ZorgPad 9.4 Gezondheidsproblemen bij ouderen

Veroudering

 Learnbeat 

* Kennismaken met de zorg

        > Kennismaken met de doelgroep: de oudere zorgvrager 

            > D Veroudering 

Geriatrische zorgvragers

• een leeftijd van 70 jaar en ouder
  
• twee of meer chronische ziekten, waarbij niet altijd duidelijk is welk symptoom bij welke chronische aandoening hoort (symptomen kunnen zowel op fysiek als op mentaal gebied tot uiting komen)
  
• toegenomen kwetsbaarheid
  
• meerdere klachten en beperkingen

Multicomorbiditeit  of comorbiditeit

Welke problemen zie je vaak bij ouderen?

Screening vroegsignalering

Veelvoorkomende problemen bij kwetsbare ouderen zijn:

• delier
  
• vallen
  
• ondervoeding
  
• fysieke beperkingen

ondervoeding

Ondervoeding komt veel voor bij ouderen!

Door ondervoeding verliest de oudere lichaamsgewicht en spiermassa. Ondervoeding is te herkennen aan een te laag lichaamsgewicht en/of onbedoeld gewichtsverlies.  (3> kg per maand / 6>kg per 6 mnd)

Ook mensen met overgewicht kunnen ondervoed zijn 

Hoeveel % van mensen in verpleeghuizen zijn ondervoed?

1. 5-10%
2. 10-15%
3. 15-20%
4. 20%-25%

Hoeveel % van mensen in thuiszorg zijn ondervoed?

1. 5-10%
2. 10-15%
3. 15-20%
4. 20%-25%

Door de verslechterde voedingstoestand:

* daalt de weerstand van de zorgvrager

* is de zorgvrager kwetsbaarder voor infecties

Ouderen met ondervoeding hebben een verhoogde kans op:

• opname in een instelling
  
• complicaties bij ziektes
  
• verminderde zelfredzaamheid
  
• een verhoogd valrisico
  
• een verhoogde kans op decubitus
  
• een verminderde kwaliteit van leven

Veelvoorkomende gezondheidsproblemen

Vijf categorieën van veelvoorkomende gezondheidsproblemen in de geriatrie:

• verstoorde mobiliteit
  
• verstoorde stabiliteit
  
• incontinentie
  
• cognitieve gebreken
  
• verstoorde communicatie

Voorbeeld. Zorgproblemen bij verminderd bewegen

• De zorgvrager wordt minder actief. Hierdoor is hij overdag slaperig en krijgt hij ’s nachts slaapproblemen.
  
• De zorgvrager beweegt minder, maar blijft evenveel eten. Hij krijgt overgewicht en bewegen wordt daardoor nog moeilijker.
  
• De zorgvrager zit vaak in dezelfde houding. Doordat de huid slechter doorbloed wordt, kan decubitus (doorzitten) ontstaan. De makkelijke sta-op-stoel heeft een negatief effect: de zorgvrager zit er zo lekker in dat hij niet wordt gestimuleerd om te bewegen.
  
• De zorgvrager stelt toiletbezoek uit, omdat het lopen moeilijk gaat of pijn doet. Daardoor kan obstipatie ontstaan. Ook kan de zorgvrager urine of ontlasting verliezen, omdat hij het op het laatst niet meer kan ophouden.

Welke gevolgen kan incontinentie hebben voor humeur en sociale contacten van de zorgvrager?

verstoorde stabiliteit (in balans/evenwicht kunnen blijven)

Oorzaken verstoorde stabiliteit

* stoornissen in het evenwichtsorgaan

* een hoge of lage bloeddruk

* neurologische problemen of aandoeningen 

Bij oudere mensen heeft de bloeddruk vaak tijd nodig om aan een andere positie van het lichaam te wennen. Ze kunnen daardoor duizelig worden. Dit verschijnsel heet orthostatische hypotensie.

Welke nadelige gevolgen kunnen er zijn bij verstoorde stabiliteit?

Tip om valrisico te verkleinen

Tips verkleinen valrisico

• Begeleid een zorgvrager bij het lopen. Zorg dat hij niet uit zijn evenwicht raakt. 
• Leer hem ook om op een veilige manier op te staan. Dit kan de angst om te vallen verminderen.
• Zorg dat het huis of de kamer van de zorgvrager zo is ingericht dat de kans op vallen klein is.
  
