9.5 Bloed en orgaandonatie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Bloed en orgaandonatie

VWO 2

Paragraaf 9.5

Het 'biologische momentje' van de dag...

Hoeveel komt je bloedgroep voor?

In NL: 47% van de Nederlanders heeft bloedgroep 0. Daarna komt bloedgroep A met ongeveer 42%, bloedgroep B met 8% en slechts 3% van de Nederlanders heeft bloedgroep AB.

Wereldwijd: AB- = 0,45% van de wereldbevolking, gevolgd door B- = 1,39%, A- = 3,52%, bloedgroep 0- = 4,33%. Daarna AB+ 5,06%. Dan B+ = 20,59%, A+ = 28,27% en het vaakst voorkomende is 0 + = 36,44%.

Bloedgroepen zijn erfelijk. Beide ouders geven A, B of 0 door. Sommige groepen zijn dominant ten opzichte van andere groepen. Bloedgroep 0 is ondergeschikt aan A en B.

Wat gaan we doen vandaag?

- Herhaling vorige les a.d.h.v. 8 vragen

- Uitleg nieuwe stof paragraaf 9.5

- terugblik op boekje 'leren over vaccineren'.
(volgende week bespreken)

Groep A: werken met microscopie

Groep B: werken aan opdrachten paragraaf 9.5

Herhaling vorige les

a.d.h.v. 8 vragen

Welke ziekteverwekker veroorzaakt meningokokken ziekte?

1. Bacterie
2. Virus
3. Schimmel

Vaccineren is een voorbeeld van

1. Actieve immuniteit
2. Natuurlijke immuniteit
3. Passieve immuniteit
4. Kunstmatige immuniteit

Antigif krijgen is een voorbeeld van:

1. Kunstmatige, passieve immuniteit
2. Kunstmatige actieve immuniteit
3. Natuurlijke, passieve immuniteit
4. Natuurlijke actieve immuniteit

Een baby krijgt beschermende stoffen binnen met de moedermelk.

1. Actieve natuurlijke immuniteit
2. Actieve kunstmatige immuniteit
3. Passieve natuurlijke immuniteit
4. Passieve kunstmatige immuniteit

Antistof

Ziekteverwekker

Antigenen

Antistofcel

Vreetcel

Wat zijn de genummerde delen in de afbeelding?

1. 1 antistof 2 ziekteverwekker 3 antigeen
2. 1 antigeen 2 ziekteverwekker 3 antistof
3. 1 ziekteverwekker 2 antistof 3 antigeen
4. 1 antigeen 2 antistof 3 ziekteverwekker

Wat zit er in een prik bij een vaccin? 

1. Antistoffen tegen de ziekteverwekkers
2. Antigenen tegen de ziekteverwekker
3. Antigenen van de ziekteverwekker
4. Antistoffen van de ziekteverwekker

Welke ziekteverwekker kan een ontsteking veroorzaken?

1. Bacterie
2. Schimmel
3. Virus
4. Parasiet

Nieuwe uitleg:

Paragraaf 9.5

Bloedtransfusie:

Bloed vrijwillig verkregen van een donor via bloedbank Sanquin (getest).

Wat te gebruiken:
- rode bloedcellen;
   (hemoglobine bij ongeval of bloedarmoede)
- bloedplasma;
  (brandwonden of hemofilie = bloedstolling)
- bloedplaatjes;
  (leukemie - tekort aan bloedplaatjes leidt tot
   bloedingen)

Bloedgroepen:

• Celmembranen bevatten antigenen
    (bloedfactoren).
  
• Antigeen A en antigeen B.
  
  
  
• Antistoffen bevinden zich in het
   bloedplasma.
  
• Het bloedplasma bevat antistoffen tegen
   de antigenen die niet op de rode
   bloedcellen voorkomen.
• Er zijn vier bloedgroepen: A, B, AB, en 0
   (nul).
  

Wie krijgt van wie?

AB = universele ontvanger.

0 = universele donor.

Match donor - ontvanger.

Foute donor? Klontering bloed = verstoppingen.

- Rode bloedcellen knappen in bloedvaten kapot.
- Hemoglobine komt in het bloedplasma terecht.
- Kan hersenen/nieren beschadigen.

 

Wat mag je allemaal
doneren bij leven?

Orgaantransplantatie:

• Doneren bij leven/overlijden.
  
• Criteria:
  - jonger dan 81 jaar. evt. nieren nog wel mogelijk.
  - < 24 uur overleden.
  - geen infectieziekte of chemo tijdens overlijden.
  
• Chronische zieke patiënten (of HIV) alleen in nood.
  
• Weefseldonatie: huid, hoornvliezen, botweefsel (merg), peesweefsel, hartkleppen, bloedvaten.
  
• Orgaandonatie: hart, longen, lever, dunne darm, alvleesklier en nieren.
  
• Overige donatie: Nieren, bloed, weefsel (bijv. beenmerg), moedermelk en sperma.
  
• Weefselbank: bewerken, bewaren en aanbieden van weefsels.
  

Heartbeating of non-heartbeating:

• Heartbeating donatie (voorkeur):
   Donor is hersendood is met circulatie op IC. Circulatie pas stop gezet na
   donatie. 
  
  
• Non-Heartbeating donor:
    donor is overleden. Geen circulatie. Donatie van hart en dunne darm is
    niet meer mogelijk.
  
  
• Organen kunnen maar korte tijd zonder circulatie. Gem. 1 tot 2 uur.
  

Donor zijn: 

Nieuwe donor wet: Bij geen keuze 'geen bezwaar'. Registeren mag vanaf je 12e. 

Transplantatie:

 1. Donorherkenning: persoon geschikte donor?
2. Donorregister raadplegen.
3. Donatie beslissen: nabestaanden vragen
4. Donorevaluatie en Donorbehandeling: welke patiënt welk orgaan?
5. Donoroperatie: O.K. of mortuarium
6. Nazorg: nabestaanden + patiënt (medicatie).

Transplantatie afhankelijk van: bloedgroep, overeenkomst weefseltype.

Activeren immuunsysteem voorkomen (afstoting verkleinen). 

Klaar met de uitleg:

- Nog vragen over 9.5?

Volgende week:
- bespreken boekje 'leren over vaccineren'.
- stellingen orgaandonatie.
- practicum bloedgroepen (synthetisch).

Overige 40 min:
Groep A: microscopie bloedcellen - ziektes
Groep B: zelfstandig werken aan online opdrachten paragraaf 9.5 (HW)