H5 par. 4 Het ontstaan van staten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

H5 Steden, staten en de kerk

Par. 4 Het ontstaan van staten

middeleeuwen 500 - 1500

• vroege middeleeuwen 500 - 1000
• late middeleeuwen 1000 - 1500
• Dit hoofdstuk = late middeleeuwen
• Tijdvak steden en staten
• Periode: middeleeuwen

Invalshoeken

• Economisch: 
• wat zijn de middelen van bestaan? 
• Denk hierbij bijvoorbeeld jagen en verzamelen, landbouw, industrie. 
• Hoe komen mensen aan hun inkomsten?

 

Invalshoeken

• Politiek-bestuurlijk: 
• hoe wordt de samenleving bestuurd? 
• Wie is de baas? 
• Welke regels en wetten zijn er?

 

Invalshoeken

• sociaal: 
• dit gaat bijvoorbeeld over de leefomstandigheden van mensen en de verschillende sociale lagen. 
• Zijn er grote verschillen tussen mannen/vrouwen en arm/rijk? 
• Leven de mensen in de stad of op het platteland?

Invalshoeken

• cultureel: wat denken en voelen de mensen en hoe uitten ze dit?
• bijvoorbeeld in hun gewoontes en regels, 
• geloof, 
• kunst en 
• wetenschap. 

Kenmerkende aspecten H5

Herleving van de stedelijk cultuur

Ontstaan van de stedelijke burgerij

De investituurstrijd

Expansie Christelijke wereld / Kruistochten

Staatsvorming en centralisatie

Oorzaak en gevolg

De oorzaak is de reden waarom er iets gebeurt.

Het gevolg is wat er daarna gebeurt; hoe gaat het verder?

Terugblik vorige les

Wat zijn zonden?

1. Zonden zijn dingen die je graag had willen doen in je leven, maar nooit hebt gedaan.
2. Zonden betekenen hetzelfde als vergeving.
3. Zonden zijn de slechte dingen die iemand doet.
4. Zonden zijn de dingen waarvan Jezus zei dat men niet vergeven kon worden.

Versleep deze woorden naar de jusite plek:

Bisdom

Bisschop

Paus

Priester

Wat was de inquisitie?

1. De leiding van de katholieke kerk
2. De leiding van de protestantse kerk
3. Een soort godsdienstpolitie
4. Een persoon die het geloof goed volgde

Wat is bedevaart?

1. Plek waar heiligen verschijnen
2. Tocht (pelgrimage) naar een heilige plek
3. Tijdelijke plek na je dood
4. Overblijfsel van gestorven gelovigen

Wat is een heilige?

1. Iemand die mensen kan genezen
2. Iemand die heel goed geleefd heeft voor god
3. Iemand die tijdens of na z'n dood wonderen verricht heeft
4. Iemand zoals Jezus

Wat zijn bedelorden?

1. Kloosterorde die armoede en vroomheid als ideaal zagen
2. Verarmde stedelingen die als bedelaars in steden leven
3. Het gilde der bedelaars, mensen die bedelen hebben verheven tot hun beroep
4. Groeperingen bedelaars die langs steden trokken en door de bonum commune goed geld aan wisten te verdienen

Bedelorden of ketters?

Zij wezen de officiële kerkleer af

1. Bedelorden
2. Ketters

Een kruistocht is:

1. een heilige tocht van monniken met een kruis door een middeleeuwse stad.
2. een tocht naar het Midden-Oosten, een soort middeleeuwse vakantie.
3. Een tocht naar Jeruzalem waarbij de christenen verslagen moeten worden
4. een tocht vanuit Europa om het Heilige Land te veroveren.

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste gevolgen noemen van de opkomst van de geldeconomie.
• Je kunt uitleggen waarom de paus en vorsten in de late middeleeuwen een conflict hadden met elkaar.
• Je kunt beschrijven hoe vorsten probeerden een centraal bestuur in te voeren.
• Je kent de begrippen en jaartallen uit deze paragraaf.

Vorsten, ambtenaren, huurlegers 

Late Mideeleeuwen in Europa: STEDEN + GELDECONOMIE

NADEEL VOOR VORSTEN:

• Weinig macht in de steden

VOORDELEN VOOR VORSTEN:

• Belastinggeld uit de steden
• Boeren betalen pacht met geld

Vorsten, ambtenaren, huurlegers 

Gevolgen voor het bestuur (v.a 13e eeuw): 

• Vorsten betalen ambtenaren (= werknemers) om met het bestuur te helpen
  --> Zij hebben geen leen, en gehoorzamen aan de vorst

• Vorsten kunnen soldaten huren - een huurleger hebben.   
    --> Daardoor niet meer afhankelijk van de leenmannen

GEVOLG: Macht  adel kleiner en macht  vorsten groter

Ruzie tussen paus en vorst

• Paus = leider katholieke kerk
• Vorst = leider van een land 

• Vorst had eerder al geprobeerd om zelf meer macht te krijgen en macht weg te nemen bij de leenmannen. Hoe?
• Bisschoppen aanwijzen/benoemen als leenman. Bischop mocht geen kinderen krijgen --> dus geen opvolger --> land terug naar vorst

Ruzie tussen paus en vorst

• Paus vond het niet oke dat de vorst bischoppen kon benoemen. 
• Dat zou alleen de leider van de kerk mogen doen, volgens de paus. 
• In de 11e eeuw (1000 - 1100) leidde dit tot een grote ruzie tussen de paus en vorsten

Ruzie tussen paus en vorst

• Ruzie in 1122 opgelost. 
• Nieuwe afspraken:
• Alleen de paus mag bisschoppen benoemen
• Scheiding tussen besturen land en besturen kerk
• Paus mocht zich alleen met besturen kerk bemoeien.

• Toch bleven in de middeleeuwen geloofszaken en bestuur nog vaak door elkaar lopen.

Steeds meer centraal bestuur 

Pak bron 4 op blz. 83 erbij

Beantwoord in de volgende slides de vragen

1. In welke eeuwen breidden de Bourgondische hertogen hun gebied uit?

2. Noem een gebied dat Karel de Stoute veroverde

3. Noem een gebied dat Filips de Schone verloor

Steeds meer centraal bestuur 

Grote veranderingen in de Late Middeleeuwen

• Steden werden belangrijker (wat voor samenleving?)
• Adel werd minder machtig
• Paus bemoeide zich alleen met de kerk
• De vorsten  kregen meer macht (noem 2 redenen)

Steeds meer centraal bestuur 

GEVOLG: Veranderingen in het bestuur

Vroege middeleeuwen	Late middeleeuwen
vorsten reisden rond	vorsten besturen vanuit 1 plaats ( centralisatie )
overal in het rijk andere wetten en regels	overal dezelfde wetten en belastingen ( staatsvorming )
= LEENSTELSEL	= CENTRAAL BESTUUR

Centraal bestuur

Betekenis: als een land steeds meer als eenheid wordt bestuurd.

Met ambtenaren en een eigen leger : vorsten minder afhankelijk van de hulp van leenmannen. 

Koningen voerden rechtbanken en wetten in voor het hele gebied --> je had dus vanaf nu overal dezelfde wetten in plaats van per gebied verschillende wetten en straffen.

Steeds meer centraal bestuur 

DUS:

In de late middeleeuwen ontstaan  staten

Staten: landen met duidelijke grenzen, waar overal dezelfde wetten en regels gelden. 

Bij staatsvorming past:
CENTRALISATIE = een gebied onder 1 bestuur brengen

voorbeeld van centraal bestuur

Nederland als land bestond nog niet in de late middeleeuwen. Nederland bestond uit verschillende gewesten. Een soort provincies

In de tijd  van steden en staten kregen de hertogen van Bourgondië steeds meer gebieden onder hun heerschappij door oorlogen , huwelijken en erfenissen . Ook een groot deel van Nederland viel hier onder ( zie afbeeldingen op de volgende dia) 

Voor alle gewesten samen stelden de hertogen 1 overlegorgaan in: 

dat noemen we centralisatie van het bestuur

Kun je een voorbeeld noemen van centraal bestuur in Nederland nu?

Leg aan de hand van deze afbeelding uit dat er in Nederland nog steeds sprake is van centraal bestuur

Noem een voorbeeld van
centralisatie in de Nederlanden
in de late middeleeuwen.

A: Wat vonden de edelen (adel) van centralisatie ?
B: Waarom dachten ze zo?

Leerdoelen herhalen

Je kunt nu

• uitleggen hoe de opkomst van de geldeconomie zorgde voor een andere manier van besturen
• uitleggen waarom paus en vorsten ruzie hadden in de late middeleeuwen
• beschrijven  hoe vorsten probeerden een centraal bestuur in te voeren

Wat heb je vandaag geleerd?

Wat vind je nog lastig?