• Zorg dat de oudere zijn loophulpmiddelen meteen kan pakken.
  
• Zorg dat de oudere goede schoenen draagt.

Incontinentie

Oorzaken:

* Lichamelijk 

* psychisch 

Noem nadelige gevolgen van incontinentie

Cognitieve gebreken

langzamer denken

geheugen gaat achteruit

minder goed problemen oplossen

aanpassen nieuwe situaties wordt moeilijker

nieuwe situaties bedreigend (vermijden)

gevolgen verminderd cognitief vermogen

• minder goed voor zichzelf kunnen zorgen

(handelingen vergeten)

• meer ondersteuning van anderen nodig 

onzekerheid

Confabuleren: het gat in het geheugen opvullen met een fantasie

Dementie

Dementie is geen normaal verouderingsprobleem, maar een ziekte. Er zijn veel verschillende vormen van dementie. De meest voorkomende vormen zijn de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie.

De geheugenklachten bij dementie zijn veel ernstiger dan bij ‘normale’ vergeetachtigheid. Vaak heeft het eerste geheugenprobleem met de toekomst te maken: mensen vergeten wat ze wilden gaan doen. 

Hoeveel van de mensen boven de 65 jaar heeft dementie

1. 5%
2. 10%
3. 15%
4. 20%

Hoeveel van de mensen boven de 80 jaar heeft dementie

1. 5%
2. 10%
3. 15%
4. 20%

Depressie

Vaak slecht herkend. Let op onderstaande verschijnselen:

• zichzelf en de omgeving verwaarlozen
• vaak praten over de dood en/of zelfdoding
• lichamelijke klachten
• concentratieproblemen
• besluiteloosheid
• meer of minder eetlust dan normaal
• heel veel of juist heel slecht slapen
• moeheid of minder energie
• zich schuldig voelen of zichzelf minder waard vinden 

Psychosociale gevolgen

Veel zorgvragers schamen zich voor hun incontinentie. Ze zijn bang dat anderen het ruiken. Het kan zijn dat ze daardoor mensen gaan vermijden en liever thuisblijven. Bij ernstige vormen van dementie zijn zorgvragers zich vaak niet bewust van hun incontinentie.

Maatregelen

Wanneer je weet wat de oorzaak van de incontinentie is, kun je maatregelen nemen om de negatieve gevolgen te verminderen:

Vergeet een zorgvrager naar het toilet te gaan, dan kun je hem hieraan herinneren of hem aanleren om op vaste tijden te gaan.

Zijn de spieren van een zorgvrager verslapt, dan kunnen spierversterkende oefeningen soms helpen.

Tip

Op de website van het ‘Kennisplein voor verpleging, verzorging, zorg thuis en eerstelijn’ vind je een themapagina over continentie met tips en richtlijnen voor in de praktijk. Kijk op: zorgvoorbeter.nl.

Cognitieve gebreken

Geriatrische zorgvragers denken langzamer, het geheugen gaat achteruit en ze kunnen meestal minder goed problemen oplossen. Wanneer een geriatrische zorgvrager moeite heeft met het onthouden van nieuwe informatie, zal hij zich moeilijk aan een nieuwe situatie aanpassen. Een nieuwe situatie kan hierdoor erg bedreigend voor hem zijn.

Lichamelijke gevolgen

Het meest opvallende lichamelijke gevolg van de verminderde cognitieve vermogens is de achteruitgang van het zelfzorgvermogen. Dit betekent dat de oudere niet meer voor zichzelf kan zorgen. Voor een groot deel komt dit door het geheugenverlies.

Voorbeeld

De zorgvrager vergeet om het gas uit te draaien of om zich te wassen.

Soms kunnen geriatrische zorgvragers informatie over hoe ze met een gezondheidsprobleem moeten omgaan, niet onthouden. Daardoor kunnen de klachten erger worden.

Voorbeeld

Een zorgvrager met diabetes kan niet meer onthouden wat hij wel of niet mag eten. Hij vergeet zijn medicijnen in te nemen. Daardoor raakt zijn bloedsuikerspiegel ontregeld.

Psychische gevolgen

Een direct gevolg van cognitieve gebreken is dat de zorgvrager altijd hulp van anderen nodig heeft. Voor veel mensen is het moeilijk te accepteren dat ze vergeetachtig worden. Ze schamen zich hiervoor.

Geriatrische zorgvragers kunnen zich ook onzeker voelen, omdat ze zich niet herinneren wat ze zijn vergeten. Ze vragen zich de hele tijd af of ze geen dingen zijn vergeten en gaan daardoor krampachtig leven.

Dementie

Dementie is geen normaal verouderingsprobleem, maar een ziekte. Er zijn veel verschillende vormen van dementie. De meest voorkomende vormen zijn de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie.

De geheugenklachten bij dementie zijn veel ernstiger dan bij ‘normale’ vergeetachtigheid. Vaak heeft het eerste geheugenprobleem met de toekomst te maken: mensen vergeten wat ze wilden gaan doen.

De ‘gaten’ die iemand met dementie in zijn geheugen heeft, veroorzaken eerst ongerustheid en later angst en paniek. Zonder geheugen hebben de dingen om je heen geen betekenis. Dat geeft een heel onveilig gevoel. Naast de geheugenstoornissen hebben mensen met dementie ook andere problemen. Soms worden deze andere problemen eerder zichtbaar dan de geheugenproblemen.

Zonder geheugen is alles om je heen betekenisloos – dat is een heel onveilig gevoel.

In het begin vullen mensen met dementie de gaten nog op met verhalen.

Depressie

Depressie bij ouderen wordt vaak slecht herkend. Meestal denkt men dat de klachten bij de leeftijd horen of symptomen van beginnende dementie zijn. Depressie is de meest voorkomende stemmingsstoornis. Ouderen met een depressie hebben vaak sombere gevoelens, maar in een groep kunnen ze zich beter voelen. Ze praten veel over de dood of over zelfdoding.

zichzelf en de omgeving verwaarlozen

vaak praten over de dood en/of zelfdoding

lichamelijke klachten

concentratieproblemen

besluiteloosheid

meer of minder eetlust dan normaal

heel veel of juist heel slecht slapen

moeheid of minder energie

zich schuldig voelen of zichzelf minder waard vinden

Delier

Een delier heeft altijd een lichamelijke oorzaak, 

maar uit zich als een acute verwardheid.

Daarom wordt een delier soms niet herkend en denkt men dat de oudere beginnende dementie of een depressie heeft.

Kenmerken van een delier zijn:

• een bewustzijnsstoornis: de zorgvrager is niet alert, let niet op de omgeving en kan de aandacht er niet bijhouden
  
• een verandering in de cognitieve functie, zoals een geheugenstoornis, desoriëntatie, een taalstoornis of een waarnemingsstoornis
  
• een wisselend beloop: de stoornis ontstaat binnen enkele uren tot dagen, en het ene moment is de verwardheid erger dan het andere moment

Wat kun je altijd doen bij zorgvragers met cognitieve en psychische problemen?

Maatregelen bij cognitieve en psychische problemen:

Gebruik screeningsinstrumenten en overleg met collega’s of de arts als je het gevoel hebt dat er iets niet klopt.

• Bied de zorgvrager veiligheid door je zorg helemaal op hem af te stemmen.
  
• Zorg voor een vertrouwde omgeving en zo mogelijk de aanwezigheid van bekenden.
  
• Zorg dat de zorgvrager zich goed kan oriënteren op de werkelijkheid.

Verstoorde communicatie 

Oorzaken:

• de zintuigen gaan achteruit: iemand wordt bijvoorbeeld doof of blind
• de stembanden, de mond en de lippen werken niet goed meer door verlammingen
  

het spraakcentrum in de hersenen is aangetast, bijvoorbeeld door een beroerte (CVA). De zorgvrager begrijpt de betekenis van woorden niet meer of kan de woorden niet meer zeggen

• de cognitieve functies gaan achteruit: sommige zorgvragers hebben een beperkt denkvermogen en kunnen daardoor niet meer praten

Noem maatregelen bij de verstoorde communicatie

Maatregelen bij communicatie

• Spreek duidelijk en articuleer goed
• Eenvoudige , korte zinnen
• Niet teveel informatie tegelijk
• Pas je tempo aan. geef de zorgvrager meer tijd om je te begrijpen dan jezelf gewend bent met jou generatiegenoten
• Vul niet in voor de zorgvrager. (zoek andere manieren)
• Besef dat veel communicatie non-verbaal is! 

Pictogrammen uit Visitaal

https://www.visitaal.nl/wp-content/uploads/2022/07/04072022_overzicht_alle_pictogrammen_pictostudio.pdf