4H 3.1 Fenotype en genotype

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Startopdracht

Zelfstandig stil (Zs)

Genetica gaat over erfelijke eigenschappen. Beantwoord de volgende vragen individueel.

1. Waar in je lichaam bevinden zich jouw erfelijke eigenschappen?

2. Zitten al jouw erfelijke eigenschappen in al jouw cellen? Leg je antwoord uit. 

1. Loop rustig het lokaal binnen en praat zachtjes
2. Ga zitten op je stoel
3. Oortjes doe je uit
4. Je jas hang je over je stoel
5. Pak je boek, schrift + pen

Daarna nakijken klassikaal

Programma

• Start thema 3 Genetica

• Leerdoelen
  
• Uitleg basisstof 1 Fenotype en genotype
• Opdrachten maken
• Afsluiting

Genetica = Erfelijkheidsleer

'Hoe komen eigenschappen tot stand en hoe erven ze over?' 

Thema 3 Genetica

3.1 Genotype en fenotype

3.2 Genenparen

3.3 Monohybride kruisingen

3.4 Geslachtschromosomen

3.5 Speciale manieren van overerven

3.6 Opvoeding of aanleg

PO Epigenetica (Artikel presentatie)

Leerdoelen 3.1

• Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.
  
• Je kunt uitleggen wat autosomen, geslachtschromosomen en homologe chromosomen zijn.
  
• Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren.

Chromosomen

Karyogram: chromosomenportret  = rangschikking 46 chromosomen naar grootte

• Autosomen: bevatten info voor 'normale' lichaamscellen (22 paar) -> dit noem je homologe chromosomen, omdat ze gelijk zijn in lengte en vorm
• Geslachtschromosomen: bevatten info voor geslacht (1 paar: XX of XY)

Binas tabel 70B

DNA

Een chromosoom bestaat uit één zeer lang molecuul van de stof DNA en veel eiwitmoleculen.

Een DNA-molecuul bestaat uit twee ketens die in een dubbele spiraal om elkaar heen gewonden liggen.

De bouwstenen voor DNA = nucleotiden.

1 nucleotide = fosfaatgroep + desoxyribose + stikstofbase.

Genen

Genoom: alle DNA-moleculen in een cel.
(ook mitochondriën, chloroplasten)

Gen: deel van een chromosoom dat de informatie bevat voor één of meer erfelijke eigenschappen of een deel van een erfelijke eigenschap. Vaak is bij één eigenschap meer dan één gen betrokken.

DNA is opgebouwd uit nucleotiden. Daarvan zijn 4 verschillende --> A, T, G, C

Basenparing: (Binas tabellen 71A+B+C)

Adenine (A) - Thymine (T)

Cytosine (C) - Guanine (G)

Genexpressie

DNA-sequentie: stikstofbasen (A, T, G, C) in een gen zijn in een specifieke volgorde gerangschikt.

• Een variatie in volgorde van gen voor zelfde eigenschap = allel

Genexpressie: genen staan aan 

--> komt tot uiting

Inactivatie: genen staan uit.

Genen en allelen

Het genotype van een individu ontstaat bij bevruchting

Fenotype en genotype

Fenotype: alle waarneembare eigenschappen van een individu

Genotype: de informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een individu --> op de chromosomen 

Door gegeven via ouders aan nakomelingen.

Fenotype = genotype + milieufactoren

Voorbeelden van milieufactoren:

Licht, lucht, vochtigheid, temperatuur, voeding, ziekten, opvoeding, interesse etc. 

Invloed van milieu kan al in baarmoeder beginnen en 

kan zo zorgen voor aangeboren afwijking. 

Modificatie

= Verandering in het fenotype, maar niet in het genotype

De informatie in de chromosomen verandert niet en de modificatie wordt dus ook niet doorgegeven aan de nakomelingen.

Huiswerk

Lezen: 3.1 

Maken opdracht 1 t/m 11

+ begrippenlijst

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist uitlegvideo's

Leerdoelen 3.1 

• Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.
• Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.
• Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren. 

Sleep onderstaande begrippen...

...naar de bijbehorende uitleg

Verschillende vormen van een gen voor een bepaalde eigenschap

Alle waarneembare eigenschappen van een individu

Een deel van een chromosoom dat de info bevat van erfelijke eigenschappen

Gelijk in lengte en vorm

Het 23ste chromosoompaar

Bij de mens de eerste 22 paar chromosomen

Alle erfelijke eigenschappen van een individu

Fenotype

autosomen

Genotype

Allelen

homologe chromosomen

geslachtschromosomen

Gen

Met 'autosomale overerving' wordt bedoeld:

1. ..dat het kenmerk niet op het X- of Y- chromosoom ligt
2. ..dat het kenmerk wél op het X- of y-chromosoom ligt
3. ..dat de eigenschap dominant is
4. ..dat de eigenschap recessief is

Leerdoelen 3.1

• Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.
  
• Je kunt uitleggen wat autosomen, geslachtschromosomen en homologe chromosomen zijn.
  
• Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren.