Persoonlijkheidstoornissen

• Burgerschap
• MBO
• Studiejaar 3

Doelgroepen GGZ

Les 3-4

Persoonlijkheidsstoornissen

Het begrip "Persoonlijkheid"

Er is geen nauwkeurige en algemeen geaccepteerde definitie van het begrip “persoonlijkheid”

Waar het om gaat is/zijn:

• Eigenschappen/karaktertrekken die duurzaam zijn en zich al vroeg in de ontwikkeling openbaren
• onze manier van reageren bepalen: levensstijl
  

Het begrip "Persoonlijkheidsstoornis"

Er is geen nauwkeurige en algemeen geaccepteerde definitie van de “abnormale persoonlijkheid” 

Waar het om gaat is/zijn:

Pathologische persoonlijkheidstrekken die, vanwege hun starheid, tot beperkingen leiden in het gedragsrepertoire en sociaal functioneren.

Met als gevolg:

• (langdurige) verstoringen van interpersoonlijke relaties
  
• (langdurig bestaand) subjectief lijden van de betrokkene en/of de omgeving
  
• De onaangepaste gedrags- en belevingspatronen openbaren zich gewoonlijk al in de (late) kinderjaren
  

Pathologisch: Behorend bij het ziektebeeld

Bijvoorbeeld:  Rode uitslag behoort bij de Pathologische ziekteverschijnselen van Rode hond

Verschil met As-I

Egodystoon (As-I)
Afwijkend van de sociaal-culturele norm
(Omgeving vindt gedrag abnormaal)
Afwijkend van de individuele norm
(Cliënt vindt gedrag zelf abnormaal)
Egosyntoon (As-II)
Afwijkend van de sociaal-culturele norm
Omgeving vindt gedrag abnormaal
Niet afwijkend van de individuele norm
(Cliënt ziet eigen gedrag wel als normaal)

“egosyntoon” en “egodystoon”. Egodystoon betekent dat de patiënt het gevoel heeft dat de symptomen niet echt bij hem horen. Hij beseft bijvoorbeeld ergens wel dat het absurd is om uren per dag te douchen, maar kan niet uit zijn hoofd zetten dat hij vies is. Bij dit soort patiënten hielp dbs heel goed.

Egosyntoon is meer zoals een karaktereigenschap. De klachten voelen meer als behorend bij de persoon. De patiënt is bijvoorbeeld al vier uur bezig een tafel recht te zetten en vindt het misschien wel wat overdreven, maar toch ook wel belangrijk dat de tafel recht staat. En eigenlijk vindt hij dat iedereen zijn spullen recht moet zetten. Dit perfectionistische type had weinig baat bij onze behandeling. Ik vermoed dat het probleem bij dit type ook ergens anders in de hersenen zit. De volgende stap is dus onderzoeken waar, en of we het alsnog kunnen verhelpen met breinstimulatie.’

Plaats in de Psychiatrie

Komt soms voor in combinatie met een As-I stoornis

Bij 50 – 60 % van de GGZ populatie is er (ook) sprake van een persoonlijkheidsstoornis

Algemene criteria

Duurzaam gedrags/ervaringspatroon dat duidelijk afwijkt van de sociaal-culturele norm en zich manifesteert op minimaal twee van de volgende gebieden:

• Affect
  
• Cognitie
  
• Impulscontrole
  
• Interpersoonlijk functioneren
  

Algemene criteria

Dit patroon is star en manifesteert zich in veel persoonlijke en sociale situaties De symptomen veroorzaken duidelijk leed of belemmeren persoonlijk, sociaal of beroepsmatig functioneren

Dit patroon bestaat al lange tijd en heeft zijn wortels in de adolescentie of jonge volwassenheid

De symptomen kunnen niet beter worden verklaard door een andere psychiatrische stoornis

De symptomen zijn geen direct gevolg van een lichamelijke aandoening of middelengebruik (inclusief medicatie en drugsgebruik)

Clusters

De persoonlijkheidsstoornissen zijn te verdelen onder 3 clusters:

A B en C

Cluster A

Cluster A wordt het vreemde, excentrieke cluster genoemd.

• Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
  
• Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
  
• Schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Cluster B

Cluster B wordt het dramatische, emotionele, impulsieve cluster genoemd

• Borderline persoonlijkheidsstoornis
  
• Antisociale persoonlijkheidsstoornis
  
• Narcistische persoonlijkheidsstoornis
  
• Theatrale persoonlijkheidsstoornis.
  

Cluster C

Cluster C wordt ook wel het angstige cluster genoemd

•  Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis 
• Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
• Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis

Welk Cluster zag je hier?

1. A
2. B
3. C
4. Geen

Paranoïde persoonlijkheidstoornis

De betrokkene:

• Verdenkt anderen van onheuse bedoelingen
  
• Weigert anderen vertrouwen te geven omdat zij dit zouden kunnen misbruiken
  
• Zoekt, ook achter vriendelijk bedoelde opmerkingen, iets kwaadaardigs
  
• Is niet vergevingsgezind
  
• Kan, zonder reden, de partner verdenken van ontrouw
  

Achterdocht staat hier centraal. Achterdocht zit in “iedere cel “ van zijn/haar lijf

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis

Het meest kenmerkende van mensen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis is dat zij de gedragingen van anderen als opzettelijk in hun nadeel of bedreigend ervaren. Zij voelen zich vrijwel allemaal uitgebuit of bedreigd. Zonder redelijke gronden betwijfelen zij de oprechtheid van vrienden en kennissen. Soms zijn zij ook ziekelijk jaloers en twijfelen zij zonder reden aan de trouw van hun partner.

Schizoïde persoonlijkheid

De betrokkene:

• Verlangt niet naar intieme relaties en geniet er ook niet van
  
• Heeft voorkeur voor bezigheden die alléén kunnen worden uitgevoerd
  
• Heeft nauwelijks of geen behoefte aan seksueel contact
  
• Heeft weinig of geen bezigheden die genoegen geven
  
• Kent geen vriendschappen of vertrouwelingen, m.u.v. eventuele broers, zussen, ouders
  
• Is onverschillig voor lof of kritiek
  
• Onderscheidt zich door gevoelsarmoede en kilheid
  

Kluizenaar??!!

schizoïde persoonlijkheidsstoornis

heeft geen behoefte en beleeft geen plezier aan hechte relaties, inclusief het willen behoren tot een familie of gezin

kiest vrijwel altijd activiteiten die alleen gedaan worden

heeft weinig of geen belangstelling voor seksuele ervaringen met een ander

beleeft weinig of geen genoegen aan activiteiten

heeft geen intieme vrienden of vertrouwelingen (afgezien van eerstegraads familieleden)

lijkt onverschillig voor lof of kritiek van anderen

is emotioneel kil, afstandelijk en/of heeft een vlak gevoelsleven.

Schizo typische persoonlijkheidsstoornis

De betrokkene heeft/wordt gekenmerkt door: 

• Betrekkingsideeën
  
• Wonderlijke overtuigingen of magisch denken
  
• Ongebruikelijke waarnemingen en ervaringen
  
• Merkwaardige gedachten en spraak
  
• Achterdocht of waanachtige ideeën
  
• Niet bij situatie passende of ingeperkte (afstandelijk, beperkt) gevoelens
  
• Gedrag dat als vreemd wordt ervaren
  
• Ontbreken van goede vrienden
  
• Sociale angst
  

herkenning

Mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis worden vaak raar gevonden. Dat kan te maken hebben met dat zij magische betekenissen in dingen zien, ideeën hebben die ongebruikelijk zijn, of zeer bijgelovig zijn. Maar kenmerkend voor mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis lijkt de bemoeilijkte communicatie.

Een aantal van de volgende verschijnselen kan aanwezig zijn: betrekkingsideeën, bijgelovige ideeën die een invloed hebben op het gedrag (helderziendheid, telepathie, zesde zintuig en dergelijke), vreemde waarnemingen of lichaamssensaties, niet te volgen gedachten of vreemde spraak, achterdochtigheid, ongepaste of vreemde gevoelsuitingen, opvallende, vreemde of eigenaardige uiterlijke verschijning (bijvoorbeeld aan de kleding te merken).

Welke persoonlijkheidsstoornis zag je hier?

