Inleiding - Groot worden p. 13-38

• Psychologie/sociologie
• Secundair onderwijs

Inleiding - Ontwikkelingspsychologie 

(Groot worden p. 13-38)

1. De ontwikkeling van het kind: gewikt en gewogen

• Geef een aantal voorbeelden van interacties tussen een kind en zijn/haar leerkracht, opvoeder, ouder.

• Wat is belangrijk om rekening te houden in je omgang met (jonge) kinderen?

1. De ontwikkeling van het kind: gewikt en gewogen

• Als opvoeder dagelijks omgang, interactie met kinderen.
• Afhankelijk van de leeftijd van het kind pas je als opvoeder je omgang aan.
• Elke leeftijdscategorie heeft haar eigen specifieke eigenschappen – op ongeveer dezelfde leeftijd zetten kinderen/volwassenen dezelfde stappen.

1. De ontwikkeling van het kind: gewikt en gewogen

• Belangrijk dat je kinderen kan situeren in de levensloop (aan de hand van hun ontwikkelingsfase). 
• Iedere fase bouwt voort op vorige fase en legt bouwstenen voor de volgende.
• In een bepaalde levensfase kunnen kinderen nog kenmerken vertonen van vorige fase of reeds kenmerken hebben van volgende fase

1. De ontwikkeling van het kind: gewikt en gewogen - belang van het handboek

• Door inzicht in het normale ontwikkelingsverloop van een kind kan je kinderen met afwijkende ontwikkeling identificeren. Professionele opvoeders dragen hierin grote verantwoordelijkheid.
  

• Mogelijkheid om eigen levensloop en die van anderen te begrijpen.
  

• Inzichten uit ontwikkelingspsychologie zijn onmisbaar voor pedagogiek
  

Wat is ontwikkeling? Geef je eigen omschrijving/definitie.

Ontwikkelen doe je levenslang.

waar

niet waar

Geef een voorbeeld waarin je aantoont dat je levenslang ontwikkelt.

2. Wat is ontwikkeling?

= veranderen van een aanwezige structuur (dus de persoon in zijn geheel)

• vanaf de conceptie tot aan de dood; dus een levenslang proces
  
• zowel verwerven van nieuwe mogelijkheden als verliezen van een functie of vaardigheid
• ontwikkeling is een proces: veranderingen gebeuren geleidelijk en zijn niet herhaalbaar (geen momentopname)

3. Hoe ontstaat  ontwikkeling? p. 18

Het is belangrijk om te weten door welke invloeden de ontwikkeling van een kind wordt bepaald?

We moeten dus achterhalen welke ontwikkelingsfactoren van invloed zijn op de ontwikkeling.

Laten we eens even kijken...

Hebben ouders en andere opvoeders een invloed op wie je wordt als volwassene?

ja

nee

Welke andere factoren kunnen ook invloed hebben op de ontwikkeling van een kind?

3. Hoe ontstaat  ontwikkeling? p. 18

Nature/nurture-debat: wat is dit? Wie kan dit uitleggen?

• Is het voornamelijk de natuur die ontwikkeling beïnvloedt of is het milieu/de omgeving het belangrijkst? En zijn er nog andere factoren in het spel?
  

3. Hoe ontstaat  ontwikkeling? p. 18

Nature = natuur, aanleg, erfelijkheid, ‘nature’:

• eigenschappen waarmee het kind geboren wordt
• zowel manifest als latent aanwezig
• aanlegtheorie: ontwikkeling wordt hoofdzakelijk door erfelijke factoren bepaald, milieu kan hooguit gunstige voorwaarden scheppen
• pessimistische visie op opvoeding -> waarom zou dit pessimistisch kunnen zijn?

3. Hoe ontstaat  ontwikkeling? p. 18

Nurture = milieu, omgeving

• ontwikkeling wordt beïnvloed door omgeving
• milieutheorie: omgeving heeft actieve invloed, mens wordt bijna volledig bepaald door milieu en opvoeding. Uiterlijke krachten die opvoeding sturen.
• optimistische visie op opvoeding

Noem voorbeelden van jouw eigenschappen die zijn aangeboren.

