Les 9: Ethiek technologie

• Technologie binnen zorg en welzijn
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 3,4

Technologie binnen zorg en welzijn: 

Gevolgen van technologische hulpmiddelen. Mens en Maatschappij.

Vooraf klaarzetten

Mindmap: papier en stiften

Kringgesprek: casussen en robotkat

Afsluiting: Just dance online en VR-brillen

Camera laten zien. Mag je zomaar iemand filmen in de zorg? Vraag verschillende leerlingen. Technologische hulpmiddelen gebruiken in de zorg kunnen voor zowel positieve als negatieve gevolgen zorgen. 

Vertel waar de les overgaat.

Inleiding

Er verandert veel, onder andere door technologische veranderingen.

Kunnen mensen zich steeds weer aanpassen?

Welke gevolgen heeft dit voor het werk in zorg en welzijn?

Hoe ver kun je gaan met veranderingen?

Is elke verandering goed voor de kwaliteit van leven?

Is een verandering een kans of een bedreiging?

Dit alles staat centraal in dit hoofdstuk.

Aan het einde van de les weet je meer over de...

 
- manier waarop deze de kwaliteit van leven verbeteren;

- ethische gevolgen voor zowel mens als maatschappij;

- economische gevolgen van de inzet ervan;

- (mogelijke) gevolgen van de inzet ervan voor de inhoud van zorg en beroepen in 2030;

 - inzet van deze hulpmiddelen in de zorg. Hierover kun je een mening vormen en deze met argumenten en actuele voorbeelden toelichten.

Doel en lesprogramma

• Doel: 

Je kan reflecteren op de gevolgen van technologische hulpmiddelen voor de cliënt en de maatschappij.

• Lesprogramma:

Voorkennis 

Verwerken 

Ethiek en discussie 

Opdrachten bespreken

• Belangrijk!

- Vraag om hulp aan de docent als je het niet begrijpt!

- Leidt jezelf en andere niet af! 

Neem het doel en lesprogramma door. Zijn er vragen?

Belangrijke ontwikkelingen, waarin zorgtechnologie een rol kan spelen

• Vergrijzing
• Stijgende zorguitgaven
• Langer thuis
• Complexe zorg
• Tekort aan personeel
• Mondige en minder mondige zorgvragers
• Zelfredzaamheid, veiligheid en gezonde leefstijl
• Eigen regie
• Economische en politieke doelstellingen
• Werkdruk van zorgverleners

Je hebt verschillende belangrijke ontwikkelingen, waarin zorgtechnologie een rol kan spelen. Benoem voorbeelden bij de begrippen.

Zorgtechnologie en de economische gevolgen

Economische gevolgen is de invloed op de werkgelegenheid, het inkomen van mensen en op de zorgbedrijven.

Zorgtechnologie en de economische gevolgen

Werkgelegenheid: 

• werk wordt door computers en apparaten overgenomen, meer tijd voor contact van mens tot mens.
  Ontstaan nieuwe banen , voor gebruik van nieuwe apparaten en robots, ook voor onderhoud.

Zorgtechnologie en de economische gevolgen

Zorgbedrijven: 

• Managers zullen het werk anders gaan organiseren. Medewerkers zullen opgeleid moeten worden. Denk hierbij ook aan nascholing, want technologie staat nooit stil.

Zorgtechnologie en de economische gevolgen

Inkomen van mensen: 

• het inkomen van mensen kan door de technologisering veranderen, denk aan banen die belangrijker worden, maar ook banen die minder belangrijk worden.

Mindmap

Wat? Wat zijn de economische en maatschappelijke gevolgen van technologische hulpmiddelen?

Hoe? Maak een mindmap.

Hulp? Internet, in tweetallen, pen en papier.

Tijd? 10 minuten.

Klaar? Maak je mindmap netjes en overzichtelijk.

Resultaat?

- Je kan de economische en maatschappelijke gevolgen van de inzet van technologische hulpmiddelen benoemen.

- Je kan de gevolgen van de inzet van technologische hulpmiddelen voor de inhoud van het beroep benoemen in combinatie met zorg 2030.

Bespreek de opdracht.

Laat de leerlingen de opdracht herhalen: 

Dus wat gaan we als eerst doen? Wat is hierbij belangrijk? Wat doe je als je klaar bent? Hoelang heb je hiervoor? Zijn er nog vragen?

Zet de timer en loop rond voor hulp.

Bespreek de opdracht na.

Hoe ervaart iemand zijn of haar leven?

Lichamelijk 

Psychisch 

Sociaal 

Hoe kun je met technologie de kwaliteit van leven verbeteren op het gebied van:

Het lichamelijke?

• meer mobiliteit, betekent verplaatsing en bewegelijkheid
  
  

Het psychische?

• VR-bril, beeldbellen psychiater/psycholoog
  
  

Sociaal?

• beeldbellen, social robot, apps smartphone/tablet

Maak opdracht 4.01 t/m 4.04 blz.88 t/m 93

Ethiek

• Ethiek: nadenken over het handelen van mensen
• Waarden: dingen die je belangrijk vindt
• Normen: ongeschreven regel over hoe je je hoort te gedragen
• Moraal: geheel van normen en waarden

Ethiek klinkt misschien als een ingewikkeld begrip, maar in feite is iedereen er voortdurend mee bezig. Ethiek is het nadenken over het handelen van mensen, met als vraag of dat handelen uiteindelijk goed is voor jezelf en voor de ander. Bijvoorbeeld:

• Kun je voor jezelf opkomen, zonder anderen tekort te doen?
• Hoe moet je je gedragen bij een kennismaking?
• Mag je in elke situatie je mening geven?

Waarden en normen worden vaak als één begrip genoemd; toch zijn het twee verschillende dingen.

• Waarden zijn de dingen die je belangrijk en waardevol vindt als persoon of als groep.
• Normen zijn ongeschreven regels over hoe je je hoort te gedragen. Normen komen voort uit de waarden die belangrijk worden gevonden.

Moraal is het geheel van waarden en normen: wat vinden we belangrijk en hoe gedragen we ons? Ethiek in de gezondheidszorg betekent dat er goed wordt nagedacht over moraal.

Wat is ethisch denken?

Bevraag verschillende leerlingen.

Waarden

Normen

Ik vind respect belangrijk

In een gesprek laat je elkaar uitpraten

Ik ben graag rechtvaardig

Als je de regels overtreedt krijg je straf

Wat zijn voorbeelden van normen en waarden?

Gezelschapsrobot 

Als je in de robot een camera zet, is het dan ethisch verantwoord om de “patiënt” zonder dat deze het weet te bespieden?

Ja

Nee

Mag je ouderen wel opvrolijken met een robot? Of wordt je dan voor de gek gehouden?

Welke zorgactiviteit mag volgens jou echt niet gerobotiseerd worden?

Welke voordelen zie je bij Alice de gezelschapsrobot?

Welke bezwaren heb je tegen Alice de gezelschapsrobot?

De hoeveelheid ouderen is over tien jaar verviervoudigd, wat is je verwachting voor over tien jaar, wat is er dan veranderd in de zorg?

Vier belangrijkste waarden: 

1. Autonomie (eigen regie/zelfstandigheid client)
2. Niet schaden (client geen schade toedoen) 

3. Weldoen (bijdragen aan welzijn client)

4. Rechtvaardigheid (gelijke behandeling) 

Stappenplan

Stappenplan voorbeeld

• Verkennen: wat is er aan de hand? ...
  
• Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? ...
  
• Afwegen: weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. ...
  
• Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.

Wat was ook alweer een moreel/ethisch dilemma?

• Bij een moreel (of ethisch) dilemma is altijd sprake van een botsing van verschillende waarden. Daarom kent zo’n dilemma geen ‘juiste’ oplossing: wat je ook doet, je zult altijd een of meer waarden schenden. Maar dat er geen juiste oplossing is, wil niet zeggen dat er geen gesprek over mogelijk is, of dat er geen ‘betere’ en ‘slechtere’ oplossingen zijn. Voer je zo’n gesprek of ga je individueel op zoek naar de beste oplossing, dan kan een stappenplan helpen. Zo’n plan biedt je handvatten om het dilemma uit te pluizen en de argumenten te ordenen en af te wegen. 

Technologie in de zorg en ethiek

Ethiek: Dit betekent dat je je steeds afvraagt of, wat je doet goed of slecht is.

Ethiek is belangrijk, zeker nu er steeds meer mogelijk is.

Daarnaast zijn belangrijk:

Waarden: Dit zijn de dingen die jij belangrijk vindt in het leven.

Normen: Dit zijn de ongeschreven regels over hoe je je hoort te gedragen.

Één van de moeilijkste ethische dillema's 

Bedenk voor de volgende situaties of je het ethisch vindt

Een DNA onderzoek kan in de toekomst voorspellen welke ziektes je waarschijnlijk in je leven zult krijgen.

Als je in de toekomst ongezond leeft dan heb je minder recht op zorg

Mensen kunnen in de toekomst zien of ze zwanger worden van een jongen of een meisje

Dilemma : individueel

Stel, er is sprake van een hittegolf. In het verpleeghuis heeft de helft van de bewoners airco in de kamer. De andere helft heeft dit niet. De reden hiervoor is dat de kamers van deze bewoners aan de noordkant van het gebouw liggen. Zij hebben normaal gesproken een koele kamer. Nu is dat echter niet het geval, het is te warm voor hen.

Hoe los je dilemma op? Volg hierbij het stappenplan.

1. Omschrijf het dilemma.

2. Beschrijf de waarden en normen.

3. Bedenk alternatieven.

4. Kom tot een oplossing.

Wat was jou oplossing voor het dilemma met de airco's?

Praktijkopdracht 4

blz. 171

Evalueren

Is het onderwerp Ethiek duidelijker geworden vandaag?

Na de voorjaars vakantie verder met nog 1 les over Ethiek en dan het H5 als laatste hoofdstuk van Technologie binnen de zorg.

Dit is een situatie of probleem waarbij je moet kiezen uit twee of meer oplossingen.

  De oplossingen zijn niet aantrekkelijk of ze zijn lastig om er een uit te kiezen.

Hoe los je een dilemma op?

Stappenplan:

1. Omschrijf het dilemma.

2. Beschrijf de waarden en normen.

3. Bedenk alternatieven.

4. Kom tot een oplossing.

www.zorgvoorbeter.nl

Opdracht: in beraad groepsopdracht

Ga in een groepje van 3/4 leerlingen bij elkaar zitten

Kies een casus van de website www.zorgvoorbeter.nl (Magister)

en beantwoord de volgende vragen:

Hoe los je dilemma op? Volg hierbij het stappenplan.

1. Omschrijf het dilemma.

2. Beschrijf de waarden en normen.

3. Bedenk alternatieven.

4. Kom tot een oplossing.

Waarden & Normen

Waarden: dingen die je belangrijk vindt

Normen: ongeschreven regel over hoe je je hoort te gedragen

Maak opdracht 4.05 t/m 4.07

Dilemmaspel: Dobbelsteen

Werk in 2/3 - tallen

Bedenk 6 zorgdilemma's je mag inspiratie opdoen uit je werkboek of internet. Schrijf op ieder vlak een dilemma. Maak de dobbelsteen mooi en netjes. 

Dobbel dilemma's 

Maak een groepje van 4/5 leerlingen (= 3 groepjes)

1. leerling gooit de dobbelsteen, er verschijnt een dilemma. 

2. De eerst volgende leerling beschrijft het probleem feitelijk

3. De leerling daarnaast beschrijft welke waarden en normen hier mee te maken hebben

4. De leerling daarnaast bedenkt een alternatief 

5. De laatste komt tot een oplossing. 

Je werkt bij de geneeskundige dienst van Defensie. In Afghanistan meld zich een Afghaanse vader met baby aan de poort van het Nederlandse kamp. De baby is gebeten door een slang, maar de ampullen met tegengif moeten bewaard blijven voor militairen, omdat er maar een paar ampullen zijn, zo is besloten door hogerhand. Dat betekend dat het kind zal sterven.

Eenzaamheid stoppen

pesten stoppen

oma redden

hond redden

Altijd huilen

altijd stinken

Ethisch Bewustwordingsmodel

Er zijn nog maar weinig mensen op de kazerne aanwezig. Vrijwel iedereen is met verlof en het is ’s avonds totaal uitgestorven op het terrein.

Je zit met een stel collega’s een film te kijken.

Terwijl jij naar de wc gaat, bedenken de anderen dat ze wel zin hebben in een snack. 

Een van je pelotonsgenoten op weg is naar zijn auto om wat lekkers voor jullie allemaal te halen bij de snackbar. Je weet dat hij al een aantal biertjes op heeft, maar hij leek zojuist nog niet echt dronken. Wat doe je?

Wat is het Kernprobleem?

1. Dat je pelotonsgenoten snacks willen.
2. Dat ze, terwijl jij op de wc zat, zonder jou een plan hebben gemaakt.
3. Dat er een collega met drank op achter het stuur wil klimmen.
4. Dat er niks te beleven is op de kazerne.

Het belang van de chauffeur is?

Even weg van de kazerne.

Snacks halen voor zichzelf en de groep.

Niet aangehouden worden door de politie.

Het belang van je pelotonsgenoten is?

Ze hebben trek en willen snacks eten.

Er is niks te doen op de kazerne en daarom kijken ze gezamenlijk een film

Ze willen graag bier drinken.

Jouw belang is?

Straks lekker snacks eten.

Gezellig samen film kijken met je collega

Er voor zorgen dat je collega niet met bier op achter het stuur stapt.

Wat ga je doen en waarom?
Kies de oplossing die volgens jou het meest ethisch verantwoord is en waar je van vindt dat je het kan verantwoorden, zowel t.o.v. jezelf als naar derden.

1. Kan je reflecteren op de gevolgen van technologische hulpmiddelen voor de klant en de maatschappij? Waaruit blijkt dat. 

2. Wat vond je van de les?

Kan je reflecteren op de gevolgen van technologische hulpmiddelen voor de klant en de maatschappij?

- Steek je duim op als je dit kan

- Steek je duim naar links/rechts als je dit bijna kan

- Steek je duim naar beneden als je dit nog niet kan. 

Bevraag verschillende leerlingen waarom en wat er beter zou kunnen.

Wat vond je van de les?

- Steek je duim op als je het een leuke les vond

- Steek je duim naar links/rechts als je dit een middelmatige les vond

- Steek je duim naar beneden als je dit geen leuke les vond. 

Bevraag verschillende leerlingen waarom en wat er beter zou kunnen.