Wereldoorlog II

• geschiedenis
• Secundair onderwijs

De Tweede Wereldoorlog

De wereld in brand

We horen hier We’ll meet again van Vera Lynn.

Voor de geallieerden – vooral de Engelstaligen tot op de dag van vandaag hét lied dat WOII omschrijft. De angst, de hoop op een goede afloop. Queen Elizabeth gebruikte dit lied recent in haar toespraak over de coronacrisis en legde zo uitgesproken de link met WOII

WOII is één van de meest gemediatiseerde conflicten – er bestaan eindeloos veel films en documentaires over.

Wij bespreken hier het verloop van het conflict.

Leerdoelen

- Je analyseert  waarom WO II een wereldoorlog is 

- Je schetst het verloop van fase 1 van WOII

- Je analyseert de kantelpunten van WOII ten voordele van de geallieerden en beschrijft de gevolgen van deze kantelmomenten

- Je analyseert waarom de oorlog door ideologische redenen in het Oosten totaal anders verliep dan in het Westen en geeft voorbeelden

- Je analyseert het belang van de as Tokyo/Berlijn/Rome

- Je analyseert waarom Japan deel uitmaakt van de as en welke motieven zij hebben om de VS aan te vallen

- Je analyseert de kantelpunten van WOII ten voordele van de geallieerden en beschrijft de gevolgen van deze kantelmomenten

- Je schetst het verloop van WOII na de kantelmomenten tot capitulatie

- Je analyseert hoe de schaduw van de Koude Oorlog reeds hangt over het einde van WOII

- Je plaatst volgende begrippen in tijd/ruimte en verklaart het belang in context van de leerstof: "drôle de guerre", Blitzkrieg, Battle of Britain,  operatie Seelöwe, operatie Barbarossa, Pearl Harbor, battle of Midway, slag bij El-Alamein, slag bij Stalingrad, D-Day, Conferentie van Jalta, Conferentie van Potsdam, collaboratie, capitulatie, atoombom

- Je plaatst volgende personen in tijd/ruimte en kadert hun belang: Hitler, Churchill, Stalin, FDR (Roosevelt), Truman

Duitsland zoekt bondgenoten

Italië --> Mussolini

Japan --> Hirohito

= asmogendheden

Molotov- Von Ribbentrop Pact - Stalin en Hitler zijn geen bondgenoten, maar hebben een 'deal'

Deze deal was een niet-aanvalsverdrag, maar met een geheime clausule mbt de verdeling van Polen.

Conferentie van München - de appeasement politiek (Chamberlain)

Hitler mag Sudetenland overnemen, zolang hij de grenzen van Tsjechoslowakije maar respecteert.

In 1939 valt Hitler Tsjechië aan deze aan - de grootmachten reageren niet militair.

Reactie grootmachten en Volkenbond

Duitsland valt Polen aan

1 september 1939

• "Vanaf 5:45 uur wordt teruggeschoten!"

• Hitler geeft aan dat hij wel móet reageren op een Poolse aanval op een Duits radiostation. 
• De Duitsers hebben deze aanval in scène gezet.

Begin Tweede Wereldoorlog

3 september 1939

• Na de Duitse aanval op Polen, kunnen Engeland en Frankrijk maar één ding doen: 
• Duitsland de oorlog verklaren...

De eerste maanden

eind 1939 - begin 1940

• De eerste fase van de oorlog speelt zich vooral af in Oost-Europa:
• volgens de afspraken in het Molotov-Ribbentrop-verdrag valt half september de Sovjet-Unie vanaf het oosten Polen ook binnen. 
• Finland wordt in november door de Sovjet-Unie binnengevallen, net als Estland, Letland en Litouwen. 

De eerste maanden

eind 1939 - begin 1940

De phoney war (=nepoorlog) of sitzkrieg (=zittende oorlog) of 'drôle de guerre'

Eng en Fr zijn in oorlog met Dld, maar er wordt nog niet gevochten.
Legers worden gemobiliseerd (= klaarmaken voor de oorlog)

Ondertussen trok Duitsland april 1940 Denemarken en Noorwegen binnen - vooral de Noorse havens waren van strategisch belang voor het verschepen van Zweeds ijzererts

De Fransen en Britten vallen Narvik (Noorwegen) aan, maar dit mislukt. 

