La Renaissance (1500-1600)

• Frans
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Leerdoelen literatuurgeschiedenis

• Politieke, religieuze, economische en sociale omstandigheden per periode kunnen beschrijven en kunnen aangeven hoe die omstandigheden van invloed waren op de literatuur uit die tijd
• literaire genres met bijbehorende kenmerken kunnen noemen 
• belangrijkste schrijvers en hun werken kunnen benoemen   
• bronteksten kunnen herkennen aan specifieke kenmerken en kunnen plaatsen in een historisch literaire periode of een literaire stroming 
• ontwikkeling van de (Franse) taal in de loop der tijd kunnen beschrijven en de invloed van die ontwikkeling op de literatuur

La Renaissance (1500-1600)

De Renaissance is de periode die volgt op de middeleeuwen. 

Het begint in Italië en verspreidt zich over Europa. 

In Frankrijk speelt koning François 1er hierin een belangrijke rol. 

Tijdens de Renaissance ontwikkelt zich het gedachtengoed van het humanisme en streeft men na homo universalis te worden. 

De uitvinding van de boekdrukkunst zorgt ervoor dat (seculiere) kennis zich makkelijker kan verspreiden. Onderwijs wordt belangrijk om mensen te vormen. 

Tijdens de Renaissance vindt de Hervorming plaats, aangewakkerd door de boekdrukkunst. Dit leidt tot felle godsdienstoorlogen en vervolgingen van protestanten. 

De term Renaissance betekent wedergeboorte en benoemt dus de hernieuwde aandacht voor de klassieke oudheid. . 

Einde feodaal stelsel

Tijdens de Renaissance komt het feodale stelsel van de middeleeuwen, bedacht door Charlemagne ten einde. De Franse koning Louis XI (voor 1500 v C.) trekt juist weer meer macht naar zichzelf toe, wat uiteindelijk uitloopt op een absolute monarchie. Hierdoor komt meer rust een eenheid in Frankrijk. 

Het Humanisme - Carpe Diem

De Renaissance is de tijd van het humanisme.

In het humanisme draait het om de mens die zelf de regie over zijn leven in handen neemt. 

Dat is een breuk met het middeleeuwse denken waarin het leven wordt gezien als een voorbereiding op het hiernamaals. Het motto van de middeleeuwen was Memento Mori en onder invloed van de humanisten verandert dit motto in een heel ander motto: 

Carpe Diem. 

Er mocht genoten worden van het aardse leven. In navolging van de klassieken nemen renaissanceschrijvers een meer individualistische en kritische levenshouding aan. Ze gaan zelf op onderzoek uit en het onderwijs wordt een belangrijk middel om hun ideeën te verspreiden.

De mens is de maat van alle dingen

De Mens van Vitruvius  is een weergave van lichaamsverhoudingen zoals Vitruvius die beschreef in zijn De architectura. De bekendste Vitruviusman is een tekening van Leonardo da Vinci van omstreeks 1490, die onder meer op de Italiaanse versie van de 1 euromunt staat. De Vitruviusman wordt gezien als een symbool van het humanisme, met de mens als het middelpunt van het heelal.

Humanistisch ideaalbeeld van de mens : 

homo universalis

Renaissanceschrijvers nemen hun eigen ervaringen als uitgangspunt voor hun werk. De ideale renaissancemens is een 

homo universalis

een mens die zich op alle mogelijke terreinen ontplooit. 

Het ultieme voorbeeld van de homo universalis is Leonardo da Vinci die niet alleen actief is als kunstenaar (hij was schilder en architect en hij hield zich bezig met kunst en literatuur) maar ook als uitvinder en wetenschapper.

Uitvinding van de boekdrukkunst

Wat zeker hielp bij het verspreiden van kennis en ideeën was de uitvinding van de boekdrukkunst en het feit dat steeds meer mensen leerden lezen doordat het onderwijs voor steeds meer mensen toegankelijk wordt. 

Ontwikkeling van de Franse taal

Tot laat in de middeleeuwen was Latijn de taal waarin geschreven en onderwezen werd. Echter, het gewone volk sprak geen Latijn, maar langue d'oil of langue d'oc of een andere streektaal. In de renaissance is Latijn nog steeds dominant in de literatuur, maar stukje bij beetje wordt het Frans wel steeds serieuzer genomen. In 1539 vaardigt koning François 1er het Edict van Villers-Cotterêts uit, waardoor het Frans de taal van de administratie en de rechtspraak wordt. 

De dichters van La Pléiade (later meer hierover) op voorzet van Joachim du Bellay streven er zelfs naar om het Frans dezelfde status te verlenen als Latijn door te taal te verrijken met klassieke en Italiaanse invloeden.

Het onderwijs

De renaissancemens is kritisch en onderzoekend. In deze tijd komt veel nieuwe kennis aan het licht door ontdekkingsreizen en de ontwikkeling van de wetenschap. In de middeleeuwen was het onderwijs de verantwoordelijkheid van de kerk maar in de renaissance wordt het onderwijs een middel voor de humanisten om nieuwverworven kennis zo wijd mogelijk te verspreiden.

Les romans satiriques de Rabelais 

Pantagruel & Gargantua

Humor, fantasie én maatschappijkritiek. 

Met zijn boek Gargantua nodigt Rabelais de lezer uit om na te denken over het onderwijs zoals het in die tijd werd vormgegeven. 

Door het gebruik van satire, humor en hyperbolen (overdrijvingen) staat Rabelais als vroeg-Renaissanceschrijver duidelijk nog met één been in de middeleeuwen.

Maak opdrachten 2 en 3 uit je literatuurboek op p.24-26

Michel de Montaigne - Les Essais 

Het Essay, uitgevonden door Michel de Montaigne  vormt een geheel nieuw genre.

Het is ook een werk dat om verschillende redenen heel kenmerkend is voor de Renaissance:

- het is een heel persoonlijk werk, de ideeën van de schrijver zelf staan centraal (mens is maat van alle dingen).

- het werk is doorspekt met invloeden en citaten uit de klassieke oudheid.

- In ieder Essay neemt de Montaigne een filosofisch of maatschappelijk onderwerp als aanleiding om zelfonderzoek te doen (kritische houding van de humanisten).

De losse vorm en de persoonlijke toon maken het tot een uniek werk

Maak opdracht 5 op p. 28/29 uit je literatuurboek

De dichters van La Pléiade

De ambitie van de dichters van La Pléiade (onder leiding van Joachim du Bellay) is om de Franse taal dezelfde status te verlenen als het Latijn door de taal te verrijken met klassieke en Italiaanse invloeden.

De nadruk in hun gedichten ligt op het aardse leven en de liefde tussen man en vrouw 

(Carpe Diem).

Pierre de Ronsard en Joachim du Bellay zijn de belangrijkste vertegenwoordigers van deze groep poëten. De bijnaam van Pierre de Ronsard is Le Prince des Poètes. Hij schrijft vooral SONNETTEN, in navolging van de Italiaanse renaissancedichter Petrarca.  

Het belangrijkste thema in zijn werk is de liefde tussen man en vrouw.

Maak opdrachten 7 en 8 uit je literatuurboek op p.30-33

Met Descartes klopt de Verlichting aan de deur ...

ECHTER, eerst is er nog de periode van het CLASSICISME. 

De heerschappij van de Zonnekoning mondt uit in  3 eeuwen absolute monarchie waarin het woord van de koning wet was.

Niet alleen op bestuurlijk vlak, maar ook als het gaat om religie, kunst, literatuur en zelfs de taal!