Noem voorbeelden van jouw eigenschappen die zijn aangeleerd.

En dan is er nog... zelfbepaling

Zelfbepaling als derde ontwikkelingsfactor

• mens heeft eigen vrije keuze
• mens kan zelf omstandigheden scheppen
• mens kan kiezen (‘ja’) en verwerpen (‘nee’)
• mens bepaalt zelf wat hij met de eigen mogelijkheden doet
• mens is geen willoze speelbal van aanleg of omgeving

Imani is blind geboren

1. Nature
2. Nurture
3. Zelfbepaling

Ik groei op in een pleeggezin

1. Nature
2. Nurture
3. Zelfbepaling

Merel knipt haar haar kort, ondanks dat haar ouders liever lang haar zien

1. Nature
2. Nurture
3. Zelfbepaling

De gulden middenweg...

Naast natuur en milieu is zelfbepaling een belangrijke ontwikkelingsfactor.

De drie factoren beïnvloeden elkaar. Ontwikkeling is het dynamisch spel tussen deze drie factoren.

Op bepaalde momenten in de ontwikkeling kan een bepaalde factor een doorslaggevende invloed hebben.

4. Wetmatigheden in de ontwikkeling

• Ieder mens heeft zijn eigen ontwikkelingstempo.
• Ontwikkelingsverloop kent een vaste volgorde.
• Ieder mens heeft de innerlijke kracht om te ontwikkelen.
• Ontwikkeling wordt gekenmerkt door gevoelige perioden.

Gevoelige perioden (ook wel sensitive periods genoemd) zijn specifieke tijdsperiodes in de ontwikkeling van een individu waarin het brein bijzonder ontvankelijk is voor bepaalde stimuli of ervaringen. Tijdens deze perioden is de kans groter dat bepaalde vaardigheden, zoals taal, motorische functies of sociale interacties, zich optimaal ontwikkelen als de juiste stimulatie aanwezig is. Als deze ervaringen of stimulaties tijdens een gevoelige periode niet of onvoldoende aanwezig zijn, kan de ontwikkeling van de betreffende vaardigheid minder efficiënt of incompleet zijn, maar meestal is enige mate van latere inhaalgroei nog mogelijk.

5. Stromingen binnen de psychologie

Historisch zijn er verschillende theorieën of visies op ontwikkeling.

Theorie = bril waarmee psycholoog naar werkelijkheid kijkt en deze begrijpt.

Vijf belangrijke stromingen (volgens ons boek).

5. Stromingen binnen de psychologie

Psychodynamisch perspectief -  Freud, Erikson

Behaviorisme -  Watson, Skinner

Cognitivisme - Piaget

Evolutionair of ethologisch perspectief -  Darwin, Lorenz

Contextueel of ecologisch perspectief -  Vygotsky

5. Stromingen binnen de psychologie: psychodynamisch perspectief (Freud - Erikson)

• onbewuste = centrale drijfkracht bij ontwikkeling
• gedrag wordt beïnvloed door innerlijke krachten en onbewuste driften (interne invloeden) (driften zijn aangeboren)
• belangrijke aanhangers:  Freud -  Erikson
  

 (bespreking verder in de cursus)

5. Stromingen binnen de psychologie: behaviorisme (Watson - Skinner)

• gedrag gebeurt niet ongewust, maar kan aangeleerd/afgeleerd worden door controle uit te oefenen op omgevingsprikkels (externe invloeden)
  
• conditionering
  
• leren door imitatie (modelleren - Bandura)
  
• verwerpen idee dat alle mensen dezelfde opeenvolgende stadia doorlopen
  
• belangrijke aanhangers: Watson - Skinner
  

5. Stromingen binnen de psychologie: cognitivisme (Piaget)

• aandacht weer op het innerlijke
  
• WANT denkprocessen hebben invloed op het gedrag
  
• bestuderen de evolutie van het denkvermogen
  
• belangrijkste figuur: Piaget
  

5. Stromingen binnen de psychologie: evolutionair of ethologisch perspectief

• oorsprong ligt in evolutietheorie van Darwin
  
• bestudeert het effect van biologische kenmerken op het gedrag.
  