Premierwissel in GB

Chamberlain neemt ontslag nadat de Engelsen er niet slaagden om Noorwegen te bevrijden. Hij wordt opgevolgd door Winston Churchill.

Blitzkrieg in West-Europa

april-juli 1940

• De oorlog lijkt ver weg... de gemobiliseerde troepen leken in slaap gewiegd
• Dat verandert -  op 10 mei 1940 start het Duitse offensief met een grote gok van het Manstein plan bij operatie 'Fall Gelb' - het lukt en het offensief is bliksemsnel.
• Deze manier van oorlogsvoering wordt ook wel Blitzkrieg genoemd.

Manstein plan

Aanvallen was een grote gok van Hitler - numeriek liggen de kaarten niet goed: Frankrijk en Groot-Brittannië hadden 4 miljoen soldaten, Duitsland 3 miljoen

De geallieerden verwachtten een copy-paste van het Von Schlieffenplan - maar dit was buiten Erich von Manstein gerekend. Hij tekende een plan uit waarbij er via de Ardennen aan te vallen waarbij ze zo snel mogelijk de Maas over moesten. Maar indien ze opgemerkt werden, zouden ze de hele operatie verliezen. Het was een grote gok.

Dan is het de beurt aan de Benelux en Frankrijk.

De oude Schlieffen plannen werden nogmaals uit de kast gehaald (remember WOI): om de versterkte grens tussen Frankrijk en Duitsland (de Maginotlinie) te ontwijken maakten de Duitse troepen een grote boog door Nederland en België en vallen Frankrijk aan via de Ardennen.

Het hyperefficiënte en gemoderniseerde Duitse leger walst erover heen: via luchtaanvallen en grondaanvallen schakelden ze de vijandelijke verdedigingswerken en essentiële infrastructuur uit.

Nederland capituleert

15 mei 1940

• Hoewel er op sommige plekken door het Nederlandse leger meer tegenstand wordt geboden dan de Duitsers hadden verwacht, kan de Nederlandse regering, na het bombardement op                    , niets anders doen zich over te geven aan de Duitsers.

Rotterdam

België capituleert

28 mei 1940

Onvoorwaardelijke capitulatie van het Belgische leger. Koning Leopold wordt 'krijgsgevangene' in het kasteel van Laken. De regering-Pierlot besluit de strijd aan de zijde van de geallieerden verder te zetten.

Frankrijk capituleert

22 juni 1940

• Op 22 juni tekent het Franse leger de overgave in een treinwagon bij Compiègne, een stadje 60 kilometer boven Parijs. De locatie heeft een bijzondere betekenis voor de Duitsers. In 1918, aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, tekende Duitsland op deze plek de overgave. Dit zagen veel Duitsers als een grote vernedering.
• Een deel van Frankrijk, Vichy, wordt niet bezet, maar collaboreert met Duitsland. Maarschalk Pétain  verkrijgt een volmacht van de Assemblée nationale. Het is het begin van een autoritair, klerikaal en parafascistisch regime.
• Niet alle Fransen leggen zich hierbij neer. Sommigen gaan in het verzet en anderen vluchten naar Londen. Daar richt generaal Charles de Gaulle de Vrije Fransen op, met het doel de Duitse bezetting van Frankrijk te bestrijden.

Frankrijk

Bron: www.annefrank.org

https://www.annefrank.org/nl/timeline/99/duitsland-valt-nederland-belgie-en-frankrijk-aan/

Battle of Britain

juli - oktober 1940

• Hitler biedt een vredesvoorstel aan Groot-Brittannië - 
                                   weigert resoluut
• De Duitse aanval op Groot-Brittannië - operatie Seelöwe
• Mede dankzij de uitvinding van de radar weet Groot-Brittannië zich te weren tegen Duitsland.
• Het betekent niet dat de Britten van Duitse bombardementen af zijn...

Premier Winston Churchill

"De slag om Frankrijk is voorbij, de slag om GB zal nu beginnen"

In een eerste fase probeert de Duitse luchtmacht de heerschappij over het luchtruim te veroveren als voorbereiding voor een invasie.

