Ethiek - les 5 - Plichtethiek

• Godsdienst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Les 5: Beginselethiek

Deze les

Terugblik vorige les

Uitleg Beginselethiek

Aan de slag Reader & PO

Terugblik vorige les

1. Wat heb je onthouden? 

2. Noem de drie stromingen binnen de gevolgenethiek

3. Wat zou je als kritiekpunten kunnen aanvoeren?

Utilisme

Kan volgens het utilisme een 'leugentje om bestwil' toegestaan zijn?

Beginselethiek

Niet de gevolgen, maar de bedoeling, de intentie van de handelende persoon staat centraal.

Een bepaalde waarde als uitgangspunt voor de ethische beoordeling: gelijkheid, zelfbeschikking, eerbied voor het leven etc. (vb acute operatie)

Het kan dan zelfs zo zijn dat een actie als goed wordt gezien, terwijl het slechte gevolgen heeft

Immanuel Kant (1724-1804)

De mens kan ‘willens en wetens’ bewuste keuzes maken. 

 Daarin maakt Kant onderscheid tussen handelen uit plichtsbesef en handelen uit neiging.

Neiging = handelen om eigen welzijn te vergroten

• Je moet studeren voor goede cijfers
• Je moet werk zoeken om (veel) geld te verdienen
  

Plichtsbesef

Volgens Kant is een handeling dan pas ethisch goed als zij geschiedt uit plichtsbesef --> bewust het goede doen ook  al gaat dit ten koste van ons eigen belang --> vandaar ook wel plichtsethiek

Volgens Kant moet iedereen zich aan deze morele wetten houden, of je christen bent, moslim of atheïstisch. Kant noemt dit categorische imperatieven.

Twijfel over het goede

Als je ooit twijfelt wat je moet doen, moet je je het volgende afvragen: zou je willen dat iedereen in een dergelijke situatie zou handelen zoals jij van plan bent? Als je antwoord ‘ja’ luidt, moet je zelf ook zo handelen.

Dus: ‘Handel altijd op een manier waarvan je zou willen dat het een algemene wet wordt.’  

Voorbeeld: Nakomen van beloften

Als je je belofte een keer niet nakomt, dan moet je volgens Kant bedenken of je in een wereld wil leven waarin iedereen zich zo gedraagt als jij. 

Als niemand meer zijn beloftes zou nakomen, dan zouden beloftes niets meer betekenen. 

Omdat niemand in zo’n wereld zou willen leven, is het nakomen van je beloftes dus het goede om te doen.

Terugblik: acute operatie

Je bent hartspecialist in een ziekenhuis. Om twee uur ’s nachts komen er twee spoedgevallen binnen. Deze twee mensen moeten acuut geholpen worden om doodsgevaar af te wenden. De enen patiënt (mevrouw De Wit) is een dementerende alleenstaande bejaarde vrouw van 73 jaar. De andere patiënt is een levenslustige jonge vrouw van 27 jaar, gehuwd en moeder van 3 kinderen. Ze zijn op exact hetzelfde moment aangemeld. 

Wie moet je als eerste opereren als je kijkt naar de beginsel-/plichtsethiek?

En waarom? 

Terugblik: acute operatie

Plichtsethiek: Keuze maken die niet discrimineert en die gebaseerd is op principes van rechtvaardigheid en gelijke behandeling, zonder de persoonlijke omstandigheden van de patiënten te laten meewegen in de beslissing.

Echt exact gelijk? Lijkt me stug, maar vooruit, dan maar een muntje gooien? 

Voorbeeld rijschoolhouder

Rijschoolhouder Maarten de Bruin uit Middelburg nam ‘drie minnaressen’ mee naar het RTL-programma ‘Lief & Leed’. Hij liet zich samen met de dames 18 minuten ondervragen.

Toen onthulde hij dat alles verzonnen was. Hij wilde aantonen dat dergelijke programma’s te oppervlakkig zijn voor het bespreken van complexe gevoelens en bovendien vaak mensen beschadigen. Volgens De Bruin gebruikt RTL-4 deze mensen om de kijkcijfers op te jagen. Niets is populairder dan een programma over de meest intieme dingen van mensen, zoals ruzies en relaties, seks, enz.

Presentatrice Maya Ecksteen was woedend en dacht dat ze helemaal ‘gek werd’. Producent Leo Jansen noemde De Bruin een leugenaar.

Wat zou Kant ervan vinden?

Antwoord rijschoolhouder

Kant hecht veel waarde aan eerlijkheid en waarheid. Het bewust verzinnen van een verhaal en daarmee liegen zou volgens Kant moreel verwerpelijk zijn, ongeacht het doel of de beweegreden.

Immers: als iedereen zou gaan liegen, zou niemand te vertrouwen zijn...

--> En hoe kijkt men in de gevolgenethiek hier tegenaan?

Andere beginselethici

Hoewel er variatie bestaat onder deontologische denkers, is er over het algemeen een gemeenschappelijke afwijzing van het idee dat de eindresultaten een onethische handeling kunnen rechtvaardigen. Dit komt omdat deontologische ethiek de nadruk legt op de inherente juistheid of verkeerdheid van handelingen zelf, niet op hun gevolgen.

Handelingen moeten beoordeeld worden op hun eigen morele merites, en het opzettelijk misleiden of schaden van anderen wordt over het algemeen als onethisch beschouwd

Stelen is verkeerd

Stel dat je geen brood mee hebt genomen naar school en je kunt een broodje pakken uit de kantine omdat de vrouw achter de balie even weg is. Zou je dat dan moeten doen?

Nee, volgens Kant, want als iedereen zou stelen zou niks meer veilig zijn

Voorbeeld: winkelier

Een winkelier verkoopt een spuitbus die milieuonvriendelijk is. Veel klanten vinden dit onjuist en kopen niet meer bij deze winkel. Dit kost de winkelier geld. 

Vandaar dat de winkelier besluit om de spuitbus niet meer te verkopen. Hierdoor denkt en hoopt hij dat zijn klanten weer bij hem zullen gaan kopen.

Handelt de winkelier ethisch juist, volgens Kant?

Voorbeeld: winkelier

En als de winkelier nou andere beweegredenen heeft dan zijn verkoopcijfers?

Wat dan?

Antwoord winkelier

Als de winkelier de spuitbus uit de handel neemt om zijn klanten terug te winnen en zijn winst te verhogen, handelt hij niet ethisch goed.

Als de winkelier de spuitbus uit de handel neemt uit respect voor het milieu en uit plicht om moreel correct te handelen, handelt hij wel ethisch goed.

Aan de slag

Aan de slag met je PO

Vraag 7: wat kies je? Gevolgenethiek, Beginselethiek, Deugdethiek? En waarom wel/niet?