examentraining DNA cellen, onderzoek en evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

examentraining DNA cellen, onderzoek en evolutie

start met onderzoek: methode + controleproef

genetica en evolutie

tijd over? cellen en DNA anders slaan we die over

genetica

allel vs genotype vs fenotype

dominant, recessief, homozygoot en heterozygoot

hoe lees je een stamboom af? normaal en x-chromosomaal

dihybride kruisingen en bloedgroepen

Aanpassen

Populaties veranderen omdat ze zich aanpassen aan de omgeving:

survival of the fittest. oftewel natuurlijke selectie

Hiervoor is dus variatie nodig en selectiedruk.

1 individu kan niet evolueren

1 soort wel

Verandering?

Als een populatie verandert (evolueert) kan er sprake zijn van evolutie: aanpassing/adaptatie.

Als populatie geissoleerd is kan nieuwe soort ontstaan.
(bijv. darwinvinken)

Een eigenschap levert voordeel op voor overleving of voortplanting.

Verandering?

Bijzondere vorm van natuurlijke selectie is seksuele selectie.

Interseksuele selectie: vrouwtjes selecteren mannetje op aantrekkelijke eigenschappen.

Intraseksuele selectie: mannetjes vechten onderling. De sterkste meeste kans op voorplanting.

Dit verklaart verschillend uiterlijk man - vrouw.

Verandering?

Als een populatie verandert (evolueert) kan er ook sprake zijn van toeval. 

Dit gebeurt bij genetic drift.

Heeft niet te maken met selectie of fitness van deze populatie. Geen evolutie, maar toeval.

Soortsvorming: Hoe ontstaan soorten?

Als twee populaties van dezelfde soort van elkaar gescheiden raken en daardoor niet meer onderling voortplanten (reproductieve isolatie)

dan kunnen deze populaties genetisch zo van elkaar gaan verschillen (door mutaties én selectiedruk) dat ze samen geen vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen

-> Er zijn twee nieuwe soorten ontstaan.

Eilandtheorie

Grootte van het eiland beïnvloedt de snelheid van uitsterven.

Klein eiland: weinig ruimte -> veel concurrentie -> soorten sterven sneller uit.

Groot eiland: veel ruimte -> minder concurrentie -> soorten sterven minder snel uit.

Groene lijnen in de grafiek.

Eilandtheorie

Afstand van het eiland tot het vaste land (bron van migratie)

Dichtbij: veel migratie 

Ver weg: weinig migratie 

Meer bij groot eiland dan bij klein eiland door meer beschikbare ruimte.

Rode lijnen in de grafiek.

eerste leven

aarde 4,6 miljard jaar oud

eerste organisme 3,5 miljard jaar geleden

vb eerste eencellige: cyanobacteriën

oeratmosfeer: methaan, waterstof amoniak geen zuurstof

door chemische reactie ontstonden organische stoffen, kwam terecht in water: oeroceanen

celmembraan ontstond door vetten

endosymbiosetheorie

verwantschap bepalen

bouw en vorm vergelijken

soms lastig

homoloog: zelfde bouw andere functie

analoog: zelfde functie andere manier van ontstaan

Aflezen stamboom

In de stamboom hiernaast krijg je wel informatie over de tijd.

Bijvoorbeeld:

De gemeenschappelijke voorouder van beren en walrussen leefde ruim 25 miljoen jaar geleden.

Walrussen en zeeleeuwen zullen meer verwant zijn omdat hun voorouder maar 5 miljoen jaar geleden leefde.

TAC AAC TGG CAC GGA CTG ATT

oefen met de streng hiernaast

DNA compleet -> RNA -> eiwit

puntmutatie

subsitutie-vervangen

insertie-toevoegen

deletitie-verwijderen

Actief en passief transport

Osmose

water gaat van LAGE concentratie naar HOGE concentratie

Dit kost geen energie = passief transport

Dierlijke cel : geen celwand

In een hypotone oplossing

<--

In een hypertone oplossing

          -->

In een isotone oplossing

Celwand maakt turgor en plasmolyse mogelijk