Deze luchtoorlog duurt tot in juni 1941 –. Duitse bommenwerpers slagen er ondanks de radar met defensief wapen – de nieuwe technologie van de Britten – er wel in om de belangrijkste Britse  steden te bombarderen. 

...gedurende de hele oorlog zal Engeland, met name London, zwaar worden gebombardeerd. Eerst door bommenwerpers, maar later ook door de V1- en V2-raketten.

De bevolking van London schuilt in de Underground bij een Duitse luchtaanval. Daarnaast had de Britse regering evacuatieplan: 'Pied Piper', waarbij voornamelijk kinderen, moeders en zwangere vrouwen naar het veilige platteland zouden worden gestuurd.

Ervaar zelf hoe het was om tijdens de Blitz op Londen te schuilen in de Undergrond. Pak je smartphone of tablet en klik op deze link.

Deze poster werd gemaakt in opdracht van de Britse regering om de bevolking vertrouwen te laten houden in de overwinning.

1940-1941

•  operatie Seelöwe mislukt
• Italiaanse mislukkingen 
  * Battle of Greece 
  * In Afrika bezetten de Italianen Ethiopië en Libië als kolonies, maar door de Britten tot staan gebracht

• Duitse successen:
  * Lopen Balkan onder de voet
  *  Hitler stuurt het Afrika corps met Maarschalk Rommel - Opmars in Noord-Afrika tot over de grens van Egypte
  
• In Slowakije, Hongarije en Roemenië kwamen nazi-gezinde regimes aan de macht.

Mussolini – die een haat/liefde verhouding had met de Duitsers is ook uit op zijn eigen gloriemoment en begint eind 1940 onbezonnen een oorlog tegen Griekenland.

De onervaren Italianen leiden een nederlaag – in de kolonies leden de Italianen ook grote nederlagen tegen de numeriek mindere Britten.

Hitler grijpt in – de olievelden in het Midden-Oosten zijn van vitaal belang en stuurt maarschalk Rommel.

Deze haalt belangrijke overwinningen in Noord-Afrika en rukt op naar het Midden-Oosten.

Ook de Balkan en Griekenland werden door de Duitsers onder de voet gelopen. In Slowakije, Hongarije en Roemenië kwamen nazi-gezinde regimes aan de macht.

Operatie Barbarossa

juni - december 1941

• Ondanks het niet-aanvalsverdrag van 1939, valt Duitsland de Sovjet-Unie aan:
• Hitler heeft de 'Lebensraum' en de grondstoffen nodig voor zijn volk.

Troepen

Zonder oorlogsverklaring vallen de Duitsers aan

Maar ook Finnen, Italianen, Roemenen, Slowaken en Hongaren en zelfs een divisie Spanjaarden behoren tot de troepen.

In totaal 3,5 miljoen troepen rukken op - het is hier dat later collaborateurs uit bezette gebieden gaan vechten.

En dan maakt Hitler een kapitale fout. Hij valt Rusland binnen. Napoleon ging het hem voor en het was het begin van zijn ondergang.

Hitler acht de tijd rijp om af te rekenen met de communistische aartsvijand.

Front van 2900 kilometer

Legergroep Noord: oostzee - ideologisch doelwit - Leningrad (Sint-Petersburg)

Legergroep Midden: politieke doelwit: Moscou

Legergroep Zuid: economisch: Kiev -  graanvelden Oekraïne en daarna de olievelden van de Kaukasus 

Op 22 juni 1941 viel hij zonder enige waarschuwing de SU binnen.

Aanvankelijk gaat de invasie snel vooruit: eind oktober staan de Duitse legers al aan de poorten van Leningrad (Sint Petersburg) en Moskou.

De invasie was enkele maanden vroeger gepland, maar ging uiteindelijk te laat van start – een dure vergissing.

Te laat gestart

Doel: tegen oktober SU verslaan

Aanvankelijk snelle opmars

Offensief liep vast:

- onuitputtelijk Russische leger- Modder - Vrieskou

Eenmaal de winter viel, vroor het Duitse offensief bijna letterlijk vast en in Stalingrad (Moskou) werden lijf-aan lijf gevechten gehouden terwijl ze rond Leningrad in een loopgravenoorlog terecht kwamen.