1. Narcistisch
2. Afhankelijke
3. Paranoïde
4. Borderline

Borderline persoonlijkheidsstoornis

Kenmerken:

• Pogingen om uit alle macht te voorkomen dat betrokkene in de steek gelaten wordt
  
• Onevenwichtige en intense relaties waarin de ander afwisselend geïdealiseerd en als waardeloos beschouwd wordt
  
• Identiteitsstoornis
  
• Tekort aan zelfbeheersing
  
• Terugkerend suïcidaal gedrag of automutilatie
  
• Onevenwichtige stemming
  
• Chronisch gevoel van leegte
  
• Misplaatste, hevige woede of onvermogen om boosheid te beheersen
  
• Voorbijgaande en met stress samenhangende vorming van waanachtige ideeën of dissociatieve symptomen
  

Begeleidingsaspecten

• Acceptatie van de aanvankelijke chaos. Ondanks alle interventies blijft het vaak lange tijd onrustig rondom de betrokkene
  
• Niet in extreme rollen laten drukken (held of verdrukker) of toegeven aan neiging om zich aan één persoon vast te klampen.
  
• Grenzen stellen aan manipulerend gedrag
  
• Bedacht zijn op splitting
  

Narcistische persoonlijkheid

De betrokkene:

• Vindt zichzelf enorm belangrijk
  
• Is veel bezig met fantasieën over onbeperkt succes, macht, schoonheid of de ideale liefde
  
• Gelooft dat hij/zij speciaal en uniek is en slechts begrepen kan worden door andere speciale mensen
  
• Eist bewondering
  
• Meent over speciale voorrechten te beschikken
  
• Heeft een tekort aan invoelend vermogen
  
• Is vaak jaloers op anderen of gelooft dan anderen op hem/haar jaloers zijn
  
• Heeft een hooghartige houding
  

Begeleidingsaspecten

• Niet toegeven aan neiging om te krenken
  
• Vriendelijke, belangstellende houding en mensen in staat stellen hun grandioze Zelf te behouden
  
• Gelegenheid geven een beetje uit te blinken in medewerking
  

Theatrale persoonlijkheidsstoornis

De betrokkene:

• Voelt zich ongemakkelijk als zij/hij niet in het centrum van de belangstelling staat
  
• Toont snel wisselende en oppervlakkige gevoelens
  
• Gebruikt voortdurend de fysieke verschijning om aandacht op zich te vestigen
  
• Maakt zichzelf tot middelpunt van een drama, is theatraal en overdreven
  
• Beleeft de verhoudingen met anderen als meer intiem dan ze in werkelijkheid zijn
  

Wanneer zij niet in het middelpunt staan, voelen mensen met een theatrale persoonlijkheidsstoornis zich gauw ongemakkelijk. Zij kunnen zich dan opvallend gaan gedragen of seksueel uitdagend doen. Hun gevoelsuitingen lijken meestal oppervlakkig te zijn, al worden ze gebracht alsof ze veel diepgang hebben. Zij kunnen makkelijk in huilen uitbarsten of kwaad worden wanneer zij teleurgesteld zijn en niet de aandacht en complimentjes krijgen die zij denken te verdienen.

Antisociale persoonlijkheidsstoornis

De betrokkene:

• Wordt gekenmerkt door lichtgeraaktheid en agressie
  
• Is impulsief en niet in staat om realistische plannen te maken voor de toekomst
  
• Gedraagt zich consequent onverantwoordelijk
  
• Bedriegt de medemens
  
• Houdt geen rekening met de veiligheid van zichzelf en anderen
  
• Heeft geen schuldgevoelens

Begeleidingsaspecten

• Functionele afstand
  
• Geen vertrouwelijkheden uitwisselen
  
• Voorzichtig zijn met adviezen
  
• Vriendelijke, correcte maar ook duidelijke benadering
  
• Alleen afspraken maken die waargemaakt kunnen worden
  
• Zorg dat jouw grenzen absoluut gerespecteerd worden. Duld geen enkele dreiging.
  
• Consequent aan regels en afspraken houden
  
• Zorg dat je niet opgebrand raakt. Deze mensen zijn kampioen in het zichzelf -vaak definitief- eruit te laten gooien. Wel mee-leven maar niet mee-lijden.
  
• In team lucht geven aan frustraties en irritaties
  

Welke persoonlijkheidsstoornis zie je hier?

