4.1 & 4.2 Opkomst van steden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Tijdvak 4: Steden en staten

4.1 & 4.2: De opkomst van steden

Tijdvak 4: Steden & Staten 1000-1500

Lesdoelen

Je kunt:
   -Vier oorzaken voor de terugkeer van de landbouwstedelijke samenleving noemen
   - De kenmerken van de langeafstandshandel in de tijd van Steden en Staten noemen
   -Verklaren waarom er een financieel netwerk in Europa ontstaat
    -Verklaren waarom steden stadsrechten ontvingen
    -De verschillende elementen van het stadsbestuur herkennen en uitleggen

Kenmerkende aspecten:
De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.
De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

Ontwikkelingen in de Late Middeleeuwen

• Tijd van Steden en Staten 
• (1000-1500)

• Het is 'veiliger' en 'rustiger'
• Er komt meer handel
  -> terugkeer lange afstandshandel
  
• Geld komt weer terug
• Bevolking groeit
  (maar pestepidemie in 14de eeuw)
  

• Er ontstaan steden

• Macht van de steden neemt toe

Dit is een plattegrond van Zwolle in de Middeleeuwen

Terugkeer landbouwstedelijke samenleving

Vanaf ongeveer het jaar 1000 groeiden de steden in West-Europa. 

Oorzaken:

1. Einde aan Vikingtochten
2. Betere landbouwmethodes: drieslagstelsel, halsjuk, ijzeren ploeg
   betere landbouw --> overschot --> specialisatie!
3. Klimaatsverandering
4. Bevolkingsgroei --> urbanisatie
   

Handel leeft weer op en voormalige horigen trekken naar steden voor meer vrijheid
--> einde hofstelsel

Drieslagstelsel

Halsjuk

Terugkeer geldeconomie

• Door terugkeer van de handel ontstaat er ook weer behoefte aan geld --> makkelijker dan ruilhandel
  
• Maar: elk gebied heeft eigen munt
• Daarom wisselbrieven en eerste banken
• Bankiers worden nieuwe rijke bevolkingsgroep
  

Ambachten en gilden

• Door landbouwoverschot ontstaat er specialisatie

    --> ontstaan andere beroepen: ambachten

• Mensen met hetzelfde ambacht verenigden zich in een gilde.
• Kwaliteitscontroles en prijsafspraken
• Ook handelaren gaan zich verenigen
  

De Hanze
14e - 16e eeuw

• Vereniging van handelaren uit Noord-Europa
• Voordelen:
  
  1. goedkoper handelen door prijsafspraken en privileges
  2. Veiliger reizen
     

Stadsrechten

•      Urbanisatie leidt tot einde hofstelsel

•     Om aan inkomsten te komen verkopen machtige heren stadsrechten:

           Recht op eigen wetten, muren, tol, enz.

• Ook koningen geven stadsrechten aan steden in hun strijd tegen de adel
• Want: hoe meer steden met stadsrechten, hoe minder machtig de adel
•  Rijkdom en macht steden (dus burgers) groeit langzaam dankzij lange afstandshandel

Rond het jaar 1000 groeiden de oogsten snel. Welke oorzaak had dat?

1. De boeren hadden geleerd het land te bemesten.
2. De boeren lieten hun kinderen meehelpen op het land.
3. Er kwamen steeds meer boeren, omdat de mensen in steden ook moesten eten
4. De boeren gebruikten betere werktuigen en wisten het land effectiever te bewerken

Waarom zou een heer stadsrechten aan een stad verlenen?

1. Het gaf de heer aanzien als hij een grote stad in zijn gebied had
2. Hij wilde graag dat de mensen in zijn gebied een beter leven kregen.
3. Hij kreeg in ruil daarvoor belastingen en militaire steun

Burgers in de steden hadden zelf het bestuur en wetgeving van de stad in handen

1. waar
2. Niet waar

Hoe kwam het dat de opkomst van steden uiteindelijk de positie van de adel verzwakte?

1. Het feodale stelsel was gebaseerd op trouw en loyaliteit, door de geldeconomie werkte dit niet meer
2. De steden werden rijker en konden zo steeds meer vrijheden kopen, zo had de heer geen invloed meer
3. Steden werden rijk en konden zichzelf verdedigen, en hadden de bescherming van de heer niet nodig
4. A, B en C zijn allemaal goed

Wat was het grote voordeel van het drieslagstelsel ten opzichte van het tweeslagstelsel?

1. Meer grond braak per jaar dus meer opbrengst
2. Minder grond braak per jaar dus meer opbrengst
3. Drie keer zoveel opbrengst

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Landbouw-

vernieuwingen

Klimaats-verandering

Meer voedsel

Meer mensen

Einde vikingen

Terugkeer lange-afstandshandel

Groei steden