Stalin offerde ook massaal zijn manschappen op om Stalingrad te behouden. Een door honger en kou geteisterde stad die zich maar niet wou overgeven. De Russen bleken fanatieker te zijn – deels uit overtuiging en deels gedwongen en vochten letterlijk tot de laatste man.

Ook keerde de Russische en Poolse bevolking zich massaal tegen de bezetters, vooral door het buitengewoon wrede optreden van het Duitse leger dat honderdduizenden burgers ombracht. In het kielzog van de Wehrmacht trokken ook speciale SS-eenheden mee die Poolse, Russische en Oekraïsche Joden systematisch opspoorden en vermoordden – de Einsatzgruppen.

Doel van de Duitser: kolonisering van de lebensraum.

Zeer vuile oorlog:
Executies van Joden en communisten

Terreur tegen burgers

De strijd om het oosten was een vuile oorlog

Lebensraum voor Duitse kolonisten

etnisch zuiveren van Slavische untermenschen

communisten uitschakelen

Joden uitroeien

Japanse aanval op Pearl Harbor

7 december 1941

• As-mogendheid Japan wil in Azië een machtig land zijn. 
• Om dit doel te bereiken vallen ze de Amerikaanse marinebasis op Hawaï (Pearl Harbor), volkomen bij verrassing, aan. 
• Door de verwoeste Amerikaanse vloot, heeft Japan vrij spel in Azië
  

De Asmogendheden veroverden Europa maar

Ondertussen liet in het Verre Oosten Japan zich ook niet onbetuigd.

Hongkong, Singapore, De Filipijnen, Nederlands Indië, Thailand, Birma en een hele reeks eilanden in de Stille Oceaan of Pacific werden veroverd.

Tegen 1942 beheerste Japen een rijk met 450 miljoen inwoners en een rijke voorraad aan grondstoffen.

Op 7 december 1941 vallen ze de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbour op hawai aan.

Door deze agressie treedt de VS uit de isolatiepolitiek – Japan maakt deel it van de Asmogendheden. Door de allianties keert de VS zich dus niet enkel tegen Japan maar ook tegen nazi Duitsland.

Maar de VS was al langer zijdelings betrokken bij de oorlog door de financiering van de Britten – zowel financieel als materieel. De aanval op Pearl Harbour verschafte hen de gelegenheid zich volop te mengen met de wereldwijde oorlog – Hitler verklaarde trouwens zelf de oorlag aan de VS als bondgenoot van Japan.

Verenigde Staten in oorlog

8 december 1941

• Eén dag na de aanval verklaren de Verenigde Staten de oorlog aan Japan.
  

Volgens de afspraken van het bondgenootschap van de As-mogendheden, verklaren Duitsland en Italië op 11 december de oorlog aan de Verenigde Staten.

Geallieerden

Asmogendheden

            Churchill                      De Gaulle

Roosevelt                                       Stalin

Kantelingen...

Midway

Wat zijn nu de keerpunten tijdens WOI?

Ten eerste de Amerikanen die zich mengen in het nu mondiale conflict. Pearl Harbour was een zware klap en de VS gaat zich volop in de strijd mengen

Ten tweede slaagde nazi –Duitsland er niet in om Groot Brittannie op de knieen te krijgen - GRBR won de oorlog in de lucht – de Britse RAF kreeg de bovenhand op de Luftwaffe en Hitler moest afzien van zijn invasieplannen. Engeland werd vervolgens gebruikt als uitvalsbasis naar Europa

Ten derde was er een keerpunt in Norod-Afrika door de slagbij El Alamein in 1942 – het Afrikakorps van Rommel werd gestopt vnl door de Britten voor het het strategische Suez kanaal kon bereiken (dit was essentieel voor de bevoorrading van de troepen, maar ook geografisch lag vanaf hier de weg op naar het Midden Oosten en de olievoorradden). Tegen mei 1942 was heel Noord-Afrika in het bezit van de geallieerden en kon het dienen als springplank naar Europa

Ten vierde: de slag bij Stalingrad. De Duitsers wilden een snelle verovering van Rusland, maar de verwachting dat de SU ging ineenstorten bleef uit. De winter en de straatgevechten waren medogeloos. De Russen verdedigeden tot het bittere einde – elke straat, elk huis was een strijdpunt. In deze moedeloze strijd wordt door historici geschat dat meer dan een miljoen mensen stierven om de stad te verdedigen. Nadat de Duitsers er niet in slaagden de stad in te nemen, lanceerden de Russen een tegenoffensief waarbij het Duitse zese leger ingesloten werd en zich in februari 1943 moest overgeven. 300’ Duitse soldaten werden krijgsgevangen genomen. Dit was hét kantelmoment van de oorlog.