1. Dwangmatige
2. Borderline
3. Antisociale
4. Theatrale

Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis

(obsessief Compulsief)

De betrokkene is:

• Overdreven veel bezig met kleinigheden, regels, orde, organisatie of schema’s
  
• Zeer perfectionistisch
  
• Overdreven gewetensvol en star inzake waarden en normen
  
• Niet in staat om waardeloze voorwerpen weg te doen
  
• Niet in staat om te delegeren of met anderen samen te werken, tenzij men zich geheel naar hem/haar voegt
  
• Gierig tegenover zichzelf en anderen
  
• Star en koppig
  

Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een dergelijke stoornis zijn mensen die heel perfectionistisch zijn, alles op hun eigen manier willen doen. Terwijl ze een hart van goud kunnen hebben missen zij soms de spontaniteit en flexibiliteit die mensen tot aangenaam gezelschap kunnen maken. Ze zijn altijd beheerst en als ze dat niet zijn dan zijn ze ook helemaal van streek. Omdat het zich bezighouden met de regels en procedures als het ware in hun karakter is gaan zitten, zijn het vormelijke mensen die het onverwachte moeilijk toelaten en soms weinig gevoel voor humor lijken te hebben. Het zijn harde werkers, bereid om over te werken om het helemaal goed te doen, maar niet bereid om te improviseren of het eens helemaal anders te doen

Wanneer je een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis hebt dan maakt de wens om alles netjes en precies te doen deel uit van je karakter. Je voelt het zo, je wilt het graag zo en zo ben je nu eenmaal. Het is niet prettig dat anderen je daarin niet helemaal kunnen volgen, maar jij snapt niet dat anderen zo nonchalant met dingen om kunnen gaan. Er is voor jou weinig reden om te veranderen.

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis

• Vermijdt werkzaamheden die direct persoonlijk contact met zich meebrengen vanwege angst voor kritiek, afkeuring of afwijzing
  
• Vindt het niet prettig om met anderen om te gaan, tenzij de zekerheid bestaat dat men aardig gevonden wordt
  
• Gaat intieme relaties uit de weg vanwege angst uitgelachen te worden
  
• Is geremd in nieuwe situaties vanwege het gevoel tekort te schieten
  
• Meent tekort te schieten in sociale vaardigheden, denkt onaantrekkelijk te zijn of minder waard te zijn dan anderen
  
• Voelt ongewoon veel schaamte bij het nemen van risico’s die gezichtsverlies zouden kunnen opleveren of bij het deelnemen aan bezigheden waardoor men in verlegenheid gebracht zou kunnen worden

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis 

Hoewel veel mensen verlegenheid kennen en zich ook in vreemde situaties onzeker kunnen voelen is het moeilijk voorstelbaar hoe het moet zijn wanneer je dat voortdurend hebt. Mensen met een echte ontwijkende persoonlijkheidsstoornis krijg je niet vaak te zien. Wanneer het een familielid betreft of iemand die je van school of studie kent dan valt op dat diegene nooit mee op stap gaat. Leuk iets nieuws ondernemen, op avontuur uitgaan, een praatje met iemand aanknopen, dat is allemaal niets voor iemand met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. Nogmaals: het zal niet gauw gebeuren dat je zo iemand echt goed leert kennen.

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis

De betrokkene:

• Is niet in staat alledaagse beslissingen te nemen zonder advies en geruststelling van anderen
  
• Heeft anderen nodig die (een belangrijk deel van) de verantwoordelijkheid voor zijn/haar leven overneemt
  
• Vindt het moeilijk om anderen te bekritiseren
  
• Heeft moeite om zelf iets aan te pakken vanwege een gebrek aan zelfvertrouwen
  
• Voelt zich ongemakkelijk of hulpeloos als hij/zij alleen is
  
• Is veel bezig met gedachten aan het eigen lot overgelaten te worden
  

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis stellen zich afhankelijk en soms onderdanig op. Zij leggen de verantwoordelijkheid voor belangrijke dingen in hun leven bij anderen, hebben weinig zelfvertrouwen en kunnen soms moeilijk langere tijd alleen doorbrengen. Beslissingen nemen wordt heel moeilijk gevonden door mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis. Zij hebben veel advies en geruststelling nodig. Zij zijn op belangrijke gebieden in hun leven op anderen aangewezen en hebben moeite met te zeggen dat zij het ergens niet mee eens zijn.

Maak

Opdracht 17 en 18 uit het theorieboek GGZ