploïd/ diploïd

Geslachtscellen: van elk chromosoom één exemplaar (haploïd)

Na bevruchting (dus in elke lichaamscel): van elk chromosoom 2 exemplaren (diploïd)

Homoloog

Je hebt 2 versies van elk chromosoom. Een van je vader en een van je moeder.

Dit zijn homologe chromosomen. 

Er zitten dezelfde genen op 

5.1 Verschillen tussen mensen

• Al het DNA samen vormt je genoom, dit bestaat uit zo'n 3,1 miljard nucleotiden (A, T, C, G)! (per cel)  
• Samen coderen zij voor +/- 20.000 genen 
• Er zijn veel overeenkomsten tussen mensen, maar er is ook veel variatie. Iedereen is UNIEK! 

Hoeveel kom je eigenlijk overeen met andere mensen?

5.1 Verschillen tussen mensen

We verschillen dus maar voor 0,1% van elkaar. 

Dit lijkt weinig, maar het menselijk genoom bestaat uit drie miljard basenparen --> 0,1% is dus gelijk aan 3 miljoen basenparen.

Deze verschillende basenparen vormen de basis voor alle variatie in eigenschappen tussen mensen; 

zoals Oogkleur, Haarstructuur, Bloedgroep, Intelligentie

Allel

Van genen kunnen verschillende versies bestaan.

• Een versie van een gen heet een allel.
• Een diploïde cel heeft dus altijd twee allelen van elk gen, op elk homoloog chromosoom één.

Allel

Verschillende versies van genen zijn ontstaan door toevallige, levensvatbare mutaties in eerdere generaties. 

Haplotype

• De combinatie van allelen op één chromosoom is het haplotype.

• Een diploïde cel heeft dus 2 haplotypes van elk chromosoom (2 x 23). 

Genotype

= Combinatie van de allelen van een individu.

Je erfelijke eigenschappen worden bepaald door 

• genotype - dat wat aangeboren is.

Fenotype

• de uiteindelijke, 'waarneembare' eigenschappen van een individu
• wordt bepaald door het genotype in combinatie met het milieu (bijv. leefstijl, omgeving)

Fenotype

Veel eigenschappen worden deels door je genen en deels door je leefstijl of omgeving (milieu) bepaald.

Bijvoorbeeld: krullend haar/ suikerziekte.

Aan de slag

• Maken 5.1 opdr. 1 t/m 9
• maak een begrippenlijst