Ten vijfde haalde de VS in de Pacific ook cruciale overwinningen tegen Japan – vooral de slag bij Midway was een grote overwinning voor de Amerikanen.

Deze vijf cruciale gebeurtenissen luiden de ommekeer in waarbij de asmogendheden in het defensief komen.

Battle of Midway

juni 1942

• Bij de Midway-eilanden lukken het de Verenigde Staten om de Japanse vloot te verslaan.
• Het wordt een keerpunt in de oorlog: 
• het Japanse overwicht in de Stille Oceaan is weg

Keerpunt

Slag bij el-Alamein

juli - oktober 1942

• De Britse generaal Montgomery verslaat de Duitse maarschalk Rommel bij el-Alamein in Afrika. 
• Het wordt een keerpunt in de oorlog: 
• De Duits-Italiaanse opmars was gestopt, de legers worden teruggedrongen

Keerpunt

Slag bij Stalingrad

augustus 1942 - februari 1943

• Door de ijzige kou en slechte bevoorrading wordt het Duitse leger verpletterend verslagen. Hitler moet opgeven: Stalingrad blijkt niet te veroveren.
• Het wordt een keerpunt in de oorlog: 
• de Sovjet-Unie begint met het terugdringen van het Duitse leger.

Keerpunt

El Alamein

D-Day

Aan het Russische front werden de Nazi’s sneller teruggedrongen – na de lag bij Koersk in juli 43 was de veer bij de duitsers gebroken. Tegen begin 1944 was bijna volledig de SU bevrijd en in januari 1945 drong het Rode Leger Duits grondgebied binnen. Tijdens hun offensief namen zij heel Oost-Europa in – enkel Griekenland en Joegoslavie ontsnapten aan de invloed van de SU

Noord-Afrika was gezuiverd van Duitse en Italiaanse troepen en wordt vanaf juni 1943 gebruikt doro de Britten en Amerikanen als uitvalsbasis voor een aanval op Zuid-Europa.

De landing op Sicilië was succesvol

Eind juli werd Mussolini door de Italiaanse koning opzij geschoven wat het abrupte einde betekende van het fascisme in Italië

De geallieerden maakten in september 1943 de Italiaanse overgave bekend, hoewel zij in realiteit nog niet van kracht was. Duitsland neemt de macht over in Italië: duizenden Italiaanse soldaten worden gedood en tienduizenden gedeporteerd naar werkkampen. Mussolini wordt als marionet terug aan het hoofd van Italië gezet, terwijl de Duitsers de werkelijke macht hebben.

De geallieerden rukken traag op en het duurt uiteindelijk nog tot 1945 tot Italië bevrijd wordt

De echte invasie die we kennen is die van Normandië: op 6 juni 1944 werd de grootste militaire operatie uit de geschiedenis ingezet. De Duitsers waren voorzien op een invasie en boden nog 2 maanden hevig weerstand. De film saving privat Ryan waarbij Omhaha beach werd bestormd geeft een mooi beeld over hoe de soldaten dit beleefden.

Tegen augustus 1944 was Normandië in geallieerde handen en trokken de geallieerden in een sneltemp door België en Frankrijk waar ze als bevrijders onthaald werden.

In Arnem liep het echter fout: de geallieerden slaagden er niet in de Rijn over te steken waardoor Nederland nog een harde winter moest doormaken. Deze staat gekend als de ‘oorlogswinter’ waarbij veel mensen de hongersnood stierven.

De nieuwe Duitse wapens, de V1 en V2 raketten zaaiden ondertussen terreur en de Duitsers raapten hun laatste krachten bij elkaar in het Ardennenoffensief. Dit mislukte na een felbevochten strijd en tegen maart 1945 slaagden de geallieerden erin de Rijn over te steken.

D-Day

6 juni 1944

• Met de landing in Normandië kwam er eindelijk een front in het Westen, iets waar Stalin lang om had verzocht.
• De D in D-Day staat voor Decision (beslissing)

Battle of the Bulge

december 1944 - januari 1945

• Het Ardennenoffensief. De Duitsers proberen, via de Ardennen, Antwerpen in te nemen: aanvoerweg van de geallieerden blokkeren.
• Dit mislukt, hoewel Hitler de ondergang van zijn Rijk met 6 weken heeft kunnen uitstellen...

De bevrijding (of inname – afhankelijk van welk perspectief je het bekijkt) van Duitsland was een race tussen enerzijds de Britse en Amerikaanse legers in het westen en anderzijds de Russische legers in het oosten. Hier zie je de contouren al van de latere Koude Oorlog. Waar de SU nog zij aan zij werkte met de andere geallieerden, is het wantrouwen steeds gebleven. Wanneer de gezamenlijke strijd of vijand wegvalt, neemt dit terug de bovenhand.

De overwinnende landen dachten reeds strategisch om zoveel mogelijk grondgebied en dus invloedsfeer te veroveren.

Conferentie van Jalta

februari 1945

• De Geallieerden komen in Jalta (Sovjet-Unie) bij elkaar om te bespreken wat er moet gebeuren met Duitsland en Europa na de oorlog.
• De Grote Drie zijn: Churchill (GB), Roosevelt (VS) en Stalin (SU). 

Franklin Delano Roosevelt

President van de Verenigde Staten

Jozef Stalin

Leider van de Sovjet-Unie

Winston Churchill

Minister-President van Groot-Brittannië

Capitulatie van Duitsland

8 mei 1945

Japan blijft strijden - felle strijd van eiland tot eiland

In Azië woedde de strijd eveneens hevig. In de Stille Zuidzee (Pacific) veroverden de Amerikanen moeizaam eiland per eiland tegen Japanners die tot het einde vochten. Op dat punt wou Japan zich nog niet ovegeven en moest het zelf nog veroverd worden. Op dat moment valt de controversiële beslissing op de atoombom, een nieuw geheim ontwikkeld wapen te gebruiken. Op 6 augustus liet de bommenwerper ‘Enola Gay’ de atoombom ‘little boy’ vallen op Hiroshima. Drie dagen later lieten de Amerikanan Fat man los op Nagasaki. Japan capituleerde op 2 september.

Conferentie van Potsdam

juli 1945

• De Geallieerden komen opnieuw (en voor het laatst) bij elkaar in Potsdam, (bij Berlijn). 
• De spelers zijn anders: Roosevelt is overleden en Churchill is verslagen bij verkiezingen. Ze zijn vervangen door Truman en Attlee
• De sfeer tussen Truman en Stalin is slecht, en ze komen er niet uit....

Atoombom op Hiroshima

6 augustus 1945

Atoombom op Nagasaki

9 augustus 1945

Capitulatie van Japan

augustus 1945
- hier getekend op 2 september 1945

• Na de verwoesting door de twee Amerikaanse atoombommen, kan Japan niets anders doen dan zich over te geven aan de Geallieerden.

Aanloop:

- Herbewapening

- Rijngebied

Imperialisme: 

Lebensraum (2)en Heimat ins Reich (1)

Aanhechting (1): o.a.

* Anschluss

* SudetenDtsl (Conferentie v. Munchen)

* TsSlw

(2)

Polen

1e fase

Polen

Oorlog - Drole de Guerre in het Westen

...

Noorden: verovering Denemarken en Noorwegen door Asmogendheden

Blitzkrieg

Operatie Seelöwe

Operatie Seelöwe

Operatie Barbarossa

+ Japan: imperialisme ZuidZee

Pearl Harbour

Kantelpunten

- El Alamein

- Midway

- Stalingrad

- GB houdt stand

Tweede fase

Herverovering

Z-Europa (Britten en Amerikanen): Sicilië

...

Rusland 'bevrijdt' Oost-Europa

Normandië (D-Day)

Maar: Ardennenoffensief

Conferenties Jalta en Potsdam

Atoombom