BS4: Geslachtschromosomen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

H3: 

Genetica

BS 4: 

Geslachtschromosomen

Leerdoelen

1. Je kunt beschrijven op welke wijze geslachtschromosomen het geslacht van de mens bepalen.
2. Je kunt een kruisingsschema maken voor X-chromosomale overerving en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van de nakomelingen afleiden.

Geslachtschromosomen

Meisjes hebben twee  

X-chromosomen (XX).

Jongens hebben een X en een Y-chromosoom (XY).

X- chromosomaal

• Als een gen op het X-chromosoom ligt, heet het X-chromosomaal. 
• We noteren dit dan bijvoorbeeld als X^A of X^a.
• Je zet voor het allel dus het teken X om aan te geven dat het een X-chromosomaal gen betreft. 

X-chromosomale overerving (1)

• Bij X-chromosomale overerving erft de eigenschap over via de X-chromosoom. Een vrouw heeft 2 X-chromosomen, dus een homozygoot heeft X^AX^A of X^aX^a

•  Een vrouwlijke heterozygoot (X^AX^a) kan draagster zijn van een recessieve eigenschap.

X-chromosomale overerving (2)

• Bij mannen is hetero-/homozygoot niet van toepassing, omdat zij maar 1 X-chromosoom hebben.

X^aY- of X^AY-

• Bij een man kan een recessieve, X-chromosomale aandoening dus al met 1 allel tot uiting komen, omdat zij geen tweede allel hebben.

Kleurenblindheid

1  op de 12 mannen

1 op de 250 vrouwen

Zouden we het verschil tussen mannen en vrouwen bij sommige erfelijke eigenschappen kunnen verklaren??

• Het gen voor kleurenblindheid is recessief en is X-Chromosomaal.
  
• Een kleurenziende man en een heterozygoot (niet-kleurenblinde) vrouw krijgen een kind
  

Hoeveel procent van de nakomelingen is kleurenblind?

1. 0%
2. 25% alleen de vrouwen
3. 25% alleen de mannen
4. 50% mannen en vrouwen

Denk mee..

• Het gen voor kleurenblindheid is recessief en is X-Chromosomaal.
• Een kleurenblinde man en een homozygoot (niet-kleurenblinde) vrouw krijgen een kind.

Wat is de kans op kleurenblinde kinderen?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

• Het gen voor kleurenblindheid is recessief en is X-Chromosomaal.
  
• Een kleurenblinde man en een heterozygoot (niet-kleurenblinde) vrouw krijgen een kind.
  

Hoeveel procent van de nakomelingen is kleurenblind?

1. 25% alleen de mannen
2. 25% alleen de vrouwen
3. 50% mooi verdeeld
4. 100% zowel mannen als vrouwen

• Het gen voor kleurenblindheid is recessief en is X-Chromosomaal.
  
• Een kleurenziende man en een kleurenblinde vrouw krijgen een kind
  

Hoeveel procent van de nakomelingen is kleurenblind?

1. Niemand
2. alleen de vrouwen
3. Alleen de mannen
4. Iedereen

Conclusie:

• Mannen hebben vaker last van X-chromosmale afwijkingen

1. Hemofilie (bloederziekte)
2. Ziekte van Duchenne (spierdystrofie)
3. Ichtyosis (verhoorningsstoornis)

B = kleurenziend                b = kleurenblind

Moeder is drager

X-chromosomale overerving in een stamboom

1. Neem de stamboom over.
2. Schrijf bij elk individu het genotype (indien mogelijk!)
3. Kijk na op de volgende slide

X^a = kleurenblind

X^AX^a

1

X^aY^-

2

X^AY^-

3

X^aX^a

4

X^aX^a

7

X^AY^-

5

X^AY^-

6

X^AX^a

8

X^aY^-

9

X^AX^a

10

X^AY^-

11

X^AX^a

12

X^aY^-

13

X^AY^-

14

X^AX^a of X^AX^A (Niet nader te bepalen)

Heeft gegarandeerd een X^A van vader

15

X^AY^-

16

X^a = kleurenblind

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee
  
• Er zijn moeders met de eigenschap met zoons zonder de eigenschap

	X a	Y -
X a	X a X a	X a Y -
X a	X a X a	X a Y -

	X A	Y -
X a	X A X a	X a Y -
X a	X A X a	X a Y -

Tip 1: Bij een eigenschap die X-chromosomaal, recessief overerft, hebben alle zoons van een moeder met de eigenschap ook de eigenschap.

Zij krijgen hun enige X-chromosoom van hun homozygoot recessieve moeder

X

O

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee
  
• Er zijn moeders met de eigenschap met zoons zonder de eigenschap

	X a	Y -
X a	X a X a	X a Y -
X a	X a X a	X a Y -

Tip 2: Bij een eigenschap die X-chromosomaal, recessief overerft, heeft een dochter met de eigenschap een vader die ook de eigenschap heeft.

Homozygoot recessieve dochters erven gegarandeerd een recessief allel van de vader. Aangezien de vader maar een allel heeft, heeft hij dus de eigenschap.

	X a	Y -
X A	X A X a	X A Y -
X a	X a X a	X a Y -

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Ja  

Formatieve check:

Bij Drosophila (fruitvliegjes) komt onder andere het allel ‘vleugels zonder dwarsaders’ voor. Dit allel is X-chromosomaal en recessief. Een vrouwtje met vleugels zonder dwarsaders wordt gekruist met
een mannetje met normale vleugels. De F1-individuen die hieruit ontstaan, worden onderling
gekruist en er ontstaan een F2.
Hoeveel % van de vrouwtjes uit de F2 heeft vleugels zonder dwarsaders?

Bij katten wordt de vachtkleur onder ander bepaald door een Xchromosomaal allelenpaar met een allel voor rode vacht en een allel voor zwarte vacht. Poezen kunnen een rode vacht hebben,
een schilpadvacht of een zwarte vacht. Schilpadvacht is het
intermediaire fenotype. Een poes met een schilpadvacht paart
met een rode kater. Hoe groot is de kans dat de eerste poes die geboren wordt, een
schilpadvacht heeft?

Hoe sta je in de lesstof?

Had je beide van de vorige vragen goed? Dan maak je opdracht 44, 45, 49, 52 en 53

Had je 1 van de vragen goed? Dan maak je opdracht 

44 t/m 53

Had je beide opdrachten fout? Dan maak je opdracht 

41, 43 t/m 53