3.3. De late oudheid (248-476)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Het Romeinse Rijk

3.3

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen waardoor er een einde kwam aan het Romeinse Rijk

Problemen bij de Romeinen

1. Tot 180 n.C. Pax Romana > rust en welvaart.
   Daarna onrust > grote groepen Germanen de Romeinse grenzen over.
   
   
2. 3e eeuw n.C. > Romeinse generaals volgen elkaar in snel tempo op als keizers >meer dan 50 keizers in 50 jaar!
   
   
3. Keizers betaalden soldaten steeds meer > de Romeinse schatkist raakt snel leeg.
   
   
4. Buitenlandse volken kregen geld als ze niet aanvallen, andere volken ingehuurd als soldaat > tekort aan betrouwbare soldaten.

Uitleg: vele keizers in de 3e eeuw na Christus

Pogingen om het Romeins rijk te redden

1. Om besturen makkelijker te maken >
Rijk in tweeën gesplitst (395):

Eén keizer in het westen + hulpkeizer.
West-Romeins Rijk met als hoofdsteden Milaan en Ravenna.

Eén keizer in het oosten + hulpkeizer
Oost-Romeins Rijk met als hoofdstad > Constantinopel.

Pogingen om het W-Romeins rijk te redden

Keizer Diocletianus neemt strenge maatregelen: 

1. Boeren mogen niet zonder toestemming verhuizen.

2. Romeinse jeugd moet hetzelfde beroep als hun vader gaan doen.

3. Ambtenaren worden aangesteld om meer te controleren (poging om weer orde aan te brengen in het rijk)

4. Nieuw verdedigingstactiek: belangrijke rivierovergangen en wegen bewaken > de Limes

de Limes

• Na de dood van Ceasar veroveren de Romeinen de laatste gebieden van hun enorme rijk. 
• Ze maken vaak gebruik van natuurlijke grenzen zoals: zeeën, rivieren, bergen en woestijnen.
• Maar als het nodig is bouwen ze een versterkte grens met wachttorens en forten. Zo'n grens heet limes. 

De Limes in Nederland

• In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. 
• Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

• Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Ondergang West Romeinse Rijk

Vanaf 4de eeuw n.C. langzaam verval: 

1. Soldaten verlaten grensgebieden.

2. Economische problemen en oorlogen zorgen voor bevolkingskrimp.

3. De Hunnen brengen volksverhuizingen op gang van Germaanse volken > vallen W-Romeins Rijk binnen, zwak W-Romeins legers kunnen deze volkeren niet tegenhouden.

4. 476 n.C. Laatste keizer(tje) afgezet                                            (Romelus Augustulus) door                   
                      Germaanse stamhoofd Odoaker.
                      Het W-Romeinse Rijk is gevallen.

Christenen in het Romeinse Rijk

Het Christendom verspreidt zich snel in het Romeinse Rijk. 

De goede wegen en de aantrekkingskracht van het geloof 

zorgen ervoor dat veel mensen christen worden.

De Grote Volksverhuizing tussen de 3e en 5e eeuw.

De Hunnen waren een stam uit Azië. Ze waren gevreesd omdat ze erg wreed zouden zijn. Europese stammen slaan op de vlucht en kunnen, nu de grenzen niet meer zijn bewaakt, het Romeinse Rijk binnentrekken.

De Vandalen kwamen helemaal tot aan Rome. Ze plunderden de stad een paar keer en roofden zelfs het goud van de tempeldaken. Het begrip vandalisme komt inderdaad van de plunderende Vandalen.

De Angelen en Saksen steken de Noordzee over en komen terecht in Engeland.

Veel namen van stammen kom je tegenwoordig nog steeds tegen in namen van landen en streken: Franci (Frankrijk), Alemanni (Duitsland, in het Frans: Allemange), Bavarii (Beieren), enz.

Het West-Romeinse Rijk valt

476

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit schilderij is het vierde deel van de serie heet Destruction, en lijkt op de inval van Rome door de Vandalen (in 455)

Een dreigende lucht met donkere wolken.

Een gebroken schild

Van een standbeeld ontbreekt het hoofd

Een vrouw wordt in het water gegooid

Een noodbrug die op instorten staat

Een vernielde brug.

Een paleis staat in brand: je ziet de vlammen

Video

Uitleg: Val van het West-Romeinse Rijk

En het Oost-Romeinse Rijk?

• Het Oost-Romeinse Rijk blijft nog bijna 1000 jaar langer bestaan: pas in 1453 wordt Constantinopel ingenomen door de Turken.
  
• Dat komt vooral doordat het goed beschermd ligt tussen woestijnen en bergen. 
• Bovendien geeft de Oost-Romeinse keizer vijanden geld om met rust gelaten te worden. 
  

Tegenwoordig is de Hagia Sophia (Aya Sophia) één van de grootste moskeeën ter wereld. In de tijd van het Oost-Romeinse Rijk was dit de grootste christelijke kerk ter wereld.

Wat is er gebleven?

• In de duizend jaar dat het West-Romeinse Rijk heeft bestaan, heeft het veel achtergelaten
• Bijvoorbeeld: de taal (Latijn), de godsdienst (Christendom), techniek, de kalender en wetgeving.
  
• Veel kennis van de grote Griekse en Romeinse geleerden blijft bewaard in boeken, vooral in de bibliotheken van het Oost-Romeinse Rijk.
  

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit is het vijfde schilderij uit de serie en heet Desolation (verlatenheid, eenzaamheid), en toont een rijk nadat het is ingestort.

Ook hier lijkt het weer een beetje op Rome, na de val van het West-Romeinse Rijk: de ruïnes zijn overgebleven...

Begrippen uit deze les

• Pax Romana
•  West-Romeinse rijk
• Oost-Romeinse rijk
• de Limes
• Volksverhuizingen

Jaartallen uit deze les

• Tot 180 n.Chr: Pax Romana
• Vanaf 200 n.Chr: begin verval Romeinse Rijk
• 284 n.Chr: Keizer Dicletianus aan de macht
• 395 n.Chr: Splitsing Romeinse Rijk
• 476 n.Chr: Laatste W-Romeinse keizer afgezet, ondergang W-Romeinse rijk

Personen uit deze les

• Diocletianus
• Romelus Augustus
• Odoaker

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen