Literatuurgeschiedenis Dautzenberg Hoofdstuk 4: De Romantiek

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Literatuur in de 19e eeuw: De Romantiek

Opbouw hoofdstuk 19 eeuw

• Paragraaf 29: Historische achtergrond
• Paragraaf 30: Overheersende culturele stroming Romantiek
• Paragraaf 32: De Romantiek in de literatuur
• Paragraaf 33: Het realisme 
• Paragraaf 34: Nicolaas Beets (Hildebrand)
• Paragraaf 35: Francois Haverschmidt (Piet Paaltjens)
• Paragraaf 36: Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

Paragraaf 29: Historische achtergrond

• In Europa: Industriële Revolutie: stoommachines uitgevonden, maar niet iedereen rijk! -> arbeidersklasse
• In Nederland: Patriotten in opstand -> Bataafse republiek

Daarna:

• 1810: Napoleon maakt Nederland Franse kolonie
• 1815: Napoleon verslagen, Noord en zuid samen
• 1830: Noord en zuid los -> ontstaan België

Paragraaf 29: Historische achtergrond

• Verlichting wordt opgevolgd door Romantiek -> 
• Medio 19e eeuw:  opkomst realisme naast Romantiek
• Eind 19e eeuw: Romantiek/Realisme -> Fin de siècle

Paragraaf 21: De Romantiek

• Overgang Verlichting -> Romantiek
• Bijna alles wat de Verlichting niet was: Romantisch had in de 18e eeuw als betekenis: overdreven, vergezocht, fantastisch 

Let op, dit geldt niet voor de Romantiek:

• Dat meer mensen ineens verliefd op elkaar werden
• Dat mensen meer liefdesverhalen schreven

De Romantiek en kunst

• Kunst gericht op gevoeligheid, verbeeldingskracht, individualisme en originaliteit
• Kunst in essentie lyrisch (=gevoelig) ipv didactisch  
• Als vorm van escapisme -> werd gebruikt om aan de wereld van 'nu' te ontsnappen: naar de toekomst, exotische landschappen, naar het bovennatuurlijke en het religieuze
• Centraal is de natuur -> direct tegenover het industriële

De Romantiek en kunst

Kunst moest:

• Origineel zijn
• Persoonlijke opvattingen van de kunstenaar bevatten

• Kunstenaars zijn bohèmiens: artistieke figuren die er anders uitzien en zich anders gedragen dan de doorsnee mensen
• en revolutionair

De Verlichting 

• Rationalisme
• Classicisme
• Didactisch
• Draait om het collectief (maakbare samenleving)

De Romantiek

• Gevoeligheid
• Verbeeldingskracht
• Individualistisch
• Origineel
• Natuurlijk

De Romantiek en wetenschap

De interesse in het natuurlijke leidt tot nieuwe takken van wetenschap:

• Antropologie
• Vergelijkende taalwetenschap
• Muziekwetenschap
• Literatuurwetenschap

De Romantiek vs nu

• Kunst is nu ook nog romantisch -> gericht op individuele gevoelens en gedachten van de kunstenaar
• Ook originaliteit wordt nog steeds gewaardeerd
• Betekenis romantisch nu anders -> meer op liefde gericht

Paragraaf 32: Romantiek in de literatuur

• Nadruk op gevoel
• Reactie op het rationalisme 
• Sensucht en weltschmerz: droefgeestigheid en een romantisch verlangen naar een onbereikbaar geluk
• Antirationalisme leidt tot nieuwe belangstelling voor het geloof -> eigen verhouding tot God

Nieuwe genres

Het escapisme als tegenreactie op rationalistische karakter van de Verlichting leidt tot het ontstaan van de volgende genres:

• De historische roman (Sir Walter - Ivanhoe)
• De griezelroman (Mary Shelley - Frankenstein)
• Science-fiction (Jules Vernes)
• Het detectiveverhaal (Edgar Allan Poe)
• Geschreven sprookjes (Gebroeders Grimm)

Paragraaf 33: Het realisme

• Als tegenreactie op het lieflijke, sentimentele en fantastische van de Romantiek
• Zochten inspiratie uit het alledaagse (eerst van de middenklasse, daarna ook het arbeidersleven)
• Leidt tot de 'klassieke roman'
• Romantische schrijvers: Haverschmidt en Multatuli
• Realistische schrijvers: Nicolaas Beets en Guido Gezelle

Aan de slag

• Lees de paragrafen 29, 30, 32 en 33
• Maak de opdrachten: 32.1, 32.2 en 33

• Klaar? Lees door in Reize door het Aapenland

Literatuur in de 19e eeuw: De Romantiek

Romantiek en literatuur: nieuwe tendensen

Nieuwe belangstelling voor geloof:

• Persoonlijke verhouding mens - Opperwezen
• Geloof in zelf/eigen hart zoeken
• Geloof in ongerepte natuur zoeken

Inspiratie uit middeleeuwse literaturen van West-Europa

• Herleving genres als sprookjes en ballades

Escapisme 

Griezelroman

• Komt voort uit gothic novel
  
• Gebaseerd op irrationele angsten
• Bekendste voorbeeld: Frankenstein - Mary Shelley
• En: Edgar Allan Poe

Historische roman

• Authentieker dan de gothic novel
• Realistischer, maar nog wel een geromantiseerd beeld

Science-fiction

• Onbekende mogelijkheden wetenschap en techniek
• Vaak structuur van imaginair reisverhaal
• Bekendste schrijver uit 19e eeuw: Jules Vernes (bijv. 80 dagen rond de wereld)

Het sprookje

• Jarenlang mondeling overgeleverd
• Nu ook opgeschreven, bijvoorbeeld door gebroeders Grimm
• Zelf bedachte sprookjes: cultuursprookjes

Tegenreactie: het realisme

• Medio 19e eeuw: realisme
• Reactie op lieflijke, sentimentele en fanatieke kant van de Romantiek
• Gebaseerd op de realiteit van alle dag: leven van middenklassers en arbeiders

Paragraaf 34: Nicolaas Beets (Hildebrand)

Leidse theologiestudent
Camera Obscura (1839)

•  Een van de populairste werken van onze literatuur
• Titel: voorloper van het fototoestel ->biedt 'kijkje' in het leven
• Satirisch beeld van de Hollandse burgerij uit de 19e eeuw

1. portretteren leden van deze stand
2. schapen onvergetelijke figuren
3. Ik-figuur Hildebrand: kan niks fout doen

Paragraaf 35: Francois 

Haverschmidt (Piet Paaltjens)

• Ook een theologiestudent
• Bedacht 'Piet Paaltjens' -> een door hem verzonnen dichter
• Schreef het bundeltje Snikken en grimlachjes
• Lag voortdurend met zichzelf overhoop
• Dubbele betekenis van zijn gedichten: 

1. grappige parodieën op overdreven romantische poëzie en 
2. persoonlijke ontboezemingen -> sombere levensangst

Paragraaf 36: Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

Pseudoniem -> letterlijke betekenis 'Ik heb veel gedragen'
Max Havelaar  (1860)

• Wellicht het bekendste werk uit de Nederlandse literatuur 

-> nummer 1 in de literaire canon

• Beschrijft de ervaringen van Eduard Douwes Dekker in Nederlands-Indië
• -> streef naar verbetering van het lot van de inlanders

Gebruik roman ipv essays/krantenartikelen-> groter bereik en meer overtuigingskracht

Aan de slag

• Lees de paragrafen  34, 35 en 36

• Maak de bijbehorende opdrachten: 34, 35, 36 + tussentoets

• Klaar? Lees door in Reize door het Aapenland