• bestuderen vaak dieren en trekken parallellen naar menselijke ontwikkelingspatronen
  
• Voorbeeld: Lorenz - Bowlby
  
• Recente ontdekkingen betreffende menselijke erfelijkheid hebben deze theorie weer op voorgrond gebracht.

5. Stromingen binnen de psychologie: contextueel of ecologisch perspectief

• Unieke ontwikkeling van een kind kan je niet los zien van de complexe sociale en culturele context waarin kind opgroeit.
• Aanhangers: Vygotsky - Bronfenbrenner

5. Stromingen binnen de psychologie

Eén visie of combinaties?

Afhankelijk van de persoon, zijn erfelijk materiaal, zijn interesses, zijn ervaring en zijn omgeving, zullen één of meer visies de unieke ontwikkeling van iemand in kaart brengen

6. Hoe met ontwikkeling omgaan?

1. Werken in de zone van naaste ontwikkeling

• wie is de wetenschapper die de zone van naaste ontwikkeling heeft onderzocht?
• wat is de zone van naaste ontwikkeling?

6. Hoe met ontwikkeling omgaan? p. 28

1. Werken in de zone van naaste ontwikkeling

Opvoeder:

- inspelen op ontwikkelingsniveau van kinderen

- moet handelen richten op het toekomstige ontwikkelingsniveau van een kind om de ontwikkeling te stimuleren = zone van naaste ontwikkeling

- bezighouden met rijpende functies (ipv gerijpte functies)

- helpen vragen/problemen op tel ossen die hij/zij uit zichzelf (nog) niet kan

trachten het kind altijd een stapje verder te brengen

6. Hoe met ontwikkeling omgaan? p. 28

- beweeg je steeds in de zone van naaste ontwikkeling

- geen té moeilijke dingen (frustratie, demotivatie, ontgoocheling, zelfbeeld, zelfvertrouwen) maar ook niet te gemakkelijk (schoolmoeheid, verveling...)

- vertrekken vanuit actuele ontwikkelingsniveau en zo klein vooruit denken -> differentiatie! -> taken/opdrachten aanpassen aan ontwikkeling van elk individueel kind!

6. Hoe met ontwikkeling omgaan?

Zone van naaste ontwikkeling (Vygotsky) = afstand tussen het feitelijk ontwikkelingsniveau (wat kind kan zonder hulp) en potentiële ontwikkelingsniveau (wat kind kan onder begeleiding)

Omgeving is dus belangrijk in de ontwikkeling van een kind!

6. Hoe met ontwikkeling omgaan?

2. Welbevinden en betrokkenheid als richtsnoeren

WELBEVINDEN + BETROKKENHEID 

• = twee condities die bepalen of optimale ontwikkeling mogelijk is
  
• bevinden zich in feitelijk ontwikkelingsniveau
• deze twee condities moeten ten volle aanwezig zijn om kinderen te zien openbloeien

 

6. Hoe met ontwikkeling omgaan?

= mate waarin opvoedingscontext tegemoet komt aan de basisbehoeften van het kind

• bij goed welbevinden voelen kinderen zich als een vis in het water, zijn gelukkig, emotionele ontwikkeling is onbedreigd
• is voorwaarde voor betrokkenheid

6. Hoe met ontwikkeling omgaan?

• heeft te maken met de intensiteit van de activiteit
• betrokken kind is geconcentreerd, gedreven en wordt opgeslorpt door de activiteit
• beleeft plezier en is intens bezig met grens van eigen kunnen
• door betrokkenheid wordt er ‘diepgaand’ geleerd

6. Hoe met ontwikkeling omgaan?

WELBEVINDEN + BETROKKENHEID 

 

• zijn observeerbare variabelen
• geven je als opvoeder onmiddellijk feedback waardoor je je handelingen meteen kan bijsturen 

Wie kent de naam van deze theorie?

Wie zijn de grondleggers van deze theorie?

Wie kan de theorie kort uitleggen?

6. Hoe met ontwikkeling omgaan?

3. Motivatie als motor voor leren en ontwikkeling

Zelfdeterminatietheorie: belang van psychologische basisbehoeften:

• autonomie
• competentie
• (relationele) verbondenheid

Hieraan tegemoetkomen als opvoeder, stimuleert ontwikkeling en optimaal functioneren van kinderen!

ZDT: autonomie

• zelf het gevoel hebben regie te voeren over zijn leven
• psychologisch vrij te  handelen en zonder druk te kunnen functioneren
• DUS stellen van gedrag dat aansluit biuj eigen interesses, waarden en ideeën

ZDT: competentie

• behoefte om gewenste activiteiten tot een goed einde te brengen
• de gedragingen doen waar je een talent voor hebt en hiermee impact kunt hebben
• Je doet bijvoorbeeld een baan die bij je past en waar je iets mee kan betekenen voor anderen.

ZDT: (relationele) betrokkenheid

• behoefte om positieve relaties met anderen op te bouwen en zich geliefd voelen

ZDT: autonoom gemotiveerd handelen dankzij de bevrediging van deze basisbehoeften

1. AUTONOME MOTIVATIE

* intrinsieke motivatie: passie, plezier, interesse

* geïdentificeerde regulatie: zinvol, relevant

2. GECONTROLEERDE MOTIVATIE = DRUK!

* externe druk: beloning of straf van buitenaf

* interne druk (geïntrojecteerde regulatie): schuld- of schaamtegevoel

3. AMOTIVATIE

NIET gemotiveerd zijn

--> zie voorbeeld p. 33!

ZDT: autonome motivatie = meest kwalitatieve vorm!

want tal van positieve uitkomsten (interesse, plezier, welbevinden, minder angst)

Opvoeders kunnen autonome motivatie stimuleren door:

- structurerend op te treden: mate waarin aan het kind houvast geboden wordt zodat het weet wat er verwacht wordt

- autonomieondersteunend op te treden:
     * zinvolle en concrete uitleg over het waarom van een       
      regel/taak      

     * inzicht in interesses en persoonlijke waarden van kind en

     activiteiten bieden die hierbij aansluiten

     * empathisch meeleven
     * keuzemogelijkheden aanbieden
     * kinderen inspraak geven bij opstellen van regels

7. Ontwikkelingsfasen en ontwikkelingsdomeinen p. 35

Kennen  jullie de verschillende ontwikkelingsfasen met de bijpassende leeftijdsgrenzen nog?

SPEL: 2 groepen: van elke groep komt telkens 1 leerling naar voor. Jullie krijgen telkens 1 woord te horen. De leerling die het snelst de juiste levensloopfase op bord aanduidt, krijgt een punt voor zijn/haar groep.

Prenatale fase
Baby: O-1/1,5
Peuter: 1/1,5-3
Kleuter: 3-6

Lagereschoolkind: 6-12
Adolescent: 12-18/20
Jongvolwassenheid: 18/20-30/35
Middenvolwassenheid: 30/35-65
Late volwassenheid: 65+

7. Ontwikkelingsfasen en ontwikkelingsdomeinen 

Ontwikkelingsgebieden = de verschillende domeinen waarin een persoon zich ontwikkelt gedurende zijn of haar levensloop. Ze beschrijven de aspecten van groei en verandering die plaatsvinden op fysiek, cognitief, sociaal en emotioneel vlak. Elk ontwikkelingsgebied richt zich op specifieke vaardigheden en capaciteiten die individuen ontwikkelen, zoals motorische vaardigheden, denkprocessen, interacties met anderen, en het omgaan met emoties.

7. Ontwikkelingsfasen en ontwikkelingsdomeinen 

Welke ontwikkelingsgebieden ken je? Zie ook boek p. 35-37! Deze moet je kennen!

• lichamelijke ontwikkeling
• motorische ontwikkeling
• cognitieve ontwikkeling
• tekenontwikkeling
• perceptuele ontwikkeling
• taalontwikkeling, spelontwikkeling
• seksuele ontwikkeling
• sociaal-emotionele ontwikkeling
• morele ontwikkeling
• persoonlijkheidsontwikkeling