Basisstof 1.5: Transport door membranen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Inleiding in de biologie

1.5 Transport door membranen

Lesprogramma

• Huiswerk
• Leerdoelen
• Uitleg
• Vragen
• Nabespreken
• Huiswerk

Welke vragen van het huiswerk willen jullie dat ik bespreek?

Leerdoelen

• Je kunt de concentratie van een oplossing berekenen.
• Je kunt uitleggen wat diffusie en osmose is en toelichten welke rol osmose speelt bij de stevigheid van planten.
• Je kunt beschrijven hoe transport van stoffen via (cel)membranen plaatsvindt.

Wat betekent concentratie?

Concentratie

- Bij organismen zijn stoffen opgelost in het cytoplasma van de cel (of kernplasma).

- Bij levende organismen is het nodig dat stoffen de cel in en uit gaan.

- In cellen vinden chemische reacties plaats waardoor de concentraties van opgeloste stoffen kunnen veranderen.  

Concentratie berekenen

De concentratie geeft de hoeveelheid opgeloste stof in een bepaalde hoeveelheid oplosmiddel aan.

Fysiologische zoutoplossing  bevat 0,9% keukenzout.

0,9 g keukenzout op te lossen in 99,1 g water.

Hoeveel gram zout en hoeveel gram water heb je nodig voor 50ml 0,9% zoutoplossing?

Wat denk je dat er gebeurd als je een theezakje in een beker warm en een beker koud water hangt?

Diffusie

De verplaatsing van een stof van een plaats met een hoge concentratie naar een plaats met een lage concentratie van die stof.

De diffusiesnelheid is afhankelijk van de temperatuur.

Soorten membranen

• Een permeabel membraan is een doorlatend membraan waar alle moleculen doorheen kunnen 
  
• Een semipermeabel membraan is een doorlatend membraan waar alleen kleine moleculen doorheen kunnen.
  Water kan er vaak wel doorheen en opgeloste stoffen niet.

diffusie door membranen:

• bij een permeabel membraan is er diffusie

Semipermeabel of selectief permeabel

alleen sommige moleculen kunnen er wel doorheen

• water vaak wel
• opgeloste stoffen (zout/suiker) niet
• bij een semipermeabel membraan is er osmose 

Osmose 

Osmotische waarde

Hoeveel water zich verplaatst wordt bepaald door de osmotische waarde aan beide zijden van het membraan.

Osmotische waarde:  het aantal opgeloste deeltjes per volume-eenheid. Hoe meer deeltjes zich in de oplossing bevinden, hoe hoger de osmotische waarde is.

Hoge osmotische waarde: veel opgeloste stoffen.

Lage osmotische waarde: weinig opgeloste stoffen.

Water stroomt van een lage -> hoge osmotische waarde.

De oplossing met de hoogste osmotische waarde heeft een aanzuigkracht op het water uit de andere oplossing. Hoe meer deeltjes, hoe meer zuigkracht..

Osmose

Osmose:  diffusie van water door semipermeabel membraan 

water verplaatst zich van een hoge concentratie water moleculen -> lage concentratie water

water verplaatst zich van een lage -> naar een hoge concentratie aan stoffen

Hypotoon/ Isotoon/ Hypertoon

Osmose bij dierlijke cellen

hypotone oplossing BUITEN de cellen

water gaat door osmose de cel in en knapt uiteindelijk 

isotone oplossing BUITEN de cellen

geen osmose want geen concentratieverschil 

hypertone oplossing BUITEN de cellen

water gaat door osmose de cel uit en cellen krimpen

Osmose bij plantaardige cellen

• hypotone omgeving 
• plantencel laat turgor zien
• cel zit volgezogen met water
• vacuole zit helemaal vol
• celmembraan duwt tegen de celwand

Osmose bij plantaardige cellen

hypotone oplossing BUITEN de cellen

water gaat door osmose de cel in TURGOR

isotone oplossing BUITEN de cellen

niet stevig, geen druk, er gaat evenveel water de cel in dan uit

hypertone oplossing BUITEN de cellen

water gaat door osmose de cel uit en celmembraan laat los van de celwand PLASMOLYSE

Osmose bij plantaardige cellen

hypotone oplossing BUITEN de cellen

water gaat door osmose de cel in TURGOR

isotone oplossing BUITEN de cellen

niet stevig, geen druk, er gaat evenveel water de cel in dan uit

hypertone oplossing BUITEN de cellen

water gaat door osmose de cel uit en celmembraan laat los van de celwand PLASMOLYSE

Aan de slag

• maak het werkblad over osmose en diffusie af
• lezen, maken en nakijken 1.6 opdr. 57 t/m 65
• maak de examentrainer van thema 1
• lezen voor de begrippen SO thema 1
• maak de testjezelfs van 1.5 en 1.6
• start met thema 2

Actie 

• maak het werkblad over osmose en diffusie af
  
• lezen, maken en nakijken 1.6 opdr. 57 t/m 65
  
• maak de examentrainer van thema 1
  
• lezen voor de begrippen SO thema 1
  
• maak de testjezelfs van 1.5 en 1.6
  
  

VRAAG? vinger omhoog     KLAAR? start met thema 2

osmose in een plantencel

Osmose bij plantaardige cellen

• Hypertone omgeving: Water wil de cel in, de cel heeft turgor --> stevigheid
• Isotone omgeving: De turgor daalt, waardoor de omvang van de celwand afneemt. 
• Hypertone omgeving: Water gaat de cel uit, de cel is in plasmolyse.
• Plasmolyse: het celmembraan loskomt van de celwand.

passief transport

kost geen energie

verloopt altijd door een concentratieverschil

osmose en diffusie

2 soorten transport

gaat tegen de concentratiegradiënt in

kost wel energie

Passief transport

• kost geen energie
• gaat van hoge concentratie naar een lage concentratie
• concentratie verval

bv: diffusie en osmose

passief transport: aquaporine

passief transport: transport eiwit

eiwitten die specifieke moleculen binden en die in en uit de cel kunnen transporteren

 In een cel kan de doorlaatbaarheid van een transportkanaaltje worden geregeld.

Actief transport

• kost energie: ATP dus
• gaat van lage naar hoge concentratie

bv endocytose en exocytose

exo/endocytose

Exocytose:afsnoeren blaasjes (actief)

Endocytose: opnemen stoffen

-> endosoom.

Voeding opnemen: fagocytose

Wat heb je onthouden van deze les?

Waar zou je nog wat meer uitleg over willen hebben?

Huiswerk

Leren 1.4 en 1.5
Maken t/m opdracht 51