Hoe kan je overleven tijdens een zombie-apocalys?

• Natuur, Leven en Technologie
• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Introduction

Als er geen stroom meer is, hoe bewaar je dan je voedsel? Fermenteren is terug van weggeweest. Leerlingen leren hoe fermenteren van voedsel werkt en zoeken zelf uit hoe dat moet bij een aantal voedingsmiddelen. Optioneel is een practicum om zelf met eenvoudig fermenteren aan de slag te gaan.

Instructions

Voorkennis van leerlingen 

geen

Voorbereiding voor docent

Neem de toelichtingen bij de dia's door.

Maak eventueel prints voor de leerlingen van het schema van dia 14.

Voor het practicum (zelf yoghurt of zuurkool maken) is wel voorbereiding nodig, zie dia 15, ook de toelichting). Het is aan te raden dit practicum eerst zelf uit te proberen. Het practicum is niet ingewikkeld maar er moeten wel voldoende materialen zijn voor een hele klas.

Leerdoelen / vaardigheden

Na deze les kunnen leerlingen:

... uitleggen hoe je voedsel kunt conserveren zonder elektriciteit.

... uitleggen wat fermenteren is, wat het effect daarvan is en welke organismen daarbij betrokken zijn.

En hebben ze zelf geoefend met het maken van gefermenteerd voedsel.

Zonder practicum duurt deze les ongeveer 25 minuten; met practicum is een vol lesuur nodig.

Aansluiting curriculum

Biologie: voeding, gezondheid, microbiologie

NLT: 'Lekker verrot'

Ondertitel

De kracht van fermentatie

Hoe kan je overleven tijdens een zombie-apocalyps?

Tekst

In deze les kijken we hoe je als prepper zelf voedsel kunt maken en voor lange tijd kunt bewaren, zonder dat je zorgen hebt over voedselbederf. Je hebt het voedsel namelijk met aandacht langdurig zelf laten verrotten. Doordat er allerlei bacteriën, gisten en (andere) schimmels met het voedsel aan de slag gaan verbetert dit de smaak en verhindert het de groei van nadelige rottingsbacteriën.

Les 1. Wat is creativiteit?

Informatie voor de docent

Vooraf

Lees vooraf de notities bij de dia's door. Verder zijn er geen voorbereidingen nodig, behalve als je aan de slag wil met yoghurt of zuurkool maken! 

Benodigdheden

Iconen

Zet het vinkje 'toon bij leerling' aan

Toon notities bij elke dia

Navigeren door de les

Vergroot een afbeelding

Klik hier

Hotspot met meer informatie

laptop voor elke leerling

Test

Les 1. Wat is creativiteit?

Na deze les...

... kun je uitleggen hoe je voedsel kunt conserveren zonder elektriciteit.

... kun je uitleggen wat fermenteren is, wat het effect daarvan is en  welke organismen daarbij betrokken zijn.

... heb je zelf geoefend met het maken van gefermenteerd voedsel.

Leerdoelen

Les 1. Wat is creativiteit?

Zombie-apocalyps

"De wereld is overgenomen 

door zombies. Supermarkten zijn leeg, koelkasten werken niet meer. Hoe zorg je ervoor dat je niet verhongert?"

Toelichting

Natuurlijk is dit een aandachtstrekker. Misschien laat het leerlingen nadenken over de herkomst van hun voedsel. Het lijkt vanzelfsprekend dat al ons voedsel altijd beschikbaar is. Misschien komt er een moment dat dit minder vanzelfsprekend is....en dan kun je je beter daar op voorbereiden!

Welke manieren ken je om voedsel te bewaren?

Toelichting

Voorbeelden van antwoorden:

- invriezen (diepvries)

- koelen (koelkast)

- zouten / pekelen (haring, groentes)

- suiker toevoegen (jam)

- zuur toevoegen (augurken)

- drogen (stokvis, rozijnen)

- conserveringsmiddelen toevoegen

- inblikken of wecken (lucht onttrekken)

- fermenteren (zie de rest van deze les)

Veel methodes berusten op het creëren van omstandigheden die ongunstig zijn voor bacteriën en schimmels, zodat het voedsel niet bederft. Fermenteren vormt hierop een uitzondering: hier zorgen juist bacteriën en schimmels voor langere houdbaarheid.

Les 1. Wat is creativiteit?

Die boterham die te lang in je broodtrommel is blijven zitten...

Die mandarijn die in de zomervakantie onderin je rugzak woonde....

