1.3 Leven van de landbouw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Jagers en boeren

1.3 Leven van de landbouw

De tijd van jagers en boeren

Leerdoel P1.3

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen waardoor de landbouw het belangrijkste middel van bestaan werd.

Begrippen

• landbouw
• vaste woonplaatsen
• veeteelt

Wat is landbouw?

• Landbouw ontstaat als mensen niet meer leven van wat de natuur toevallig opbrengt, maar daar zelf invloed op gaan uitoefenen door het aanplanten van bepaalde gewassen (akkerbouw) en het in gevangenschap houden van bepaalde dieren (veeteelt). 

Grote en belangrijke verandering

• 99% van de geschiedenis van de mens, heeft de mens geleefd als jager-verzamelaars

Vruchtbare Halvemaan

• Gebied waar de eerste landbouw ontstaat (9000 v. Chr.)
  

• Midden-Oosten: Egypte, Israël, Palestina, Jordanië, Libanon, Syrië, Irak, Iran en Turkije

• 'De kraamkamer van de beschaving': ontstaan van steden en het schrift

Wat is landbouw?

Landbouw ontstaat als mensen niet meer leven van wat de natuur toevallig opbrengt, maar daar zelf invloed op gaan uitoefenen door het aanplanten van bepaalde gewassen (akkerbouw) en het in gevangenschap houden van bepaalde dieren (veeteelt). 

fertile

villages

grain

population

Nile

crescent moon

10,000

De landbouw (agrarische) revolutie

• Revolutie: een ingrijpende verandering

• De jagers-verzamelaarssamenleving veranderde langzaam in een landbouwsamenleving met een bloeiende economie.

Oorzaken landbouw

Boeren moesten veel harder werken dan jagers-verzamelaars.

Waarom gaan ze dan in bijv. Mesopotamie toch op een vaste plaats wonen om boer te worden?

• 1. 10.000 jaar v.C -->einde ijstijd-->warmer en droger in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. 

Oorzaken landbouw

• 2. Bevolkingsgroei, dus meer voedsel nodig. 

• 3. Jacht leverde niet genoeg voedsel meer op. Uitstekende jager!

Oorzaken landbouw

• 4. Mensen leerden meer: hoe verbouw je voedsel en fok je vee.

• 5. Mesopotamie--> wilde graansoorten, gerst en bonen Midden-Oosten--> vee dat goed te temmen was(domestificeren), zoals  runderen, schapen, geiten en varkens.

Gevolgen I

• 1. Mensen gingen op vaste plaatsen wonen -> verzorging van gewassen en vee.
• 2. Bevolkingsgroei -> ontstaan van dorpen(150 mensen).

Deze afbeelding geeft een voorbeeld van een boerendorp uit de nieuwe steentijd. De grote relatief stevige boerderijen wijzen op permanente bewoning. Verder zijn akkers te zien die in het oerwoud zijn aangelegd door bomen te verbranden. Er is ook vee waar te nemen.

Boeren

Jager-verzamelaars

Verplaatsen van plek naar plek

Graan, fruit en groenten verzamelen 

Op dieren en vissen jagen

Kleine groepen

Enkele bezittingen die mee gedragen konden worden

Landbouw was een grote verandering voor de manier waarop mensen leefden in de prehistorie. Wat veranderde er precies?
Versleep iedere verandering naar de juiste plaats. 

grote groepen

aardewerk

dieren temmen (domestificeren)

eigen gewassen verbouwen

op 1 plek wonen

Voordelen van landbouw

Nadelen van landbouw

Veel continuïteit

Meer beroepen mogelijk

meer bezit mogelijk

harder werk

groter risico

grotere opbrengst

groter risico op besmettelijke ziektes

sociale ongelijkheid

Landbouw in Europa

• Rond 5000 v.C. ontstaat landbouw in West- Europa.
• Archeologen denken door migranten uit het Midden- Oosten.
• Bevolking was gegroeid in het Midden-Oosten.  Hierdoor ontstond er overbevolking en vertrokken mensen naar Europa.
• Deze migranten namen de landbouw mee richting Europa.

Indeling van 'onze' prehistorie

https:

Neolithische bouwerken

Overblijfselen uit de nieuwe steentijd (neolithicum)

0

Reuzen bouwen de hunebedden; ets van Gerrit van Goedesbergh in een boek van Picardt, 1660st

De naam ‘hunebed’ verwijst zeer waarschijnlijk naar de Hunnen, een volk waarvan men vroeger dacht dat die de monumenten bouwden. Naast deze misvatting, was zorgvuldig omgaan met de hunebedden er in vroegere tijden ook niet altijd bij. Zo gebruikte men in de middeleeuwen stenen van hunebedden als fundering voor kerken of andere grote bouwwerken. En toen in de achttiende eeuw, in de jaren 1730-1734, de paalworm allerlei houten dijkinstallaties aan de Noordzeekust verzwakte – van Vlaanderen tot Friesland – boden hunebedstenen uitkomst.

Met name in West-Friesland was de situatie vanwege overstromingsgevaar penibel. Daarop gingen de mensen uit kustgebieden op stroopjacht in gebieden met hunebedden, gebruikten buskruit om de stenen kleiner te maken en namen de brokstukken mee. In 1735 verbood Drenthe daarom het slopen of meenemen van de bouwwerken.

Dood en begraven

• Graven worden steeds uitgebreider: grafheuvels en hunebedden

• Zowel begraven als cremeren: urnenvelden

• Doden kregen bezittingen mee: vermoedelijk geloven in leven na de dood

Hoe kan ik aan de afbeelding zien dat de hunebedden ná landbouwrevolutie zijn gemaakt?

1. De grote stenen kwamen hier pas tijdens de landbouwrevolutie.
2. Er woonden hier te weinig mensen om samen de hunebedden te maken.
3. Er wordt gebruik gemaakt van dieren.
4. Voor de landbouwrevolutie werden er geen mensen begraven

Aan de slag

Wat? Eerst ga je de tekst van par. 1.3  lezen (HB blz. 13-15) en daarna maak je van par. 1.3  verder vanaf opdracht 4.

Hoe? Alleen

Hulp? Bij je buurman/buurvrouw. Kom je er samen niet uit, dan vraag je hulp aan je docent.

Tijd? Tot het einde van de les.

Klaar? Bekijk alvast de rest van het hoofdstuk