 

Bij een ongecontroleerd rottingsproces (voedselbederf) wordt voedsel voor chemische omzetting gebruikt door ongewenste bacteriën, gisten en andere schimmels. 

Dit gebeurt vaak onder onhygiënische omstandigheden en kan leiden tot het ontstaan van giftige stoffen, vieze geuren en tot voedselvergiftiging.

Verrotten

Les 1. Wat is creativiteit?

Fermentatie is een eeuwenoude methode om voedsel te bewaren zonder koelkast. Het is het gecontroleerd laten verrotten zodat voedsel beter smaakt en langer houdbaar blijft.

Fermentatie is een gecontroleerd proces waarbij specifieke bacteriën, gisten en schimmels het voedsel omzetten. Hoewel het lijkt op verrotting, wordt het proces zorgvuldig beheerst, zodat alleen de gewenste micro-organismen zich ontwikkelen. Dit voorkomt schadelijke bacteriën, giftige stoffen of vieze geuren, en zorgt ervoor dat het voedsel langer houdbaar blijft en verrijkt wordt met nieuwe smaken en nuttige stoffen.

Fermenteren

Decenia oud

Fermentatie is al duizenden jaren oud. Het wordt geschat dat mensen al zo'n 10.000 jaar geleden begonnen met fermenteren, vooral om voedsel te conserveren. Archeologische vondsten wijzen erop dat oude beschavingen, zoals de Egyptenaren en Mesopotamiërs, fermentatie gebruikten voor het maken van bier, brood en gefermenteerde producten zoals zuurkool. De techniek werd dus al in de prehistorie toegepast, lang voordat koelkasten bestonden!

Les 1. Wat is creativiteit?

Voorbeelden

Hiernaast zie je gefermenteerde producten zoals yoghurt, camembert, wijn, sojasaus (ketjap), tempeh, zuurkool, zuurdesembrood en salami.

Vraag

Yoghurt is een voorbeeld van gefermenteerd voedsel. 

Heb je dit al eens gegeten en vond je het lekker?

Niet gegeten

Wel gegeten Niet lekker

Wel gegeten Lekker

Toelichting

Er volgen nu enkele poll-vragen om te peilen in hoeverre leerlingen vertrouwd zijn met gefermenteerd voedsel.

Het is niet de bedoeling om heel lang stil te staan bij deze vragen; het gaat even om een indruk. Het is uiteraard ook mogelijk om (enkele van) deze vragen over te slaan.

Vraag

Zuurkool is een voorbeeld van gefermenteerd voedsel. Heb je dit al eens gegeten en vond je het lekker?

Niet gegeten

Wel gegeten Niet lekker

Wel gegeten Lekker

Vraag

Augurken zijn een voorbeeld van gefermenteerd voedsel. 

Heb je dit al eens gegeten en vond je het lekker?

Niet gegeten

Wel gegeten Niet lekker

Wel gegeten Lekker

Vraag

Zuurdesembrood is een voorbeeld van gefermenteerd voedsel. Heb je dit al eens gegeten en vond je het lekker?

Niet gegeten

Wel gegeten Niet lekker

Wel gegeten Lekker

Les 1. Wat is creativiteit?

Hiernaast zie je een lijstje van voedingsmiddelen die handig kunnen zijn om tijdens een zombie-apocalyps te maken zonder elektriciteit.  

Opdracht

Vorm een tweetal en kies een voedingsmiddel uit de lijst hiernaast.

Zoek informatie en beantwoord de volgende vragen:

1. Hoe maak je dit gefermenteerde product?
2. Heb je daar een schimmel of een bacterie voor nodig?
3. Welke belangrijke verandering treedt er op door het fermenteren?

Noteer je antwoorden op de volgende dia (gebruik steekwoorden). 

Opdracht

Tempeh

Yoghurt

Camembert

Miso

Zuurdesembrood

Toelichting

Verdeel de voedingsmiddelen uit het lijstje over de klas, of laat leerlingen zelf kiezen (met het risico dat een voedingsmiddel niet onderzocht wordt).

Ze kunnen de antwoorden vrij snel vinden. 

In de volgende dia staat een schema waarin de leerlingen via het digibord (?) hun antwoorden kunnen invullen.

Les 1. Wat is creativiteit?

Toelichting

Vul op het digibord dit schema in aan de hand van de info die de leerlingen hebben opgezocht. Laat bij voorkeur de leerlingen meeschrijven. Of print deze dia vooraf als werkblad.

Dit schema dient als een startpunt om een klassikale discussie over fermentatie te initiëren. Het doel is om leerlingen kritisch te laten nadenken over de getoonde informatie en hen aan te moedigen verbanden te leggen tussen de verschillende gefermenteerde producten.

Begin door de leerlingen te vragen welke overeenkomsten en verschillen zij zien tussen de diverse voorbeelden in het schema. Laat hen vervolgens reflecteren op hun eigen kennis van fermentatie; wat wisten ze al, en wat hebben ze bijgeleerd? 

Les 1. Wat is creativiteit?

Leren over fermenteren is leuk, maar zelf doen is leuker!

Ga als een echte prepper aan de slag om je eigen gefermenteerde 

voedsel te maken. Hier zijn twee voorbeelden:

Preppen

Prepper?

Een prepper is iemand die zich voorbereidt op mogelijke rampen door voedsel, water en andere benodigdheden op te slaan. Ze zorgen ervoor dat ze in tijden van crisis, zoals een zombie-apocalyps, zelfstandig kunnen overleven.

Klik om te vergroten

Yoghurt

Zuurkool

Toelichting

Leuk als dit (op school) kan, maar zo niet, dan niet. Het is echt erg eenvoudig, dat is leuk om te laten zien.

Kritische leerlingen zullen zeggen dat het opwarmen van melk niet gaat als je geen stroom of gas hebt en daar hebben die leerlingen uiteraard gelijk in. Dus dan wordt het toch zuurkool eten...

Zorg voor de juiste materialen, in voldoende hoeveelheden. Denk aan messen, snijplanken, kommen, afsluitbare potten. Voor de yoghurt is een waterbad handig, maar het verwarmen kan natuurlijk ook op een pitje in een pan.

Les 1. Wat is creativiteit?

Extra opdracht

Toelichting

Dit is een suggestie voor nader onderzoek. Deze dia is niet zichtbaar tijdens de les, behalve als je op het oogje klikt.

Discussie voor in de klas

Welke variabele had de grootste invloed en waarom?

Les 1. Wat is creativiteit?

Nabespreking

Nog enkele vragen om de les na te bespreken.

Klik op het rad om telkens een vraag te laten verschijnen.

Toelichting

Deze vragen kunnen klassikaal besproken worden, maar bijvoorbeeld ook in tweetallen. 

Het is niet nodig om alle vragen te stellen, maar dat mag natuurlijk wel.

Les 1. Wat is creativiteit?

Je kunt nu...

... uitleggen hoe je voedsel kunt conserveren zonder afhankelijk te zijn van elektriciteit.

...uitleggen wat fermenteren is en je weet nu wat

voor soort organismen daarbij betrokken zijn.

... zelf gefermenteerd voedsel maken.

Gefeliciteerd!

Les 1. Wat is creativiteit?

Geïnspireerd?

Vond je dit een leuke les? Dan is één van de volgende vervolgopleidingen misschien iets voor jou. 

Voeding en Diëtetiek (hbo)

https://www.han.nl/opleidingen/hbo/voeding-dietetiek/voltijd/

Bachelor Food Technology (universiteit)

http://www.https://www.wur.nl/nl/onderwijs-opleidingen/bachelor/bsc-opleidingen/bachelor-food-technology.htm

Bachelor Voeding en Gezondheid (universiteit)

https://www.wur.nl/nl/onderwijs-opleidingen/bachelor/bsc-opleidingen/bsc-voeding-en-gezondheid.htm

Les 1. Wat is creativiteit?

De makers van deze les willen graag weten wat je van de les vond.

Ga daarvoor naar de (korte) vragenlijst:

https://bit.ly/LessonUpmod_Leerling

Heel veel dank!

Feedback gevraagd

Klik op de link of scan de QR-code

Les 1. Wat is creativiteit?

Lekker (?!) Verrot (?!); een goede balans van micro-organismen (2025). Lesmodule nlt voor 3e klas onderbouw, testversie 0.9.

Weij, C. (2021). Verrot Lekker: Zelf fermenteren, eenvoudig, lekker & gezond. Bertram & de Leeuw Uitgevers BV.

Wolkers, H. (2019, maart). De vele beloftes van fermentatie. Wageningenworld, 34.

Bronnen

Les 1. Wat is creativiteit?

Check www.4tuschools.nl voor meer inspirerende lessen!